Κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, μια αφίσα κι ένα σύνθημα κάνουν τον γύρο του κόσμου − σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, λέσχες ανάγνωσης. Κάθε χρόνο, το εικαστικό της αφίσας και το σύνθημα που τη συνοδεύει αναλαμβάνει να τα υλοποιήσει ένα διαφορετικό μέλος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ). Φέτος, για το 2025, είναι η σειρά της Ολλανδίας.
Ως κεντρικό θέμα διάλεξε την «Ελευθερία της Φαντασίας» και το σύνθημα είναι:
«Kι αν από μένα προέρχονται
τα λόγια αυτά
είναι δικά σου
τώρα πια».
Το συνοδευτικό σημείωμα της ΙΒΒΥ μας δίνει ήδη το πρώτο κλειδί για να το αποκωδικοποιήσουμε: «Τα καλά βιβλία καλούν τους αναγνώστες να ερμηνεύσουν τις λέξεις μόνοι τους, κάνοντας την ιστορία δική τους».
Για τη συνέχεια, δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τα λόγια του μάγου της φαντασίας, του Ιταλού Gianni Rodari, από το βιβλίο του «Γραμματική της Φαντασίας»: «Μπορούμε να κοιτάζουμε τον κόσμο από το ύψος των ανθρώπων, αλλά και πάνω από ένα σύννεφο […]. Μπορεί κανείς να μπει στην πραγματικότητα από την κύρια είσοδο, ή να τρυπώσει −είναι πιο διασκεδαστικό− από ένα παραθυράκι». Και ο ίδιος έκανε σκοπό της ζωής του να τρυπώνει στην πραγματικότητα, συνειδητά, με μέθοδο και όραμα, από το παράθυρο.
Η πρώτη σκέψη να γράψει μια τέτοια γραμματική ήταν όταν, νεαρός ακόμα δάσκαλος, στα 1937-38, διάβασε στα «Αποσπάσματα» του Novalis το εξής: «Αν είχαμε και μια Φανταστική, όπως έχουμε μια Λογική, τότε θα είχε ανακαλυφθεί η τέχνη της επινόησης». Και αυτό του άρεσε πολύ.
Όταν χρόνια μετά έγραψε τη «Γραμματική» του, έλεγε πως ήλπιζε να είναι εξίσου χρήσιμη «σ’ όσους πιστεύουν ότι είναι ανάγκη ν’ αποχτήσει η φαντασία τη θέση της στην εκπαίδευση∙ σ’ όσους έχουν εμπιστοσύνη στη δημιουργικότητα των παιδιών. Σ’ όσους ξέρουν την απελευθερωτική δύναμη που μπορεί να έχει ο λόγος».
Πίστευε πως οι ίδιες οι λέξεις παίζουν τον ρόλο τους σε αυτή την έκρηξη δημιουργικότητας και έφερνε ως παράδειγμα τα παιδιά που −με ευκολία και επινοητικότητα πραγματικά ζηλευτή− παραμορφώνουν τις λέξεις και τις έννοιες, συχνά για παιχνίδι. «[…] επειδή τα βοηθά να εξερευνήσουν τις δυνατότητές τους, να τις δαμάσουν»∙ επειδή «κεντρίζει την ελευθερία τους ως “ομιλητών” που έχουν δικαίωμα να ’χουν δικό τους προσωπικό λόγο […]∙ επειδή ενθαρρύνει τον αντικομφορμισμό τους».
Ήξερε, το είχε δοκιμάσει τόσες φορές με τους μαθητές του, πόσο δημιουργική μπορεί να είναι η σύγκρουση με την πραγματικότητα. Όταν η φαντασία διεισδύει στο απομακρυσμένο και σκοτεινό για να δει καθαρά μέσα τους.
Αλλά κι όταν, απέναντι σε αυτά τα παιδιά, ο δάσκαλος μεταμορφώνεται και ενθαρρύνει τη δημιουργικότητά τους. Που δεν είναι πια «εκείνος που μεταδίδει μια γνώση έτοιμη, μια μπουκιά κάθε μέρα∙ που δαμάζει νεαρά άλογα∙ που εκγυμνάζει φώκιες». Όταν παύει πια «η ιεράρχηση των μαθημάτων», η διάκρισή τους σε δραστηριότητες που ψυχαγωγούν και σε άλλες πιο σοβαρές και «αξιοπρεπείς». Σε ένα σχολείο όπου τα παιδιά παύουν να είναι «καταναλωτές κουλτούρας και αξιών, αλλά δημιουργοί και παραγωγοί αξιών και κουλτούρας».
Και δεν το έκρυβε πως για όλα αυτά «χρειάζεται μια γερή δόση φαντασίας»…
• Το εικαστικό της αφίσας για την Ημέρα Παιδικού Βιβλίου δημιούργησε η Janneke Ipenburg. Το σύνθημα είναι η τελευταία πρόταση από το ποίημα της Rian Visser «Η Γλώσσα των Εικόνων». Μπορείτε να διαβάστε ολόκληρο το ποίημα εδώ (σε μετάφραση από τα ολλανδικά της Μαργαρίτας Μπονάτσου).
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
10 Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Σπύρος Γιαννακόπουλος
