Ο διατροφικός αλφαβητισμός ή εγγραματισμός στη διατροφή (Nutritional Literacy) απαιτεί μια ολοκληρωμένη γνώση όλων των σταδίων της διατροφής και θρέψης μας. Δεν περιορίζεται, δηλαδή, μόνο στις θερμίδες και στα γραμμάρια.
Βασικός παράγοντας στο να κάνουμε θρεπτικές και υγιεινές επιλογές είναι να γνωρίζουμε και να αντιλαμβανόμαστε πλήρως τις πληροφορίες που αναγράφονται στις ετικέτες των συσκευασμένων τροφίμων – μια νομική υποχρέωση κάθε παραγωγού και διανομέα τροφίμων προκειμένου να προφυλαχτεί το κοινό τόσο από βλαβερά για την υγεία του στοιχεία και συστατικά όσο και από παράνομες ή μη ελέγξιμες διαδικασίες.
Τι Περιλαμβάνουν οι Διατροφικές Ετικέτες;
Οι διατροφικές ετικέτες επιβάλλονται από την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία για οποιοδήποτε τρόφιμο βρίσκεται σε συσκευασία οποιουδήποτε είδους και περιλαμβάνουν:
• Την μπροστινή ετικέτα, με τις όποιες εμπορικές φράσεις και ισχυρισμούς υγείας.
• Την οπίσθια ετικέτα με τα «μικρά» γράμματα, που αποκαλύπτουν όμως τις πιο σημαντικές πληροφορίες για το προϊόν που πρόκειται να καταναλώσουμε.
Οι ισχυρισμοί υγείας σε μια ετικέτα περιλαμβάνουν φράσεις όπως «χαμηλά λιπαρά» ή «πηγή φυτικών ινών» ή «υψηλό σε πρωτεΐνη». Αυτοί οι ισχυρισμοί επιτρέπονται μόνο αν το προϊόν πληροί συγκεκριμένα επιστημονικά κριτήρια και χρησιμοποιούνται για να προσελκύσουν τον καταναλωτή προβάλλοντας τα θετικά του προϊόντος.
Για παράδειγμα, ένα προϊόν για να φέρει την ένδειξη «πηγή φυτικών ινών» πρέπει να έχει τουλάχιστον 3 γραμμάρια φυτικών ινών ανά 100 γραμμάρια και ας μην τα περιλαμβάνει από τη φύση του. Ορισμένα τρόφιμα επίσης, για λόγους επικοινωνίας και μάρκετινγκ, υπερτονίζουν τα αυτονόητα στην ετικέτα τους, όπως για παράδειγμα το αγελαδινό γιαούρτι που είναι «υψηλό σε πρωτεΐνη», γεγονός που ισχύει πάντα.
Οι διάφοροι ισχυρισμοί υγείας σε μια ετικέτα, όπως ότι «το ασβέστιο συμβάλλει στη διατήρηση υγιών οστών», πρέπει να έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Όμως, ακόμα και αν ένα προϊόν έχει την έγκριση της EFSA για ισχυρισμό υγείας, δεν είναι υποχρεωτικό ο ισχυρισμός αυτός να αναγράφεται στην ετικέτα του.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο ισχυρισμός για το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο από το 2011 σύμφωνα με τον οποίο περιλαμβάνουν συγκεκριμένο φαινολικό συστατικό (υδρόξυτυροσόλη) σε συγκεκριμένη ποσότητα που βοηθά στην προστασία της LDL (κακής χοληστερόλης) από την οξείδωση. Αυτός ο ισχυρισμός υγείας δεν έχει υιοθετηθεί από πολλά κράτη μέλη της ΕΕ για διαφορετικούς εμπορικούς και οικονομικούς λόγους και όχι λόγω μη επιστημονικής κατοχύρωσης.
Η Βασική Νομοθεσία
Η βασική νομοθεσία για τις ετικέτες που ισχύει στην Ελλάδα είναι ο κανονισμός 1169/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και επιπλέον σχετικοί κανονισμοί, όπως ο 1924/2006/ΕΚ για τους διατροφικούς ισχυρισμούς και ο 2018/775/ΕΕ για την ένδειξη προέλευσης συστατικών.
Τα βασικά υποχρεωτικά στοιχεία που αναγράφονται σε κάθε ετικέτα και σχετικά παραδείγματα είναι τα εξής:
- Η ονομασία τροφίμου: Η πραγματική του περιγραφή και όχι το εμπορικό του όνομα (π.χ. «Γιαούρτι αγελαδινό 2%»).
- Τα συστατικά που περιέχονται: Όλα τα συστατικά οφείλουν να καταγράφονται με σειρά από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο ποσοστό. Για παράδειγμα, αν σε έναν συσκευασμένο χυμό φρούτων το πρώτο συστατικό είναι το νερό, αυτό σημαίνει ότι το μεγαλύτερο σε ποσότητα συσταστικό του είναι το νερό και όχι ο χυμός φρούτου, όπως πιθανόν να περίμενε κάποιος από την ονομασία. Δίνοντας σημασία σε αυτή τη μικρή λεπτομέρεια, ίσως επιλέξουμε να φτιάξουμε φρεσκοστυμμένο χυμό και όχι να αγοράσουμε συσκευασμένο.
- Τα πιθανά αλλεργιογόνα που μπορεί να περιέχει το προϊόν με έντονη γραφή, προκειμένου να εντοπίζονται εύκολα και γρήγορα στο μάτι. Τα συνήθη αλλεργιογόνα περιλαμβάνουν το γάλα, τη γλουτένη, τη σόγια, το αυγό, τους ξηρούς καρπούς κ.ά.
- Η καθαρή ποσότητα του προϊόντος σε γραμμάρια ή χιλιοστόλιτρα που περιέχει η συσκευασία.
- Η ημερομηνία λήξης ή ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας. Πρόκειται για 2 πληροφορίες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Η ημερομηνία λήξης αναγράφεται ως «ανάλωση έως…» και σημαίνει ότι έπειτα από αυτή την ημερομηνία το προϊόν μπορεί να γίνει επιβλαβές για την υγεία αν καταναλωθεί, ενώ η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας αναγράφεται ως «ανάλωση κατά προτίμηση πριν από…», το οποίο σημαίνει ότι το προϊόν μπορεί να χάσει οργανοληπτικά χαρακτηριστικά μεν μετά από αυτή την ημερομηνία χωρίς όμως να γίνει επιβλαβές. Ένα παράδειγμα είναι το γιαούρτι ή το συσκευασμένο αεροστεγώς ψωμί του τοστ. Αν οι συσκευασίες δεν τρυπηθούν ή ανοιχτούν, τα προϊόντα αυτά μπορεί να διατηρηθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στις αντίστοιχες συνθήκες αποθήκευσης που αναγράφονται.
- Τα στοιχεία παραγωγού ή/και εισαγωγέα προκειμένου να γνωρίζει ο καταναλωτής ποιος είναι υπεύθυνος.
- Η χώρα προέλευσης, η οποία είναι υποχρεωτική για κάποια τρόφιμα, όπως κρέας, μέλι, ελαιόλαδο, κρασί, και μπορεί να δηλώνει και Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ).
- Οδηγίες χρήσης και συντήρησης σε περίπτωση που απαιτούνται για την ορθή κατανάλωση ή χρήση του προϊόντος. Για παράδειγμα, ένας χυμός ντομάτας σε κονσέρβα μπορεί να αναγράφει «διατηρείται στο ψυγείο μετά το άνοιγμα» προκειμένου να διαφυλαχτεί η αξιοπιστία του.
Ξεχωριστή βαρύτητα φέρει η κατανόηση της διατροφικής δήλωσης: το «πινακάκι» που υπάρχει στην οπίσθια ετικέτα και περιλαμβάνει τα εξής απαραίτητα:
- την ενέργεια (δηλαδή τις θερμίδες),
- τα λιπαρά – εκ των οποίων ξεχωρίζονται τα κορεσμένα,
- τους υδατάνθρακες – εκ των οποίων σημειώνονται τα σάκχαρα,
- τις πρωτεΐνες,
- το αλάτι.
Όλα αυτά τα στοιχεία αναγράφονται υποχρεωτικά ανά 100 γραμμάρια προϊόντος και προαιρετικά ανά μερίδα ή τεμάχιο. Έχουν επιλεχθεί, δε, λόγω της σημασίας τους στην ανθρώπινη υγεία αν καταναλώνονται σε περίσσεια ποσότητα ή αν βρίσκονται σε έλλειψη. Σε ορισμένα εμπλουτισμένα με βιταμίνες ή ιχνοστοιχεία προϊόντα αναγράφονται στο ίδιο πινακάκι και αναλυτικά οι βιταμίνες και/ή τα ιχνοστοιχεία που περιέχονται ανά προσλαμβανόμενη ποσότητα αναφοράς ενός μέσου ενήλικα. Το % δηλαδή της βιταμίνης C, για παράδειγμα, που θα δούμε σε έναν χυμό αναφέρεται σε ένα μέσο ενήλικα που «οφείλει» θεωρητικά να τρέφεται με 2.000 θερμίδες (Kcal) ημερησίως.
One Size Does Not Fit All
Το σημαντικό στην αξιολόγηση αυτής της διατροφικής δήλωσης είναι να αντιληφθούμε ότι, όπως κανένας ενήλικας δεν μοιάζει με τον άλλο (one size does NOT fit all), έτσι και οι θερμίδες που οφείλουν οι ενήλικες να καταναλώνουν δεν είναι πάντα οι ίδιες για όλα τα άτομα. Χαρακτηριστικά όπως το φύλο, η ηλικία, η φυσική δραστηριότητα, τυχόν ιατρικά ή μυοσκελετικά θέματα που εξατομικεύουν τις θερμίδες και οφείλει να λαμβάνει το άτομο για να είναι υγιές δεν μπορούν να λαμβάνονται υπόψη σε μια διατροφική δήλωση ετικέτας.
Το γεγονός αυτό μεγεθύνεται όταν αναφερόμαστε σε παιδικές τροφές ή προϊόντα που στοχεύουν σε ανήλικους. Με δεδομένη την επιδημία της παιδικής παχυσαρκίας στη χώρα μας, η απόλυτη κατανόηση των ετικετών και η μετάφρασή τους σε ένα εξατομικευμένο διατροφικό πλάνο οφείλει να γίνεται από εξειδικευμένο επαγγελματία διατροφολόγο-διαιτολόγο.
Την επόμενη φορά που θα βρεθείς μπροστά στο ράφι, αφιέρωσε λίγα δευτερόλεπτα να ρίξεις μια ματιά στην οπίσθια ετικέτα του προϊόντος που θέλεις να αγοράσεις και να αναρωτηθείς αν είναι τόσο «υγιεινό» όσο σε κάνει να πιστεύεις η διαφήμισή του. Πρόκειται για την καλύτερη πράξη αγάπης προς το σώμα σου ώστε να γεμίσεις το καλάθι σου με τρόφιμα που προστατεύουν την υγεία και ευζωία σου.
***
Αν έχεις αμφιβολίες και δεν ξέρεις πώς να ερμηνεύεις τις ετικέτες τροφίμων για εσένα και την οικογένειά σου, επικοινώνησε μαζί μου στο info@dnanutricoach.com ή στο 2109615860 και θα χαρώ να σε βοηθήσω.
Μέχρι την επόμενη φορά να θυμάσαι ότι η διατροφή είναι πρωτίστως μέσο υγείας και όχι αισθητικής για όλες τις ηλικίες.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Υγιές Γήρας: Τι Τρώμε για να Θωρακίσουμε τον Εγκέφαλό μας;
Παιδική Παχυσαρκία | Μία Μάστιγα που Χρήζει Άμεσης Αντιμετώπισης
