Το γραφείο μου στην αθηΝΕΑ βλέπει το τραπέζι των συναντήσεων. Πριν αρκετό καιρό, πριν την πανδημία, υπήρχαν πρωινά που τραπέζι γέμιζε γυναίκες που συζητούσαν θέματα ισότητας με μια έκφραση να επαναλαμβάνεται: “Είμαι επικίνδυνη”, άλλες φορές σαν ερώτηση, άλλες φορές σαν διαπίστωση.
Σιγά σιγά, αυτές οι συζητήσεις έγιναν σχέδια, έγιναν πλάνα για ένα βιβλίο. Κατά διαστήματα, άκουγα την αρχισυντάκτριά μας Μαριάννα Σκυλακάκη να κάνει λόγο για κάτι “επικίνδυνο”. Όλη αυτή η προεργασία είχε προχωρήσει και 100 γυναίκες βρήκαν τον τρόπο να καταγράψουν εμπειρίες και βιώματα και να το φωνάξουν δυνατά: “Είμαι επικίνδυνη”!
Πριν λίγους μήνες, στο info@a8inea.com άρχισαν να έρχονται εγκρίσεις για τα τελικά κείμενα. Και άλλες εγκρίσεις. “Ναι, το εγκρίνω.” “Ναι, δίνω τη συγκατάθεσή μου”. Πολλά “ναι” σε έναν κόσμο με δυσανάλογα “όχι”. Όχι δεν είσαι ίση, όχι θα πάρεις λιγότερα, όχι δεν είσαι για διευθυντική θέση.
Πλέον, το βιβλίο “Είμαι επικίνδυνη” που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Key Books είναι μια κατάθεση ψυχής και μια κραυγή ισότητας. Συνέπεσε με την άνοιξη του ελληνικού #MeToo και, με αφορμή την έκδοσή του, οργανώσαμε μια “εσωτερική” συνέντευξη με τη Μαριάννα Σκυλακάκη.
Τι οδήγησε την ομάδα σας (Women Act, αθηΝΕΑ, Women on Top) να προχωρήσει στην έκδοση αυτού του βιβλίου; Πώς ξεκίνησε η ιδέα και πόσο χρόνο το δουλεύετε;
Ίσως θα θυμάσαι τις πρώτες συναντήσεις που είχαμε στο γραφείο της αθηΝΕΑς το 2018, όταν ακόμη το βιβλίο δεν ήταν παρά μια ιδέα, μια “επικίνδυνη” σκέψη. Νομίζω ότι προέκυψε σε μεγάλο βαθμό ως μια κοινή ανάγκη όλων στην ομάδα να ακούσουμε περισσότερες ιστορίες για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στην Ελλάδα του σήμερα. Γιατί μαθαίνουμε πράγματα από τις ιστορίες των άλλων. Δεν ταυτιζόμαστε πάντα απόλυτα, όμως ανοίγει το μυαλό μας.
Διαλέξαμε τη φράση αυτή γιατί μας έκανε να νιώθουμε άβολα. Γιατί η λέξη “επικίνδυνη” είναι μια λέξη από τις πολλές που έχουν χρησιμοποιηθεί ανά τους αιώνες για να οριοθετήσουν τη γυναικεία εμπειρία, για να τη διαβάλουν και να την υποβαθμίσουν. Καταφέραμε να την κάνουμε δική μας, νομίζω, και οι 100 συμμετέχουσες στο project αυτό.
Κι επειδή 2 χρόνια πριν το κίνημα #MeToo ήταν ακόμη εν πολλοίς βουβό στη χώρα μας και τα ζητήματα της ισότητας δεν είχαν περάσει στο mainstream του δημόσιου διαλόγου, είχαμε την ελπίδα ότι συγκεντρώνοντας 100 μαρτυρίες θα βάζαμε τους σπόρους μιας συζήτησης που δεν επιτρέπεται να αφήσουμε να μείνει πίσω, συνθέτοντας από τις ατομικές εμπειρίες έναν πολυσυλλεκτικό αλλά πολύτιμο καμβά.
Η κυκλοφορία του βιβλίου συνέπεσε με πρωτοφανείς για τη χώρα μας αποκαλύψεις σεξουαλικής παρενόχλησης, άσκησης ψυχολογικής και σωματικής βίας. Ποια θα είναι η επόμενη μέρα του ελληνικού #MeToo; Θα ξεχαστεί στην καθημερινότητα ή θα είναι πλέον πιο εύκολο για γυναίκες και άνδρες να μιλήσουν;
Σίγουρα οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών -το θάρρος, η δύναμη και η αυτοθυσία που επέδειξαν πολλές και πολλοί που μοιράστηκαν τις δικές τους αλήθειες- καθιστούν ευκολότερο το να μιλήσουν κι άλλα άτομα για τις κακοποιητικές εμπειρίες που έχουν βιώσει. Δημιουργείται ένας κύκλος προστασίας και αλληλοϋποστήριξης αντί στοχοποίησης, ενώ είναι σημαντικό το γεγονός ότι και η πολιτεία έχει αγκαλιάσει το κίνημα αυτό.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η αλλαγή θα έρθει αυτόματα, επειδή άνοιξε επιτέλους ο ασκός του Αιόλου. Τα ζητήματα αυτά είναι σύνθετα, ιδιαίτερα ευαίσθητα και κλείνουν μέσα τους -δικαίως- πολύ πόνο και οργή. Απαιτείται λοιπόν σεβασμός, ευαισθησία και διάθεση αυτοκριτικής από μια κοινωνία που σκέπαζε επί δεκαετίες προβληματικές (αν όχι εγκληματικές) συμπεριφορές με ένα πέπλο σιωπής.
Και χρειάζεται να σκεφτούμε δημιουργικά και εποικοδομητικά για το πώς θα φτιάξουμε δομές και μηχανισμούς που να επιτρέπουν σε περισσότερους ανθρώπους να καταγγείλουν κακοποιητικές συμπεριφορές, αλλά και τις δικλείδες ασφάλειες εκείνες (επίσημες αλλά και άτυπες) που θα οδηγήσουν στην έκλειψη των απαράδεκτων αυτών φαινομένων.
Τα αιτήματα των γυναικών στην πορεία προς την ισότητα αφορούν σε ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, από τους μισθούς και τις διευθυντικές θέσεις μέχρι τις περιπτώσεις άσκησης σωματικής ή ψυχικής βίας. Οι 100 γυναίκες του βιβλίου καλύπτουν όλες αυτές τις θεματικές;
Το βιβλίο μας πιάνει είναι αλήθεια ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων που αφορούν την έμφυλη ισότητα. Είχαμε από την αρχή στο νου μας ότι θέλαμε να “απλωθούν” οι ιστορίες στο φάσμα των μικρών και μεγάλων έμφυλων ανισοτήτων που βιώνουμε ακόμα καθημερινά στην ελληνική κοινωνία. Οι “οδηγίες” που δώσαμε στις συγγραφείς των δοκιμίων δεν ήταν καθόλου συγκεκριμένες ή περιοριστικές – τους δώσαμε τη δυνατότητα να κινηθούν σε όποια θεματική κατεύθυνση ήθελαν οι ίδιες.
Ήταν λοιπόν μια ευχάριστη έκπληξη το γεγονός ότι, με αφετηρία την ίδια φράση -“Είμαι επικίνδυνη”- προέκυψαν τόσο διαφορετικά μεταξύ τους κείμενα. Επιλέξαμε στη συνέχεια να σπάσουμε το βιβλίο σε 10 ενότητες 10 κειμένων, που κινούνται σε μια σειρά από θεματικές – από την αφύπνιση στον καθημερινό σεξισμό, στην ισότητα στην εργασία, στην οικογενειακή ζωή, αλλά και στην έμφυλη βία που τόσο μας έχει απασχολήσει στη χώρα μας το τελευταίο διάστημα.
Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας ανά τον κόσμο. Οι τοποθετήσεις ηγετών από την πρόεδρο της Δημοκρατίας μέχρι τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, ευαισθητοποίησαν αρκετό κόσμο. Το βιβλίο σας μπορεί να πράξει το ίδιο;
Η ελπίδα μου για το βιβλίο αυτό είναι ότι θα δώσει τροφή για σκέψη και τροφή για συζήτηση. Ότι θα βάλει τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες σε μια διαδικασία προβληματισμού – για όσα ζουν οι ίδιες και οι ίδιοι, για όσα βλέπουν γύρω τους, αλλά και για όσα είναι κρυμμένα λίγο κάτω από την επιφάνεια. Έχει στόχο την ευαισθητοποίηση και την αφύπνιση, αλλά και τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχουν πολλές αλήθειες, εμπειρίες και βιώματα εκεί έξω.
Μπορεί να μην ταυτιζόμαστε σε όλα, όμως υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να μάθουμε το ένα άτομο από το άλλο. Και, φυσικά, ελπίζουμε το βιβλίο αυτό να εμπνεύσει ακόμη περισσότερες γυναίκες να μοιραστούν τις δικές τους ιστορίες, αρχίζοντας με την απελευθερωτική φράση “Είμαι επικίνδυνη”, ώστε ο καμβάς στον οποίο αναφέρθηκα νωρίτερα να γίνει ακόμη πιο αντιπροσωπευτικός.
Σε τι είστε, τελικά, επικίνδυνες; Γιατί οι γυναίκες πρέπει να φτάσουν να δηλώσουν επικίνδυνες για να σπρώξουν τον κόσμο προς την έμφυλη ισότητα;
Διαλέξαμε τη φράση αυτή γιατί μας έκανε να νιώθουμε άβολα. Γιατί η λέξη “επικίνδυνη” είναι μια λέξη από τις πολλές που έχουν χρησιμοποιηθεί ανά τους αιώνες για να οριοθετήσουν τη γυναικεία εμπειρία, για να τη διαβάλουν και να την υποβαθμίσουν. Καταφέραμε να την κάνουμε δική μας, νομίζω, και οι 100 συμμετέχουσες στο project αυτό.
Για εμένα προσωπικά, κάποια στιγμή στην πορεία των τελευταίων ετών συνειδητοποίησα ότι η επικινδυνότητα δεν είναι κακιά, ούτε αρνητική, ούτε “βρώμικη” λέξη. Οφείλουμε να είμαστε επικίνδυνες και επικίνδυνοι για να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα αυτού του κόσμου. Είναι, τελικά, μια λέξη ενδυναμωτική όσο λίγες!
Μπορείτε να βρείτε το βιβλίο “Είμαι Επικίνδυνη” στο site των Εκδόσεων Key Books.
Περισσότερα… επικίνδυνα διαβάσματα στην αθηΝΕΑ:
Είμαι Επικίνδυνη: 1 Φράση, 100 Γυναίκες, 100 Μαρτυρίες
Κερδίζοντας το Δικαίωμα Να Είμαστε #ΜεΤηΣοφία
Amanda Gorman: Το Φωτεινό Πρόσωπο μιας Νέας Αμερικής
