Πριν από τη Λιβαδειά θα κάνετε δεξιά στον δρόμο για Τιθορέα. Οκτώ χιλιόμετρα μετά θα δείτε στα αριστερά σας ένα τεράστιο άγαλμα λιονταριού. Καλώς ορίσατε στη Χαιρώνεια, στον τόπο μιας από τις πλέον επικές, μα παραγνωρισμένες μάχες, στον τόπο όπου το καλοκαίρι του 338 π.Χ. γράφτηκε μια σελίδα ιστορίας.
Η Μάχη της Χαιρώνειας έφερε στην πολιτική σκηνή τον Μέγα Αλέξανδρο και έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία της επόμενης ιστορικής περιόδου. Η νέα έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια Μέρα που Άλλαξε τον Κόσμο» ξεκίνησε να δέχεται επισκέπτες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.
Η έκθεση πραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα και μας τα παρουσιάζει με ιδιαίτερο τρόπο. Θα διαρκέσει από τις 14 Δεκεμβρίου 2023 μέχρι τις 31 Μαρτίου 2024 και εντάσσεται στη νέα σειρά αρχαιολογικών εκθέσεων «Ιστορίες Ανθρώπων». Παρουσιάζεται στο Μέγαρο Σταθάτου και στην Πτέρυγα Νεοφύτου Δούκα, υπό την επιμέλεια των νέων επιστημονικών διευθυντών του μουσείου Παναγιώτη Ιωσήφ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας, και Ιωάννη Φάππα, επίκουρου καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
«Όταν δε μετά τη μάχη επιθεωρούσε τους νεκρούς ο Φίλιππος, στάθηκε στο μέρος που κείτονταν νεκροί οι τριακόσιοι παραταγμένοι απέναντι από τις σάρισες και αναμεμιγμένοι με άλλους νεκρούς, τους θαύμασε και έμαθε ότι πρόκειται για τον λόχο των εραστών και των ερωμένων. Τότε, δάκρυσε και είπε: “Να χαθούν όσοι υποπτεύονται ότι αυτοί οι άνδρες μπορεί να έπραξαν ή υπέστησαν κάτι επαίσχυντο”».
Πλούταρχος, Βίος Πελοπίδα 18, 5
Και γιατί γράφτηκε ιστορία; Η έκθεση τονίζει τη σημασία που είχε η Μάχη της Χαιρώνειας κατά την αρχαιότητα στη μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική περίοδο. Ο Φίλιππος Β′, με τον 18χρονο Αλέξανδρο στην ηγεσία του ιππικού, κατεβαίνει μέχρι την περιοχή της Θήβας.
Η συμμαχία του νότου ευρεία, πολλά τα στρατεύματα. Ο Ιερός Λόχος, ο στρατός των Αθηνών και άλλων μικρότερων πόλεων, συγκεντρώνεται μα δεν τρομάζει τους Μακεδόνες που χρησιμοποιούν τη γνωστή «Μακεδονική Φάλαγγα». Στη μάχη, ιππείς, τοξότες και πεζικό θα συγκρουστούν και οι απώλειες θα είναι τρομερές για τους νότιους. Ο Φίλιππος, δύο χρόνια μετά τη Μάχη στη Χαιρώνεια, θα διαλύσει τη Θήβα από τα θεμέλια και θα κυριαρχήσει στον ελλαδικό χώρο. Η ήττα για την Αθήνα ήταν τεράστιας σημασίας, ενώ να σημειώσουμε ότι πολιτικά είχε υποκινηθεί από τον Δημοσθένη. Ο δρόμος για τον Αλέξανδρο θα ανοίξει διάπλατα, ο οποίος «θα κατακτήσει τον κόσμο» με τη μεγάλη εκστρατεία του στην Ασία.
Οι συνέπειες της Μάχης στη Χαιρώνεια έχουν κοσμοϊστορικό χαρακτήρα: έπειτα από αυτήν, ο στρατός του Φιλίππου και, κυρίως, του Αλέξανδρου θα φτάσει στα όρια του γνωστού κόσμου και θα φέρει πρωτόφαντο πλούτο στον ελλαδικό χώρο από τα θησαυροφυλάκια των Περσών βασιλέων. Είναι η ελληνιστική περίοδος κατά την οποία διαταράσσονται οι παραδοσιακές πολιτικές ισορροπίες των ελληνικών πόλεων και επανακαθορίζονται οι κοινωνικές δομές. Οι πόλεις-κράτη περνούν σε μια νέα διοικητική δομή, αυτή των βασιλείων, όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται αποκλειστικά στο επίπεδο της πόλης.
Η έκθεση περιλαμβάνει 240 αρχαιότητες και ιστορικά τεκμήρια, προερχόμενα από 27 μουσεία και ιδρύματα του εσωτερικού και από τέσσερις ιδιωτικές συλλογές, πολλά εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά. Παρουσιάζονται επίσης δύο μαρμάρινες προτομές από το Μουσείο Chiaramonti του Βατικανού, ενώ μεγάλος «απρόσμενος επισκέπτης» είναι το έργο «Μέγας Αλέξανδρος» (1981) του Andy Warhol από το MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Ευκολοδιάβατη έκθεση, απλώνεται στα διαφορετικά επίπεδα του μουσείου. Εκτός από τους δύο κόσμους που συγκρούστηκαν, η έκθεση παρουσιάζει τις ταφικές πρακτικές των δύο στρατευμάτων, στο Πολυάνδριο των 254 Θηβαίων Ιερολοχιτών με το Μνημείο του Λέοντα της Χαιρώνειας και στον Τύμβο των Μακεδόνων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αρχαιολογική ανάκτηση της μάχης, προβάλλοντας το έργο δύο πρωτοπόρων της ελληνικής αρχαιολογίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, του Παναγιώτη Σταματάκη και του Γεωργίου Σωτηριάδη.
Όπως αναφέρει η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του μουσείου Σάντρα Μαρινοπούλου:
«Γιατί αποφασίσαμε να μιλήσουμε για τη Μάχη στη Χαιρώνεια; Αυτή στην οποία οι Μακεδόνες του Φιλίππου Β′ και του νεαρού Αλέξανδρου αντιμετώπισαν τη Θήβα, την Αθήνα και τους συμμάχους τους; Τι έγινε στα μέσα του καλοκαιριού του 338 π.Χ. στην κοιλάδα της Βοιωτίας που άλλαξε τον κόσμο; Η έκθεση, αν και μιλά και για την ίδια τη μάχη, επικεντρώνεται, κυρίως, στις συνέπειές της. Με τη μάχη αυτή εγκαθιδρύθηκε η Μακεδονία ως κυρίαρχη δύναμη στα ελληνικά πράγματα και άνοιξε ο δρόμος για τη γέννηση του ελληνιστικού κόσμου. Για την έκθεση αυτή, οι δύο νέοι επιστήμονές μας, με διαφορετική αφετηρία ο καθένας, ένωσαν τις γνώσεις, τη δημιουργικότητα και τις δυνάμεις τους».
Εκθέματα και Ενότητες
Όπως αναφέρθηκε, πολλά από τα αρχαιολογικά τεκμήρια της έκθεσης παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Πρόκειται για αντικείμενα που προέρχονται από τις ανασκαφές του Πολυανδρίου των Θηβαίων και του Τύμβου των Μακεδόνων. Αντικείμενα που είτε δεν είναι πλήρως δημοσιευμένα και γνωστά στην ακαδημαϊκή κοινότητα είτε βρίσκονται σε μουσεία της ελληνικής περιφέρειας. Επίσης, πολλά από τα εκθέματα μελετήθηκαν διεξοδικά για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης και δημοσιεύονται για πρώτη φορά, αφού βρίσκονταν στις αποθήκες είτε του τοπικού Μουσείου στη Χαιρώνεια είτε του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Αθήνα.
Μεταξύ των εκθεμάτων ξεχωρίζουν το μοναδικό ταφικό σύνολο του πολεμιστή από την Ηγουμενίτσα με τον μοναδικό σιδερένιο θώρακα και το επαργυρωμένο κράνος, η εξαιρετικής αισθητικής και ιστορικής σημασίας μακεδονική ασπίδα με την επιγραφή Βασιλέως Αλεξάνδρου, προϊόν κατάσχεσης από λαθρανασκαφή, οι χρυσοί στατήρες του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, τα οστά των Ιερολοχιτών και των Μακεδόνων πεσόντων, ο μοναδικός τάφος της Τανάγρας, απτό σύμβολο της σημασίας της μάχης και στην περιοχή της Βοιωτίας.
Όσον αφορά το έργο «Μέγας Αλέξανδρος» (1981) του Andy Warhol από το MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, πρόκειται για μια εκδοχή της σειράς Alexander the Great που υλοποίησε ο Warhol έπειτα από ανάθεση του Αλέξανδρου Ιόλα. Η προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου απεικονίζει τον αρχαιότερο «διάσημο» που απαθανάτισε ο Warhol και είναι το μοναδικό έργο που δημιουργήθηκε με αφορμή ένα αυθεντικό αρχαίο έργο τέχνης.
Σημαντικό, επίσης, τμήμα της έκθεσης αφιερώνεται στην παρουσίαση αυθεντικών ιστορικών τεκμηρίων και αναφορών γραμμένων από τους πρωτοπόρους της ελληνικής αρχαιολογικής έρευνας Παναγιώτη Σταματάκη και Γεώργιο Σωτηριάδη, κατά τις ανασκαφές τους στο Πολυάνδριο των Θηβαίων και στον Τύμβο των Μακεδόνων, στο τέλος του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού αντίστοιχα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, οι πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το νεοελληνικό κράτος διαχειρίστηκε τη μάχη και τα μνημεία της, αλλά και η πρόσληψή της από τον Τύπο της εποχής.
Λίγο Πριν από το Τέλος
Προσωπικά μου άρεσε πάρα πολύ η τελευταία ενότητα, όπου επιχειρείται μια πρωτοποριακή προσέγγιση της μάχης με σύγχρονα μέσα, στοχεύοντας στο νεανικό κοινό, που δεν έχει απαραιτήτως συχνή επαφή με τον χώρο των μουσείων. Σε αυτή την ενότητα μπορεί κανείς να δει ένα διόραμα της Μάχης της Χαιρώνειας με χειροποίητες φιγούρες Playmobil ειδικής κατασκευής από τους συλλέκτες Άγγελο Γιακουμάτο και Τάσο Παναζόπουλο, που κατασκευάστηκαν για την έκθεση με την υποστήριξη της Playmobil Hellas, καθώς και μια αφήγηση της ιστορίας μέσω κόμικ.
Επίσης, σε αυτό το σημείο της έκθεσης, οι επισκέπτες μπορούν να βιώσουν αυτή την κομβική στιγμή της αρχαίας ελληνικής ιστορίας μέσα από δύο ταινίες που δημιουργήθηκαν από την εταιρεία Ubisoft, βασισμένες στα βιντεοπαιχνίδια Assassin’s Creed Odyssey και Assassin’s Creed Origins, τα οποία απεικονίζουν το ιστορικό πλαίσιο πριν και μετά τη Μάχη στη Χαιρώνεια. Οι ταινίες δημιουργήθηκαν αποκλειστικά για την έκθεση και βοηθούν τους επισκέπτες να φανταστούν πώς ήταν οι άνθρωποι και οι πόλεις την εποχή εκείνη.
Η μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης εκπονήθηκε από τους δύο επιμελητές. Για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, οι επιμελητές συνεργάστηκαν στενά με τις αρχιτέκτονες Κατερίνα Αποστόλου και Δέσποινα Τσάφου, ακολουθώντας μια πρωτοπόρα προσέγγιση που δίνει έμφαση τόσο στη σκηνογραφία της αφήγησης όσο και στην αισθητηριακή εμπειρία του επισκέπτη. Η ενότητα «Η Μάχη της Χαιρώνειας… Σήμερα» σχεδιάστηκε σε συνεργασία των επιμελητών με την αρχιτέκτονα Χαρά Μαραντίδου.
Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις κοινού, ενώ το Τμήμα Εκπαιδευτικών και Κοινωνικών Προγραμμάτων του μουσείου θα προσφέρει εκπαιδευτικές ξεναγήσεις για μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς και ξεναγήσεις στη νοηματική γλώσσα.
Πληροφορίες
14 Δεκεμβρίου 2023-31 Μαρτίου 2024 | Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Σάββατο: 10:00-17:00 / Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-20:00 / Κυριακή: 11:00-17:00 / Τρίτη: Κλειστή | Εορταστικό ωράριο (από τις 19/12): Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο: 10:00-17:00 / Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-20:00 / Κυριακή: 11:00-17:00 / Κλειστά τις αργίες: 25 και 26/12 και 1/1 (το εορταστικό ωράριο ισχύει έως 5/1) | Εισιτήρια: 15 και 12 ευρώ (μειωμένο) / Εισιτήριο ξενάγησης: 18 και 15 ευρώ (μειωμένο) – το εισιτήριο της ξενάγησης είναι διαθέσιμο μόνο ηλεκτρονικά εδώ | Μέγαρο Σταθάτου: Β. Σοφίας και Ηροδότου 1, τηλ. 210 7228321, 210 7228323
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
#BraveNewIndustry: Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση Είναι το Παρόν και το Μέλλον μας
