«Buy books from people who want to sell books, not colonize the moon» (=αγόρασε βιβλία από ανθρώπους που θέλουν να πουλάνε βιβλία, όχι να εποικίσουν το φεγγάρι), διάβαζαν πολλοί στις βιτρίνες των μικρών, ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων στις ΗΠΑ πριν από λίγα μόλις χρόνια, εν μέσω, τότε, πανδημίας.
Η καμπάνια είχε ξεκινήσει από την American Booksellers Association (ΑΒΑ)*, καθώς τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία, με την έναρξη της πανδημίας, αντιμετώπιζαν ένα τοξικό μείγμα υψηλών εξόδων, χαμηλών πωλήσεων και τεράστιας αβεβαιότητας. Αν και οι πωλήσεις των βιβλίων είχαν αυξηθεί, την αύξηση αυτή δεν την καρπώνονταν τα μικρά βιβλιοπωλεία.
Το motto μπορεί να εμφανίστηκε τότε, όμως παραμένει πάντα επίκαιρο, αν και τα πράγματα εμφανίζονται πια λίγο διαφορετικά. Γιατί τα μικρά, ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία στις ΗΠΑ, εκτός από συνθήματα, κατάφεραν πολύ περισσότερα. Να αντεπιτεθούν, όχι μόνο ως επιχειρήσεις, αλλά και ως «μικρές κοινότητες» που προσφέρουν κοινωνικό έργο, στήριξη σε μειονότητες και ευάλωτες ομάδες, ιδιαίτερες εκδόσεις – με λίγα λόγια, να προσφέρουν αυτό που δεν μπορούν εκείνοι που «θέλουν να αποικίσουν το φεγγάρι».
Τα παραδείγματα είναι πολλά και ενδιαφέροντα, που μας βάζουν σε σκέψεις, μας εμπνέουν, μας δείχνουν μονοπάτια που θα θέλαμε ίσως να περπατήσουμε.
Προσοχή: Επιτρέπεται!
Το White Rose Books & More άνοιξε όταν η Erin Decker, βιβλιοθηκάριος γυμνασίου στο Kissimmee της Φλόριντα, μαζί με τη συνάδελφό της Tania Galiñanes, απαγοητευμένες από το κύμα ακύρωσης βιβλίων στις βιβλιοθήκες, αποφάσισαν να διασφαλίσουν ότι οι μαθητές θα μπορούσαν να βρουν κάπου τα βιβλία που τους απαγόρευαν να διαβάσουν.
Το όνομα του καταστήματός τους παραπέμπει σε μια ομάδα αντίστασης στη ναζιστική Γερμανία και διαθέτει ένα τμήμα –το οποίο περιβάλλεται με κίτρινη ταινία που γράφει «προσοχή»– αφιερωμένο σε απαγορευμένα βιβλία, όπως το «Gender Queer» της Maia Kabobe, το «Lawn Boy» του Jonathan Evison και το «Looking for Alaska» του John Green.
Ένα Παζλ Πολύχρωμο και Πολυδύναμο
Το White Rose Books είναι ένα μικρό κομμάτι από το παζλ των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων, στο οποίο συνεχώς προστίθενται καινούργια «κομμάτια».
Οι πωλήσεις του κλάδου το 2023 ήταν αργές, ωστόσο ο ρυθμός ανάπτυξής των βιβλιοπωλείων παραμένει σταθερός: ανέρχονται σε 2.433, σχεδόν διπλάσια από το 2016, ενώ 200 και πλέον καταστήματα πρόκειται να εγκαινιαστούν τα επόμενα δύο χρόνια, σύμφωνα με την ΑΒΑ.
H Allison Hill, διευθύνουσα σύμβουλος της ΑΒΑ, αναφέρει μια σειρά από λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Εκτός από την αντίθεση στις απαγορεύσεις των βιβλίων, ισχυρός λόγος είναι και η υπεράσπιση της διαφορετικότητας, αλλά και η επιδίωξη μιας νέας σταδιοδρομίας μετά την πανδημία.
Βιβλιοπωλεία με Κοινωνική Αποστολή
Μετά την πανδημία ήταν εντυπωσιακή η άνοδος των βιβλιοπωλείων με κοινωνική αποστολή, ένα πάντρεμα των κινημάτων κοινωνικής δικαιοσύνης και indie βιβλιοπωλείων.
Το All Power Books, ένας συνεταιρισμός βιβλιοπωλείων, εκτός των άλλων προγραμμάτων που προσφέρει, έχει καθιερώσει δίκτυο διανομής τροφίμων σε μια ιστορικά μαύρη συνοικία του Λος Άντζελες, που κινδυνεύει από τη λαίλαπα του «εξευγενισμού» (gentrification). «Αυτό το μέρος είναι πολύ σημαντικό για μένα», λέει ο Rickey Powell, ένας ανάπηρος βετεράνος, που συνήθως περιμένει πρώτος στη σειρά.
Όπως πολλά άλλα βιβλιοπωλεία αντικουλτούρας, το All Power Books κλίνει προς τα αριστερά, μια θέση που αντικατοπτρίζεται στη διακόσμηση και στις επιχειρηματικές πρακτικές του. Σημαίες, σύμβολα στους τοίχους, ράφια γεμάτα με συγκεκριμένου πολιτικού προσανατολισμού βιβλία. Καθώς και ένα ψυγείο εφοδιασμένο με τρόφιμα και μια αποθήκη γεμάτη με προϊόντα περιόδου, αντισυλληπτικά και προϊόντα περιποίησης, διαθέσιμα χωρίς χρέωση σε οποιονδήποτε.
Βιβλιοπωλεία όπως το All Power Books δεν είναι νέο φαινόμενο στην αμερικανική κουλτούρα.
Ο Joshua Clark Davis, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Βαλτιμόρης, λέει ότι «τα βιβλιοπωλεία ακτιβιστών» συχνά δίνουν προτεραιότητα στον σκοπό τους έναντι της επιχείρησής τους και αναφέρει πως τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 τα βιβλιοπωλεία που ανήκαν στους μαύρους είχαν πολλαπλασιαστεί, προωθώντας υποστηρικτική λογοτεχνία στο κίνημα της Μαύρης Δύναμης που γεννιόταν τότε. Το FBI άρχισε, μάλιστα, να παρακολουθεί αυτά τα βιβλιοπωλεία, θεωρώντας τα κοιτίδες προπαγάνδας και εξτρεμισμού.
Παρόμοια, τα τελευταία χρόνια, αυτού του είδους οι επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί τις περισσότερες φορές, λειτουργούν τρόπον τινά ως χώροι συνάντησης και ανταλλαγής απόψεων. Λειτουργούν, ωστόσο, και ως «άγκυρες» σε γειτονιές που υποφέρουν από τη φτώχεια, την ανασφάλεια στη στέγαση και τη φυλετική βία – ένα είδος αλληλοβοήθειας που υπήρχε σε κάποια βιβλιοπωλεία από πριν, όμως κατά τη διάρκεια της πανδημίας και στη συνέχεια έγινε πιο δημοφιλής.
Η Kimberley Kinder, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολεοδομικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και συγγραφέας του «The Radical Bookstore: Counterspace for Social Movements», επιβεβαιώνει τη δυναμική που αναπτύσσεται στους χώρους αυτούς, καθώς, όπως λέει, «ο δημόσιος χαρακτήρας των βιβλιοπωλείων τα καθιστά ιδιαίτερα ισχυρούς παράγοντες κοινωνικής αλλαγής».
Η Γειτονιά Χρειάζεται Ένα Βιβλιοπωλείο
Όλοι έλεγαν στη Lucy Yu ότι ήταν τρέλα να ανοίξει ένα βιβλιοπωλείο στην Τσαϊνατάουν στις αρχές του 2021, καθώς η πανδημία είχε καταστρέψει τη γειτονιά –είχαν κλείσει δεκάδες καταστήματα και εστιατόρια και παράλληλα η άνοδος των εγκλημάτων μίσους κατά των Ασιατών είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις. Ωστόσο, η κυρία Yu πίστευε ότι η γειτονιά χρειαζόταν ακριβώς αυτό, ένα βιβλιοπωλείο.
Μάζεψε περίπου 20.000 δολάρια στο GoFundMe, αρκετά για να νοικιάσει μια στενή βιτρίνα –πρώην γραφείο κηδειών– πήρε και μια μικρή επιχορήγηση και το Yu and Me Books άρχισε να λειτουργεί δίνοντας προτεραιότητα σε τίτλους από και για μετανάστες και έγχρωμους. Το κατάστημα ήταν κερδοφόρο μέσα σε τέσσερις μήνες.
«Οι άνθρωποι ήταν “πεινασμένοι” για ένα μέρος που θα ήταν επικεντρωμένο σε ιστορίες Ασιατών Αμερικανών και μεταναστών», είπε η Lucy Yu, η οποία πριν από αυτό εργαζόταν ως χημικός μηχανικός και υπεύθυνη αλυσίδας εφοδιασμού. «Ήταν κάτι που πάντα έψαχνα όταν πήγαινα σε βιβλιοπωλεία και ήθελα οι άνθρωποι να έρχονται εδώ και να μη χρειάζεται να ψάχνουν».
Φυτώρια Ιδεών
Το Charis Books & More στην Τζόρτζια, ανεξάρτητο φεμινιστικό βιβλιοπωλείο που ιδρύθηκε το 1974, φιλοξενεί ομάδες υποστήριξης για τρανς νέους και ενήλικες. Το βιβλιοπωλείο έχει υπάρξει σημείο διανομής για επείγοντα αντισυλληπτικά (το χάπι της επόμενης μέρας), ενώ το Firestorm Books στο Άσβιλ της Νότιας Καρολίνας, μια queer, φεμινιστική κολεκτίβα που άνοιξε το 2008, ταχυδρομεί βιβλία και fanzines σε κρατούμενους LGBTQ.
Το Red Emma’s, ένα συνεργατικό βιβλιοπωλείο και καφέ στη Βαλτιμόρη, προέκυψε από το κίνημα «αντι-παγκοσμιοποίησης» στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Ο συνεταιρισμός φιλοξενεί και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Baltimore Free School, με σεμινάρια και λέσχες βιβλίου για διάφορα θέματα, όπως η κατάργηση των φυλακών και η κλιματική κρίση.
Στην ιστοσελίδα τους διαβάζουμε: «Το μοντέλο και η έμπνευσή μας για τη δημιουργία του χώρου είναι το infoshop: οι DIY αναρχικοί χώροι που άρχισαν να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια σε όλο τον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες, βασιζόμενοι στις μακροχρόνιες παραδόσεις υπόγειων βιβλιοπωλείων, στα στέκια των μποέμ και των ουτοπικών κινημάτων».
Και μια Πλατφόρμα για τα Μικρά Βιβλιοπωλεία
Η πλατφόρμα Bookshop.org, πιστοποιημένη ως B Corp**, περιλαμβάνει μόνο ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία στις ΗΠΑ. Οι χρήστες, επιλέγουν από τη σελίδα «Εύρεση τοπικού βιβλιοπωλείου» εκείνο που θέλουν να υποστηρίξουν και, όπως λένε, είναι δύσκολο για τα μικρά βιβλιοπωλεία από τούβλα και κονίαμα να ανταγωνιστούν την Amazon αλλά όχι αδύνατο, ενώ βεβαιώνουν πως «δεν θα πουλήσουμε ποτέ την εταιρεία στην Amazon ή σε οποιονδήποτε μεγάλο λιανοπωλητή στις ΗΠΑ».
***
Είναι ίσως άδικο που αναφερόμαστε μόνο στο κύμα των μικρών, ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων των ΗΠΑ. Εξισου δραστήρια είναι και εκείνα σε άλλες χώρες, όπως ο Καναδάς και η Μεγάλη Βρετανία. Στην τελευταία, εξελίσσεται και ένα άλλο φαινόμενο, που προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα. Είναι το κοινωνικό έργο που παράγουν κάποιες δημόσιες βιβλιοθήκες, σημεία αναφοράς για τις γειτονιές όπου η πρόνοια και οι κοινωνικές υπηρεσίες απουσιάζουν. Συναισθήματα απόγνωσης αλλά και βαθιάς συγκίνησης για την αλληλεγγύη και τη στήριξη των ευάλωτων ανθρώπων. Όμως αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο, ίσως και ένα άλλο άρθρο.
* Μη κερδοσκοπική εμπορική ένωση που ιδρύθηκε το 1900 και προωθεί ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία στις ΗΠΑ.
** Πιστοποίηση για επιχειρήσεις που μετρά το σύνολο των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιδόσεών της. Μέσω αυτής αξιολογείται πώς οι λειτουργίες της επηρεάζουν τους εργαζόμενους, την κοινότητα, το περιβάλλον και τους πελάτες, αποδεικνύοντας παράλληλα ότι πληροί τα υψηλότερα πρότυπα επαληθευμένης απόδοσης, διαφάνειας και λογοδοσίας.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
«Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο!» | Δύο Βιβλία, Ένας Συγγραφέας: Yasunari Kawabata
