Όταν η Joy Simiyu έφυγε από την Κένυα για να εργαστεί ως οικιακή βοηθός στη Σαουδική Αραβία πίστευε ότι η ζωή της θα άλλαζε προς το καλύτερο.
Παρότι η 25χρονη γυναίκα δεν είχε φανταστεί ποτέ ότι θα έβγαζε τα προς το ζην ως υπηρέτρια, αναγκάστηκε να δει και αυτή την εκδοχή όταν γκρεμίστηκαν τα όνειρά της για μια πανεπιστημιακή εκπαίδευση λόγω οικονομικών προβλημάτων.
«Ζητούσα απεγνωσμένα μια δουλειά», λέει η Joy, μια από τις πολλές Κενυάτισσες που πηγαίνουν στον Κόλπο για να βρουν εργασία εξαιτίας του υψηλού ποσοστού ανεργίας που υπάρχει στη χώρα.
Ωστόσο, μέσα σε λίγους μήνες η Joy επέστρεψε στην Κένυα κουβαλώντας μια φρικτή εμπειρία που πολλές στη θέση της έχουν επίσης βιώσει: κακοποίηση από τον εργοδότη της.
Οι άνθρωποι του πρακτορείου είχαν βάλει τις γυναίκες αυτές σε έναν ξενώνα, όπου τους παρείχαν ένα γεύμα την ημέρα και, προκειμένου να τους βρουν νέα δουλειά, τους ζητούσαν ως αντάλλαγμα να συνευρεθούν σεξουαλικά.
Όταν η κακοποίηση έφτασε στο απροχώρητο, η Joy το έσκασε από το σπίτι όπου εργαζόταν και πήγε στο πρακτορείο που την είχε προσλάβει, ζητώντας να απασχοληθεί σε άλλο σπίτι. Το πρακτορείο της υποσχέθηκε ότι μέσα σε δύο μέρες θα της έβρισκε άλλη δουλειά, αλλά πέρασαν εβδομάδες χωρίς καμία είδηση, διάστημα κατά το οποίο διαπίστωσε ότι υπήρχαν και άλλες γυναίκες στην ίδια κατάσταση.
Όπως λέει, οι άνθρωποι του πρακτορείου είχαν βάλει τις γυναίκες αυτές σε έναν ξενώνα, όπου τους παρείχαν ένα γεύμα την ημέρα και, προκειμένου να τους βρουν νέα δουλειά, τους ζητούσαν ως αντάλλαγμα να συνευρεθούν σεξουαλικά.
Η Joy όμως ήταν αποφασισμένη και μαζί με κάποιες άλλες γυναίκες που έμεναν στον ξενώνα κατάφεραν να αποδράσουν και να καταφύγουν στην πρεσβεία της Κένυας, η οποία και βοήθησε τελικά στον επαναπατρισμό τους.
Ευθύνες και στα Πρακτορεία
Όσο φρικτή και αν είναι όμως η εμπειρία της, η ίδια θεωρεί τον εαυτό της τυχερό που κατάφερε να επιστρέψει σώα και αβλαβής στην πατρίδα της. Τουλάχιστον 89 Κενυάτισσες, οικιακές βοηθοί οι περισσότερες από αυτές, έχασαν τη ζωή τους στη Σαουδική Αραβία κατά το διάστημα 2020-2021, σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών της Κένυας. Οι σαουδαραβικές αρχές απέδωσαν τους θανάτους τους σε «ανακοπή».
«Η αντίδραση της κενυατικής κυβέρνησης είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ανεπαρκής. Δεν είναι αυτό που περιμένεις από μια κυβέρνηση όταν οι πολίτες της βρίσκονται σε δεινή θέση», λέει ο Hussein Khalid, εκτελεστικός διευθυντής της Haki Africa, μιας ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα που εδρεύει στη Μομπάσα και προασπίζεται τα δικαιώματα των εργαζομένων σε όλη την αφρικανική ήπειρο.
Τουλάχιστον 89 Κενυάτισσες, οικιακές βοηθοί οι περισσότερες από αυτές, έχασαν τη ζωή τους στη Σαουδική Αραβία κατά το διάστημα 2020-2021, σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών της Κένυας.
Η κυβέρνηση της Κένυας έχει λάβει κάποια μέτρα για να περιορίσει το φαινόμενο, όπως το να δηλώνει στην ιστοσελίδα της τα νόμιμα πρακτορεία εύρεσης εργασίας στο εξωτερικό και να απαιτεί από αυτά να καταβάλουν εγγύηση που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον επαναπατρισμό Κενυατισσών οικιακών βοηθών που υφίστανται κακοποίηση.
Όμως οι γυναίκες που πηγαίνουν για να εργαστούν στη Σαουδική Αραβία μέσω πρακτορείων –τα οποία είναι πιθανό να μη διαθέτουν καν άδεια λειτουργίας– αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να πέσουν θύματα κακοποίησης. Κάποιες οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μάλιστα, επισημαίνουν ότι συχνά οι γυναίκες αυτές υπογράφουν συμβόλαια στην αραβική γλώσσα, την οποία δεν γνωρίζουν.
Ο Khalid παρομοιάζει τα πρακτορεία αυτά με κέντρα διακίνησης ανθρώπων.
«Ό,τι Συμβαίνει Μέσα στο Σπίτι Μένει Μέσα στο Σπίτι»
Οι χώρες του Κόλπου βρίθουν από καταγγελίες για κακοποίηση οικιακών βοηθών και η Διεθνής Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία [σ.σ. η μεγαλύτερη ομοσπονδία συνδικάτων παγκοσμίως] εκτιμά ότι πάνω από 2,1 εκατομμύρια γυναίκες που εργάζονται ως οικιακές βοηθοί σε χώρες του Κόλπου κινδυνεύουν να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης από τον εργοδότη τους.
H Σαουδική Αραβία είναι μια από τις μεγαλύτερες χώρες «εισαγωγής» οικιακών βοηθών. Φημίζεται, μάλιστα, για τις κακές εργασιακές συνθήκες και για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεωρείται ευρέως ένα από τα πιο επικίνδυνα μέρη στον κόσμο για εργασία.
Οι γυναίκες, αλλά και οι άνδρες που εργάζονται ως υπηρετικό προσωπικό σε ιδιώτες, δεν προστατεύονται από κανένα νόμο σύμφωνα με το εργατικό δίκαιο του βασιλείου.
Οι οικιακές βοηθοί εισέρχονται στη Σαουδική Αραβία βάσει μιας «χορηγίας», του λεγόμενου συστήματος kafala, το οποίο τους απαγορεύει να αλλάζουν δουλειά ή να φύγουν από τη χώρα χωρίς την άδεια του «χορηγού» τους.
Αν κάποια σπάσει το συμβόλαιό της θα κληθεί να καταβάλει και υπέρογκο πρόστιμο, που κυμαίνεται από 2.500 ως 3.500 δολάρια και, φυσικά, να πληρώσει το εισιτήριο επιστροφής στη χώρα της αν δεν μπορέσει να αποδείξει ότι κακοποιήθηκε από τους εργοδότες της.
«Ο νόμος εξακολουθεί να ευνοεί τους Σαουδάραβες εργοδότες –δηλαδή τους χορηγούς– αντί για τους εργαζόμενους σε αυτούς», λέει ο Nguyen Thi Mai Thuy, συντονιστής στο Διεθνές Γραφείο Εύρεσης Εργασίας του Βιετνάμ, και εξηγεί ότι το οικιακό εργασιακό περιβάλλον περιορίζει κάθε επικοινωνία με τον έξω κόσμο.
«Ό,τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι μένει μέσα στο σπίτι. Καθίσταται πολύ δύσκολο για τις οικιακές βοηθούς να αποδείξουν ότι κακοποιήθηκαν, ότι δούλεψαν υπερβολικές ώρες ή ακόμη και ότι ξυλοκοπήθηκαν και βιάστηκαν», σημειώνει.
Νεκρή Μέσα στα Σκουπίδια
Παρόμοια εμπειρία με αυτήν της Joy είχε και η Diana Chepkemoi, επίσης από την Κένυα, η οποία τελικά επαναπατρίστηκε από τη Σαουδική Αραβία, αφού έζησε έναν εφιάλτη στο σπίτι όπου εργαζόταν ως οικιακή βοηθός.
Εξαναγκάστηκε να εργάζεται όχι σε ένα αλλά σε πολλά σπίτια και της στερούσαν την τροφή και την ανάπαυση. Όπως καταγγέλλει, ο εργοδότης της δεν της κατέβαλλε τον μισθό της λέγοντάς της ότι «δεν έκανε αρκετή δουλειά ώστε να αμείβεται» ή ότι θα την πλήρωνε εν καιρώ αφού δεν επρόκειτο να πάει πουθενά.
Η 36χρονη Ινδονήσια Kikim Komalasari που, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, είχε πάει στη Σαουδική Αραβία για να εργαστεί ως οικιακή βοηθός δεν ήταν τόσο τυχερή ώστε να επιστρέψει στη χώρα της. Το πτώμα της βρέθηκε μέσα σε κάδο απορριμμάτων.
Πάνω από 2,1 εκατομμύρια γυναίκες που εργάζονται ως οικιακές βοηθοί σε χώρες του Κόλπου κινδυνεύουν να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης από τον εργοδότη τους.
Η έρευνα έδειξε ότι η γυναίκα αυτή από το νησί της Ιάβας βασανίστηκε μέχρι θανάτου από τον εργοδότη της, ο οποίος, για να ξεφορτωθεί το πτώμα της, το πέταξε στα σκουπίδια.
Μια άλλη οικιακή βοηθός από την Ινδονησία, η 23χρονη Sumiati Bidi Salan Mustapa, νοσηλεύτηκε έπειτα από βασανιστήρια που υπέστη με ψαλίδι, κυρίως στο πρόσωπο και στα χείλη.
Το 2018, μια ομοεθνής της Sumiati, η Tuti Tursilawati, εκτελέστηκε στη Σαουδική Αραβία επειδή δολοφόνησε τον εργοδότη της που την είχε βιάσει επανειλημμένα. Η γυναίκα είχε καταδικαστεί σε θάνατο το 2011 και η εκτέλεσή της προκάλεσε ένταση στις σχέσεις της Ινδονησίας με τη Σαουδική Αραβία.
Υπάρχουν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο γυναίκες από την Ινδονησία, τις Φιλιππίνες και τη Σρι Λάνκα που εργάζονται νόμιμα στη Σαουδική Αραβία κάνοντας τις πιο χαμηλόμισθες δουλειές. Στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι οικιακές βοηθοί, αλλά κάποιες εργάζονται και ως κομμώτριες, αισθητικοί, μοδίστρες, θυρωροί σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους μόνο για γυναίκες.
Με Καρφιά στο Σώμα της
Μια οικιακή βοηθός από τη Σρι Λάνκα επέστρεψε στην πατρίδα της από τη Σαουδική Αραβία με 24 καρφιά στο σώμα της. Φέρεται να βασανίστηκε από τον εργοδότη της, ο οποίος την περιέλουζε συχνά με ζεστό λάδι. Όταν νοσηλεύτηκε, οι γιατροί που την εξέτασαν βρήκαν τα καρφιά στα χέρια και στα πόδια της, ορισμένα εκ των οποίων είχαν μήκος περίπου 5 εκατοστά.
«Δούλευα από τις 5 το πρωί ως τη 1 το άλλο πρωί και μου επιτρεπόταν να φάω μόνο μια φορά, στη 1 το μεσημέρι. Κάθε μέρα το ίδιο. Έπειτα από δύο μήνες περίπου ήμουν σαν τρελή. Όμως έκανα υπομονή γιατί ήξερα μια άλλη περίπτωση φίλης μου που η κυρία η οποία την είχε στη δούλεψή της της έκοψε το χέρι όταν εκείνη διαμαρτυρήθηκε για τις συνθήκες εργασίας της».
Κατά την υπηρεσία απασχόλησης στο εξωτερικό στη Σρι Λάνκα, περίπου 1,8 εκατ. άνθρωποι δουλεύουν σε ξένες χώρες, και εξ’ αυτών το 70% είναι γυναίκες. Οι περισσότερες εργάζονται ως οικιακές βοηθοί σε χώρες στη Μέση Ανατολή και λιγότερες στη Σιγκαπούρη και στο Χονγκ Κονγκ.
Καταγγελίες περί κακομεταχείρισής τους γίνονται συχνά και η κυβέρνηση έχει καταστήσει υποχρεωτική την καταχώρισή τους σε ειδικούς καταλόγους στις χώρες όπου εργάζονται, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα βοήθειας από τα προξενεία όταν ανακύπτουν προβλήματα.
Ο αριθμός των οικιακών βοηθών από το Βιετνάμ που εργάζονται στη Σαουδική Αραβία είναι σχετικά μικρός σε σχέση με εκείνον από τις Φιλιππίνες, την Ινδονησία και τη Σρι Λάνκα, αλλά και η βιετναμέζικη κοινότητα εκεί έχει προβεί σε καταγγελίες για κακοποίηση.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία από το Υπουργείο Εργασίας του Βιετνάμ, υπάρχουν πάνω από 20.000 Βιετναμέζες εργαζόμενες στο βασίλειο και σχεδόν 7.000 από αυτές είναι οικιακές βοηθοί σε οικογένειες Σαουδαράβων.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση της 46χρονης Pham Thi Dao. Η γυναίκα αυτή κατήγγειλε ότι εργαζόταν καθημερινά για περισσότερες από 18 ώρες και ότι το φαγητό της ήταν ένα γεύμα την ημέρα – ένα κομμάτι αρνί με ρύζι. Η Dao μίλησε στο Al Jazeera για την εμπειρία της κατά τους 8 περίπου μήνες που έμεινε στη Σαουδική Αραβία προτού επιστρέψει στη χώρα της.
«Δούλευα από τις 5 το πρωί ως τη 1 το άλλο πρωί και μου επιτρεπόταν να φάω μόνο μια φορά, στη 1 το μεσημέρι. Κάθε μέρα το ίδιο. Έπειτα από δύο μήνες περίπου ήμουν σαν τρελή. Όμως έκανα υπομονή γιατί ήξερα μια άλλη περίπτωση φίλης μου που η κυρία η οποία την είχε στη δούλεψή της της έκοψε το χέρι όταν εκείνη διαμαρτυρήθηκε για τις συνθήκες εργασίας της».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Το Απολαυστικό Ταξίδι των Guerrilla Girls στον Κακοτράχαλο Κόσμο μας
Σεξουαλική Κακοποίηση Ανηλίκων | Η Περίπτωση του Dalai Lama
Το «Αόρατο» και Αποτρόπαιο Έγκλημα του Trafficking
