Ο Φώτης Κόντογλου ή Αποστολλέλης, όπως ήταν το πατρικό του επίθετο, γεννήθηκε το 1895 στο Αϊβαλί. Σε αυτό τον τόπο, σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια.
Θα εικονογραφήσει βιβλία και περιοδικά, θα εργαστεί ως συντηρητής στο Βυζαντινό Μουσείο, όταν αυτό ανοίγει τις πύλες του, με μαθητή και βοηθό του τον νεαρό Γιάννη Τσαρούχη (μαζί ζωγράφισαν και το σιντριβάνι της αυλής), αλλά και στο Κοπτικό Μουσείο του Καΐρου.
Θα σχεδιάσει το ψηφιδωτό του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου στη Σκουφά, θα κάνει τη συντήρηση των τοιχογραφιών στο καθολικό της Μονής στην Καισαριανή, θα δημιουργήσει –και πάλι μαζί με τον Τσαρούχη– 22 φορητές εικόνες για το επιστύλιο του τέμπλου στο ναό της Παντάνασσας στο Μοναστηράκι. Θα ζωγραφίσει τη φορητή εικόνα των Τριών Ιεραρχών για το ναό της Καπνικαρέας, την πρώτη μη δυτικότροπη εικόνα που θα αποκτήσει ο ναός.
«Βλέπεις χιλιάδες ανθρώπους και λες νεκροταφείο κινούμενο είναι ο δρόμος… Και ξάφνου βλέπεις έναν και τινάζεσαι χαρούμενος. Λες τούτος δε θα πεθάνει. Τούτος έχει ψυχή. Πιάνει την ζωή και την κάνει πνεύμα, του δόθηκε μια στάλα ζωή και την κάνει αθανασία. Ο Κόντογλου θαρρώ πως το βλέπω (πως θα μείνει αθάνατος)».
Θα συμμετάσχει στη 19η Biennale της Βενετίας. Θα βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών για το δίτομο έργο του «Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας». Για τον Φώτη Κόντογλου, ο Καζαντζάκης θα γράψει σε άρθρο του στην Καθημερινή το 1937:
«Ποτέ δεν είδα αυτόν τον άνθρωπο χωρίς να σκιρτήσει η καρδιά μου. Βλέπεις χιλιάδες ανθρώπους και λες νεκροταφείο κινούμενο είναι ο δρόμος… Και ξάφνου βλέπεις έναν και τινάζεσαι χαρούμενος. Λες τούτος δε θα πεθάνει. Τούτος έχει ψυχή. Πιάνει την ζωή και την κάνει πνεύμα, του δόθηκε μια στάλα ζωή και την κάνει αθανασία. Ο Κόντογλου θαρρώ πως το βλέπω (πως θα μείνει αθάνατος).
Γι’ αυτό τα μάτια του λάμπουν. Κι είναι τα χέρια του γεμάτα ανυπομονησία και δύναμη. Κι όταν τον παρασφίξει η πίκρα, αρχινάει και ψέλνει ένα τροπάρι “Τη Υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια…”. Ή “Σιγησάτω πάσα σαρξ βροτεία”. Κι η πίκρα ξαφανίζεται, κι η γης μετατοπίζεται κι ο Κόντογλου με τα σγουρά μαλλιά και με τα μεγάλα του μάτια μπαίνει ολάκερος στον Παράδεισο…».
Με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τον οριστικό ερχομό του στην Ελλάδα, οι εκδόσεις Μεταίχμιο συστήνουν εκ νέου τον μεγάλο ζωγράφο και πνευματικό δημιουργό με την έκδοση πέντε βιβλίων του: «Ο Κουρσάρος Πέδρο Καζάς», «Βασάντα», «Ο Θεός Κόνανος», «Ιστορίες και Περιστατικά» και «Το Αϊβαλί η Πατρίδα μου». Όπως αναφέρουν στο δελτίο Τύπου, επιδίωξή τους είναι να τον συστήσουν «όχι ως ταγό ή μαχητή της παράδοσης, αλλά ως δαιμόνιο και πολύπλευρο συγγραφέα, αυτό δηλαδή που πραγματικά ήταν!».
Ο Κουρσάρος Πέδρο Καζάς
Γραμμένο το 1920, το έργο που συγκεντρώνει μέσα του τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά κινήματα της εποχής του εξιστορεί τις περιπέτειες αναζήτησης του εαυτού ενός Πορτογάλου ταξιδευτή, ο οποίος καταλήγει σε ένα νησί του Ινδικού ωκεανού παρέα με έναν αλλόκοτο και τερατόμορφο συνοδοιπόρο, με σκοπό να περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους μέσα στην απόλυτη ηρεμία και γαλήνη μακριά από τον σύγχρονο αστικό πολιτισμό.
Βασάντα
Πρόκειται για συλλογή διηγημάτων, «με ζωγραφιές και με πλουμίδια απ’ το χέρι του συγγραφέα». Διαβάζουμε από παλαιότερη έκδοση στην εισαγωγή του βιβλίου:
«Μέσα στην παλιανθρωπιά που μας ζώνει από στεριά κι από θάλασσα, στέκεσαι Εσύ σα για να μου δείχνεις πως δε χάθηκε ολότελα απ’ αυτόν τον κόσμο η ευγένεια. Ένας άνθρωπος, ένας άνθρωπος μονάχα, μπορεί να δείξει πως η φύση μας είναι θεϊκή μέσα σε μια πρόστυχη ανθρωπότητα».
Το Αϊβαλί η Πατρίδα μου
Σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων του, ο Φώτης Κόντογλου αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες της λατρεμένης πατρίδας του, τ’ Αϊβαλιού. Της μικρής πολιτείας, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια, που είναι κρυμμένη κάπου εκεί μες στα μπουγάζια και τις ακρογιαλιές της βλογημένης Ανατολής.
«Η Μικρασιατική Καταστροφή έδωσε αφορμή και έμπνευση σε κάμποσους λογοτέχνες. Έτσι κι εγώ έγραψα κάμποσα γραψίματα με τον καημό της προσφυγιάς κι απ’ αυτά, καμιά σαρανταπενταριά περιγραφές και ιστορίες, κάνανε το βιβλίο που έχει για τίτλο “Το Αϊβαλί η πατρίδα μου”.
Εκείνο που ξεχωρίζει αυτό το βιβλίο από τα άλλα, ας πούμε τα προσφυγικά, είναι πως έχει μέσα του τον πόνο της Χριστιανοσύνης που ξεριζώθηκε, τον ενθουσιασμό της παλληκαριάς και τη μυρουδιά της θάλασσας, που την έχουνε δα όλα μου τα βιβλία. Έχω πάρει πολλά απ’ όσα ένιωσα τα πρώτα χρόνια της ζωής μου κι αυτά μου δώσανε αφορμή για να κάνω ένα έργο που να συγκινήσει κάθε ανθρώπινη καρδιά, προ πάντων ελληνική».
***
Η έκδοση των βιβλίων του Φώτη Κόντογλου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο θα γίνει σταδιακά κατά τη διάρκεια της χρονιάς (στις 14 Απριλίου οι δύο πρώτοι τίτλοι και στις 9 Ιουνίου ο τρίτος, ενώ τα άλλα δύο έργα του, «Ο Θεός Κόνανος» και «Ιστορίες και Περιστατικά», θα κυκλοφορήσουν το φθινόπωρο).
Περισσότερα βιβλία στην αθηΝΕΑ:
Γυναικεία Λογοτεχνία: Ζήτημα εξοικείωσης
«Μην Πεις Λέξη»: Μια Ιστορία Βίας και Προδοσίας από τον Patrick Radden-Keefe
