Βρισκόμαστε λίγο πριν από την έναρξη της φετινής τουριστικής σεζόν. Κάθομαι σε ένα καφέ στο λιμάνι της Τήνου με το laptop ανοιχτό και βάζω τις τελευταίες πινελιές στην έκθεση που καταδεικνύει ότι, μια τετραετία περίπου μετά την ψήφιση ενός αυστηρού νομοθετικού πλαισίου για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης στην Ελλάδα, η συμμόρφωση έχει υπάρξει μερική.
Στην έκθεση μιλάμε επιγραμματικά για το μεγάλο πλαστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε παγκοσμίως και για το τι προσπαθούσε να πετύχει η σχετική νομοθεσία στην περίπτωση της χώρας μας. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα της πανελλαδικής έρευνας που πραγματοποιήσαμε, σε συνεργασία με την qed, για τις πεποιθήσεις και τις συνήθειες της κοινής γνώμης στα ζητήματα αυτά. Τέλος, συζητάμε τα ευρήματα, ανιχνεύοντας κάποιες κατευθύνσεις για το πώς μπορεί να επιτευχθεί υψηλότερο ποσοστό συμμόρφωσης τα επόμενα χρόνια.
Ένα στοιχείο που εντυπωσιάζει από τα αποτελέσματα της έρευνας και οφείλει να μας απασχολήσει είναι η στάση των νέων. Πλήθος ερευνών διεθνώς αποτυπώνει την έντονη περιβαλλοντική ευαισθησία των νεότερων γενιών. Γιατί όμως στη χώρα μας, με βάση τα ευρήματα, μοιάζει να αδιαφορούν, συγκριτικά με άλλες δημογραφικές ομάδες, για το ζήτημα των πλαστικών;
Στο τραπέζι παραδίπλα μου κάθεται ένα κοριτσάκι δεκατεσσάρων ή δεκαπέντε χρόνων που μόλις έφτασε στο νησί για τις πασχαλινές διακοπές. Παραγγέλνει έναν χυμό και λέει με ενθουσιασμό στον σερβιτόρο που την εξυπηρετεί: «Αχ, σας αγαπώ! Πλαστικό καλαμάκι; Τέλειο!».
Σκέφτομαι να σηκωθώ και να της μιλήσω – η σύμπτωση μοιάζει διαβολική! Να τη ρωτήσω γιατί της προκαλεί ενθουσιασμό η συγκεκριμένη επιλογή. Αν ξέρει για τη νομοθεσία. Αν γνωρίζει τη ζημιά που προκαλούν τα πλαστικά μιας χρήσης.
Κοντοστέκομαι. Οι γενιές πριν από τη δική της μάλλον δεν έχουμε το δικαίωμα στη… νουθεσία. Έχουμε την υποχρέωση για καταγραφή, επεξήγηση, κατανόηση, δράση. Την υποχρέωση να προσφέρουμε τροφή για σκέψη για την επίλυση των μικρών και των μεγάλων προβλημάτων που κληροδοτούμε σε εκείνους και εκείνες που έρχονται.
Ελπίζω, στην κλίμακα που μας αφορά, η έρευνά μας να συνεισφέρει σε αυτό ακριβώς.
Κάποια από τα ενδιαφέροντα στοιχεία που προέκυψαν καταγράφουμε και εδώ.
Ο Πλαστικός Πλανήτης μας
Η διάδοση της χρήσης των πλαστικών συσκευασιών –οι οποίες, ας μην ξεχνιόμαστε, κατασκευάζονται σε συντριπτικό βαθμό από χημικές ουσίες που προέρχονται από ορυκτά καύσιμα– δεν προέκυψε βέβαια τυχαία. Η ανθεκτικότητά τους στο φως ή την υγρασία, για παράδειγμα, βοήθησε στην παράταση της διάρκειας ζωής των ευπαθών προϊόντων που αποθηκεύονταν σε αυτά Επίσης, οι πλαστικές συσκευασίες μπορούσαν να διατεθούν σε ευρεία γκάμα σχημάτων, μεγεθών και μορφών, ενώ το χαμηλό βάρος τους μείωνε το κόστος μεταφοράς προϊόντων.
Στην έρευνα επικεντρωνόμαστε στις πιο διαδεδομένες πλαστικές συσκευασίες, που αντιστοιχούν στο ¼ περίπου από τα πλαστικά προϊόντα που χρησιμοποιούμε συνολικά. Σύμφωνα με το United Nations Foundation, τα 2/3 από τους 430 και πλέον εκατομμύρια μετρικούς τόνους πλαστικού που παράγονται απορρίπτονται ως απόβλητα ύστερα από μία μόνο χρήση. Με τον ρυθμό που κινούμαστε, μέχρι το 2050 στους ωκεανούς μας θα υπάρχει περισσότερο πλαστικό παρά ψάρια!
Το πλαστικό χρειάζεται από 20 μέχρι 500 χρόνια να αποσυντεθεί στη φύση. Στην πορεία, διασπάται σε μικρά κομματάκια, τα λεγόμενα μικροπλαστικά, με διάμετρο μικρότερη από 5 χιλιοστά, τα οποία βρίσκονται παντού. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 2017 υπήρχαν τουλάχιστον 51 τρισεκατομμύρια μικροπλαστικά σωματίδια στους ωκεανούς (500 φορές περισσότερα από τα αστέρια στον γαλαξία μας) στα πιο παράξενα μέρη – από τον πάγο της Ανταρκτικής , τα έντερα ζώων στα βάθη του ωκεανού, την ομίχλη που περιβάλλει τα όρη Φούτζι και Ογιάμα της Ιαπωνίας μέχρι το πόσιμο νερό σε σημεία σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Τα μικροπλαστικά στη θάλασσα συχνά αποτελούν τροφή για ψάρια, τα οποία στη συνέχεια καταλήγουν στο τραπέζι μας και, ως εκ τούτου, στο σώμα μας. Μεγαλύτερα πλαστικά αντικείμενα, όπως οι πλαστικές σακούλες, τα μπουκάλια και τα δίχτυα αλιείας, απειλούν επίσης τη βιοποικιλότητα των ωκεανών, ρυπαίνοντας παράλληλα το θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον.
Υιοθέτηση Πρακτικών για τη Μείωση των Πλαστικών μιας Χρήσης
Πλαστικά Μιας Χρήσης στην Ελλάδα: Πού Βρισκόμαστε 4 Χρόνια Μετά την Ψήφιση του Νομοσχεδίου
H πανελλαδική έρευνα διεξάχθηκε σε δείγμα 800 ατόμων, σε συνεργασία με την QED, για τις πεποιθήσεις και τις συνήθειες της κοινής γνώμης στα ζητήματα που αφορούν τη χρήση πλαστικών μιας χρήσης. Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα, τα χάρτινα καλαμάκια θεωρούνται η λιγότερο αποδεκτή εναλλακτική ανάμεσα στα προϊόντα μιας χρήσης που εξετάστηκαν – η κατάργηση της χρήσης των πλαστικών καλαμακίων είναι εκείνο το πεδίο εφαρμογής του νομοσχεδίου για τα πλαστικά που προβληματίζει περισσότερο.
Σε επίπεδο συμπεριφοράς, η χρήση χάρτινου καλαμακίου γίνεται από τους μισούς Έλληνες και είναι υψηλότερη από λ.χ. τη χρήση πλαστικού καπακίου. Ωστόσο, σε επίπεδο προτίμησης, μόνο το 28% των Ελλήνων δηλώνει ότι θα τα προτιμούσε, αν είχε την επιλογή. Η όποια χρήση τους βασίζεται κυρίως στη συμμόρφωση με το νομοθετικό πλαίσιο παρά σε συνειδητή πράξη.
Η σαφής προτίμηση στα πλαστικά καλαμάκια σχετίζεται άμεσα με τη συχνότητα της χρήσης. Είναι ξεκάθαρο ότι, ειδικά για τους heavy-users της κατηγορίας, το πλαστικό καλαμάκι θεωρείται ανώτερο του χάρτινου. Αντίθετα, το χάρτινο ποτήρι, αντίθετα με το χάρτινο καλαμάκι, θεωρείται σαφώς ανώτερο ποιοτικά προϊόν από το πλαστικό ποτήρι.
Όπως παρατηρούν οι ερευνητές, παρότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος και χρήσης χάρτινου καλαμακίου, μια επικοινωνιακή στρατηγική για τη βελτίωση της απήχησής τους δεν θα μπορούσε να βασιστεί εξ ολοκλήρου στην ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον, από τη στιγμή που:
- Τα χάρτινα καλαμάκια δεν θεωρούνται μια οικολογική εναλλακτική για τους μισούς Έλληνες.
- Η υιοθέτησή τους πιστεύεται ότι έχει μικρή αποτελεσματικότητα, ενώ ακόμα και οι πλέον ενδιαφερόμενοι για το περιβάλλον συνεχίζουν να χρησιμοποιούν πλαστικά καλαμάκια.
- Η αγορά ροφημάτων είναι μια καθημερινή συνήθεια για τους μισούς Έλληνες και διέπεται από τις ανάλογες απαιτήσεις.
Οι κύριοι λόγοι για τη μη χρήση χάρτινων καλαμακίων σχετίζονται με την κακή εμπειρία χρήσης και με τη γενικότερη αντίληψη ότι τα χάρτινα καλαμάκια είναι κακής ποιότητας. Σχεδόν 1 στους 2 από εκείνους που προτιμούν πλαστικό καλαμάκι δηλώνει πως το κάνει εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των διαθέσιμων επιλογών σε χάρτινα καλαμάκια, ανεξαρτήτως συμφωνίας ή διαφωνίας με το μέτρο.
Μια επικοινωνιακή πολιτική η οποία θα κινούνταν στη διάψευση αυτών των αντιλήψεων, με πιθανή αλλαγή προδιαγραφών και ονομασίας (π.χ. από χάρτινα σε fiber καλαμάκια) θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά, σημειώνεται στην έρευνα.
Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση της διείσδυσης και η διεύρυνση της καταναλωτικής αποδοχής για τα χάρτινα καλαμάκια αναπόφευκτα συνδέεται και με τη διαθεσιμότητα του πλαστικού καλαμακίου που, παρά τη θέσπιση του νόμου, φαίνεται να παραμένει κραταιό. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την αναγκαιότητα αντιμετώπισης του συγκεκριμένου προβλήματος από τις αρμόδιες αρχές, στην πηγή του, δηλαδή στην προμήθεια και διαθεσιμότητα πλαστικών καλαμακίων, παράλληλα με την όποια επικοινωνιακή προσπάθεια με εστίαση στους καταναλωτές.
Ενδιαφέροντα Στοιχεία που Προέκυψαν από την Έρευνα
Από την έρευνα προέκυψαν πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία, κάποια από τα οποία καταγράφουμε και εδώ.
Σε ό,τι αφορά την περιβαλλοντική ευαισθησία:
- Οι Έλληνες πολίτες θεωρούν εαυτούς ευαισθητοποιημένους σε ό,τι αφορά το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και τη συμβολή τους για τη μείωση των πλαστικών μιας χρήσης σημαντική σε ποσοστό 83%. Περισσότερο, δε, οι γυναίκες και η Generation X.
- Σχεδόν στο σύνολό τους, οι πολίτες ενημερώνονται για τα περιβαλλοντικά ζητήματα από το διαδίκτυο – οι πιο περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένοι πολίτες σε ποσοστό 94%, ενώ οι λιγότερο ευαισθητοποιημένοι σε ποσοστό 88%. Η τηλεόραση έπεται με 65% και 58% αντίστοιχα.
- Όροι όπως «Ανακυκλώσιμα υλικά» – «Ανακυκλωμένα υλικά» – «Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας» – «Βιοδιασπώμενα υλικά» – «Οικολογικά Προϊόντα» και «Βιώσιμη ανάπτυξη» είναι κατανοητοί σε μεγάλο ποσοστό (πάνω από 90%). Ο λιγότερο κατανοητός όρος είναι η «Βιώσιμη Ανάπτυξη», που παρόλα αυτά είναι οικεία στο 79% του δείγματος.
- Όσοι δήλωσαν υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον εφαρμόζουν πολύ συχνά πρακτικές μείωσης της χρήσης πλαστικών σε ποσοστό 38% και αρκετά συχνά σε ποσοστό 49%. Στο κοινό με μέτριο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον τα ποσοστά είναι 10% και 58% αντίστοιχα, ενώ στο κοινό που είναι αδιάφορο τα ποσοστά πέφτουν στο 13% και 37%.
Σε ό,τι αφορά το Νομοσχέδιο για Πλαστικά μιας Χρήσης:
- Ενώ το 98% του δείγματος γνωρίζει έστω την ύπαρξή του και το 55% δηλώνει ότι «γνωρίζει κάποια πράγματα για αυτό», το 52% θεωρεί ότι έχει μικρή ή καμία αποτελεσματικότητα ως εφαρμογή και το 48% ότι έχει σχετική ή υψηλή αποτελεσματικότητα.
- Το 88% θεωρεί ότι έχει περιοριστεί η χρήση πλαστικών ποτηριών, το 83% ότι έχει περιοριστεί η χρήση πλαστικών καλαμακίων και το 77% ότι έχει περιοριστεί η χρήση πλαστικών καπακίων.
- Οι θετικές απόψεις για το νομοσχέδιο φτάνουν το 60%, αλλά οφείλεται κυρίως στη σταδιακή κατάργηση πλαστικών ποτηριών και καπακιών. Το κοινό, όμως, δείχνει τη δυσαρέσκειά του στην αποκλειστική χρήση χάρτινων καλαμακίων (38% θετική γνώμη/35% αρνητική γνώμη) και δευτερευόντως στα μπουκάλια νερού μόνο με αποσπώμενο καπάκι (36% θετική γνώμη/27% αρνητική γνώμη).
- Το κοινό που είναι αρνητικό στο μέτρο για τα χάρτινα καλαμάκια είναι οι νεότερες γενιές και οι κάτοικοι μικρών αστικών κέντρων. Ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει το γεγονός πως, ακόμη και στο κοινό με κατά δήλωση υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, σε ποσοστό 35% διαφωνεί με το μέτρο.
- Οι περισσότεροι Έλληνες γνωρίζουν για την εφαρμογή περιβαλλοντικού τέλους στις πλαστικές σακούλες και πάνω από 6 στους 10 για το τέλος στα ροφήματα σε πλαστικό. Λιγότερο από τους μισούς Έλληνες συμφωνούν με την εφαρμογή των μέτρων αυτών.
Συχνότητα Αγοράς και Χρήσης Προϊόντων μιας Χρήσης
Σε ό,τι αφορά τα προϊόντα μιας χρήσης: Στάσεις και συμπεριφορές:
- Η χρήση ή αγορά προϊόντων μιας χρήσης είναι αρκετά υψηλή για τους Έλληνες, με 1 στους 2 να αγοράζει/χρησιμοποιεί σχεδόν καθημερινά ροφήματα και καλαμάκια γι’ αυτά και 4 στους 10 να αγοράζουν νερό σε πλαστικό μπουκάλι.
- To 86% του δείγματος κάνει πολύ συχνή ή συχνή εβδομαδιαία κατανάλωση ροφημάτων, με το 78% να κάνει χρήση καλαμακίου στην ίδια συχνότητα. Επόμενη συνήθεια με παρόμοια στατιστική συχνότητα είναι η αγορά μπουκαλιού με νερό (78%).
- Η εκτός σπιτιού χρήση καλαμακίων είναι υψηλότερη στους άνδρες, τους Millennials, τους Αθηναίους και τους κατοίκους μεγάλων αστικών κέντρων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως το κατά δήλωση υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον δεν επηρεάζει αρκετά τις καταναλωτικές συμπεριφορές.
- Στις 10 φορές που θα αγοράσουν ρόφημα με καλαμάκι εκτός σπιτιού, το δείγμα μας απάντησε ότι 4,6 φορές θα είναι χάρτινο και 3,9 πλαστικό.
- Μόνο 2 στους 10 θα αγοράσουν χάρτινο για οικιακή χρήση, χαμηλότερα και από το πολλαπλών χρήσεων που είναι στις 3,4 φορές στις 10.
- Στην εκτός σπιτιού χρήση, οι γυναίκες (50%) και οι κάτοικοι Θεσσαλονίκης (52%) προτιμούν συχνότερα τα χάρτινα καλαμάκια. Και οι Baby Boomers που δηλώνουν τη χρήση του σε ποσοστό 45% έχουν και ένα ισχυρό 22% χρήσης επαναχρησιμοποιούμενου καλαμακίου.
- Εντυπωσιακή είναι η αρνητική στάση με μόλις 37% χρήσης χάρτινου καλαμακίου από τα μη αστικά κέντρα. Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως όσοι δηλώνουν μέτριο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον χρησιμοποιούν στην ίδια συχνότητα (49%) χάρτινα καλαμάκια, με τους ερωτώμενους υψηλού περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (48%).
- Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι οι γυναίκες, τα άτομα με υψηλό περιβαλλοντικό ενδιαφέρον κάνουν πιο συχνή χρήση καλαμακίων πολλαπλών χρήσεων στο σπίτι.
- Σε μια πιθανή ελεύθερη επιλογή κυπέλου, καπακίου και καλαμακίου το δείγμα απάντησε ότι θα επέλεγε χάρτινο σε ποσοστό 62%, 57% και 28% αντίστοιχα.
- Ειδικά για το καλαμάκι οι διαφορές στις ηλικιακές ομάδες είναι ενδιαφέρουσες με τους baby boomers να «υιοθετούν» το χάρτινο σε ποσοστό 41% ενώ η GenZ να το απορρίπτει σε ποσοστό 81%.
- Στο δείγμα, ακόμα και όσοι συμφωνούν με τη διάθεση μόνο χάρτινων καλαμακίων, υπάρχει ένα 37% το οποίο θα επέλεγε πλαστικό καλαμάκι. Ενδιαφέρον έχει ότι όσοι κάνουν λιγότερη χρήση καλαμακίων θα επέλεγαν σε ποσοστό 37% χάρτινο καλαμάκι, υψηλότερο από όσους κάνουν καθημερινή ή εβδομαδιαία χρήση.
- Οι κυριότεροι λόγοι απόρριψης των χάρτινων καλαμακίων είναι ότι λιώνουν εύκολα (83%), ότι δεν είναι ευχάριστη η αίσθησή τους στο στόμα (74%) και σε χαμηλότερα αλλά όχι αμελητέα ποσοστά ότι υπάρχουν διαφορετικές ποιότητες από χάρτινα καλαμάκια και ορισμένα χαλάνε πολύ γρήγορα (46%) και τέλος ότι δεν μπαίνουν εύκολα στο ποτήρι (42%).
- Υπάρχει σοβαρός προβληματισμός με το κατά πόσο είναι ασφαλή τα χάρτινα καλαμάκια στη χρήση τους. Μόλις το 31% του δείγματος τα θεωρεί ασφαλή και το 28% δεν παίρνει θέση.
- Τέλος, το 69% θεωρεί ότι υπάρχουν πιο αποτελεσματικοί τρόποι για τον περιορισμό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης από την κατάργηση των πλαστικών προϊόντων στα ροφήματα και το 65% θεωρεί ότι τα πλαστικά προϊόντα αποτελούν ένα πολύ μικρό μέρος του περιβαλλοντικού προβλήματος.
- 1 στους 2 ουσιαστικά αναγνωρίζουν ότι τα χάρτινα καλαμάκια μιας χρήσης είναι μια οικολογική λύση.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
#BraveNewIslands: Ευκαιρίες και Προκλήσεις για τα Ελληνικά Νησιά
#BraveNewPlanet: Ο Πλανήτης Γη και η Πρόκληση της Κλιματικής Κρίσης
Αύξηση Θερμοκρασίας Κατά 1°C: Επηρεάζεται το Παγκόσμιο ΑΕΠ;
