Δεν θυμάται άλλη στιγμή στη ζωή της «που οι ίδιες οι λέξεις να έχουν νιώσει τέτοια απειλή», είπε η Margaret Atwood, η Καναδή συγγραφέας, κατά τη βράβευσή της στα Nibbies –όπως είναι το παρατσούκλι των British Book Awards–, την περασμένη εβδομάδα.
Photo by Piaras Ó Mídheach/Collision via Sportsfile
Η Atwood βραβεύτηκε στην κατηγορία Freedom to Publish Award –το «Βραβείο για την Ελευθερία στην Έκφραση»–, που απονέμεται στους… γενναίους. Είτε συγγραφείς είτε εκδότες, πρόκειται για εκείνους που τολμούν να δημοσιεύσουν υλικό «απαγορευμένο» ή «επικίνδυνο», συχνά υπό καθεστώς απειλών ή περιορισμού – όπως φυλακίσεις και άλλες διώξεις.
Το Freedom to Publish Award απονέμεται από τη Διεθνή Ένωση Εκδοτών (IPA – International Publishers Association) και θεσπίστηκε το 2022 καθώς τα μαύρα σύννεφα πάνω από την ελευθερία της έκφρασης άρχισαν να πυκνώνουν επικίνδυνα, όχι μόνο σε καθεστώτα που παραδοσιακά θεωρούνται καταπιεστικά και ανελεύθερα.
Η συγγραφέας δήλωσε, μεταξύ άλλων, «σαστισμένη» από τη βράβευσή της, καθώς, σε αντίθεση με πολλούς συγγραφείς, εκδότες και βιβλιοπώλες, δεν έχει φυλακιστεί ποτέ – αν και ίσως χρειαστεί να αναθεωρήσει, όπως είπε χαρακτηριστικά, «στην περίπτωση που επιχειρήσει να περάσει τα σύνορα των ΗΠΑ στο άμεσο μέλλον».
Μπορεί, πράγματι, να μην έχει υποστεί δίωξη η ίδια, όμως το πιο γνωστό βιβλίο της, «Η Ιστορία της Θεραπαινίδας» («The Handmaid’s Tale») μια δυστοπία στην οποία οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν «βιολογικά δοχεία», είναι ένα από αυτά που αμφισβητούνται ή απαγορεύονται συχνότερα στα σχολεία των ΗΠΑ. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια φανταστική, μελλοντική κοινωνία με καθεστώς θεοκρατικό και πατριαρχικό, η οποία αντιμετωπίζει οικολογική καταστροφή και υπογονιμότητα. Ως απάντηση, το κράτος υποχρεώνει τις λίγες γυναίκες που μπορούν ακόμη να τεκνοποιήσουν να υπηρετούν ως θεραπαινίδες, σαν αναπαραγωγικές μηχανές δηλαδή, που χρησιμοποιούνται από την κυρίαρχη τάξη αποκλειστικά για τεκνοποίηση.
Πώς έχει απαντήσει η Atwood σε αυτή τη δίωξη;
Πώς έχει απαντήσει η Atwood σε αυτή τη δίωξη; Μεταξύ άλλων με… φλογοβόλο, όταν το 2022 ανακοίνωσε μια «άκαυστη» έκδοση των «Θεραπαινίδων» ως σύμβολο κατά της λογοκρισίας. Ένα και μοναδικό αντίτυπο, το οποίο δημοπρατήθηκε ενόψει της απόφασης από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ να ανακαλέσει την ομοσπονδιακή προστασία του δικαιώματος στην άμβλωση. Αυτή την άκαυστη έκδοση παρουσίασε τότε σε ένα σύντομο βίντεο στο YouTube προσπαθώντας –μάταια– να το κάψει με φλογοβόλο. Στις ΗΠΑ και σε πολλά μέρη του κόσμου, «βιβλία λογοκρίνονται, απαγορεύονται ή ακόμη και καίγονται», ανέφερε ο εκδοτικός οίκος Penguin Random House που επιμελήθηκε το εγχείρημα, ένα βιβλίο φτιαγμένο με πυρίμαχα υλικά.
H Atwood προσπάθησε να απαντήσει και με επιχειρήματα, όταν παλιότερα, σε επιστολή που είχε στείλει σε μια σχολική περιφέρεια, έγραφε μεταξύ άλλων: «Το σχόλιο ότι το βιβλίο είναι “προσβλητικό για τους χριστιανούς” με ξάφνιασε. Πουθενά στο έργο δεν αναφέρεται ότι το καθεστώς είναι χριστιανικό. Όσο για το ερωτικό περιεχόμενο, «Η Ιστορία της Θεραπαινίδας» ενδιαφέρεται πολύ λιγότερο για το σεξ από ό,τι η ίδια η Βίβλος».
Η Atwood και το βραβευμένο βιβλίο της αποτελούν ένα από αυτά που απαγορεύονται ευρέως από βιβλιοθήκες και σχολικά προγράμματα ανά τη χώρα. Όμως στις ΗΠΑ, εκτός από τα ενοχλητικά βιβλία, «πυροβολούν» και τις ενοχλητικές λέξεις.
Μπορείς να Πιεις Νερό, Αλλά Όχι να το Πεις
Ο κατάλογος των απαγορευμένων λέξεων από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι μια εκτεταμένη επιβολή λογοκρισίας που συνεχώς αυξάνεται. Οι λέξεις που η κυβέρνηση Trump «σβήνει» συστηματικά από κυβερνητικούς ιστότοπους και έγγραφα αναφέρονται σε θέματα ποικιλομορφίας, ισότητας και ένταξης, αλλά και στην κλιματική αλλαγή, στους εμβολιασμούς κ.ά. Ο κατάλογος περιλαμβάνει πάνω από 350 λέξεις και φράσεις (σε καταγραφή της PEN America, του οργανισμού που υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης και τα δικαιώματα των συγγραφέων, των δημοσιογράφων και των καλλιτεχνών στις ΗΠΑ).
Στον κατάλογο διαβάζουμε λέξεις όπως «άμβλωση», «γυναίκες», «αναπηρία», «ηλικιωμένοι», «ιθαγενής Αμερικανός», ακόμη και το… «Κόλπος του Μεξικού» ή τη φράση «ασφαλές πόσιμο νερό». Στο Υπουργείο Γεωργίας, η Υπηρεσία Αγροτικής Έρευνας αναγκάζεται να λειτουργεί χωρίς να μπορεί να αναφέρει λέξεις όπως «νερό», «αέρας», «ρύπανση» ή «χημικά PFAS», τα οποία μέχρι πρότινος θεωρούνταν μείζονες κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία.
Ακόμη και ο όρος «cancer moonshot», που αναφέρεται στην πρωτοβουλία για τη μείωση της θνησιμότητας από καρκίνο κατά 50%, φέρεται να διαγράφεται, πιθανώς επειδή είχε ξεκινήσει επί κυβέρνησης Obama και είχε υποστηριχθεί έντονα από τον Joe Biden.
«Πώς μπορούμε να έχουμε ουσιαστικές συζητήσεις αν δεν μπορούμε καν να χρησιμοποιούμε τις λέξεις, τη βασική μονάδα που τις νοηματοδοτεί;»
Ωστόσο, ο Λευκός Οίκος αρνείται ότι εξέδωσε επίσημη λίστα απαγορευμένων όρων, υποστηρίζοντας πως οι ομοσπονδιακές υπηρεσίες ερμηνεύουν με δική τους ευθύνη τις προεδρικές εντολές που περιορίζουν τις αναφορές σε δύο μόνο βιολογικά φύλα ή που καταργούν τα προγράμματα ποικιλομορφίας.
Είναι άκρως τραγελαφικό όταν αυτή η δυστοπική προσπάθεια ελέγχου της σκέψης και του δημόσιου διαλόγου επιχειρείται από μια κυβέρνηση που δηλώνει ότι υπερασπίζεται την «ελευθερία του λόγου» και την «κατάργηση της ομοσπονδιακής λογοκρισίας». Δεν υπάρχει τίποτα «ελεύθερο» στην απαγόρευση λέξεων ή ιδεών, αναφέρει η PEN America. Πώς μπορούμε να έχουμε ουσιαστικές συζητήσεις αν δεν μπορούμε καν να χρησιμοποιούμε τις λέξεις, τη βασική μονάδα που τις νοηματοδοτεί;» αναρωτιέται ο Jonathan Friedman, διευθύνων σύμβουλος της οργάνωσης.
«Η πόλωση, που έδειχνε να υποχωρεί σε κάποιες φάσεις του 20ού αιώνα, έχει αυξηθεί ανησυχητικά την τελευταία δεκαετία. Ο κόσμος μου θυμίζει πλέον περισσότερο τις δεκαετίες του ‘30 και του ’40 παρά οποιοδήποτε άλλο διάστημα των τελευταίων 80 ετών», θα πει η Atwood.
Και σε αυτό το τοπίο που έχει ήδη ανατείλει, η 85χρονη συγγραφέας έχει πλήρη επίγνωση πως οι λέξεις είναι «η αρχαιότερη ανθρώπινη τεχνολογία. Όπως το νερό, μοιάζουν άυλες, αλλά –όπως το νερό– μπορούν να παράγουν τεράστια δύναμη».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
H «Ελευθερία» του Trump Ενάντια στην Ακαδημαϊκή Ελευθερία
Pronatalism, η Επικίνδυνη Αντιμετώπιση της Υπογεννητικότητας
