Παρότι το βιογραφικό του είναι πολυσέλιδο και η δραστηριότητα του πολυεπίπεδη, ίσως ο πιο αντιπροσωπευτικός επαγγελματικός του τίτλος είναι το «λάτρης της αρχιτεκτονικής».
Ο Βασίλης Μπαρτζώκας, ο άνθρωπος που έχει ιδρύσει την Design Ambassador και συμμετέχει σε πολλά εντυπωσιακά projects, όπως η ΕΣΩ, ο κορυφαίος θεσμός για τις τέχνες του σχεδιασμού, μας μιλά ως λάτρης της αρχιτεκτονικής και όχι ως αρχιτέκτονας για την επικείμενη ημερίδα που θα φιλοξενηθεί στο μεγάλο αμφιθέατρο της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση στις 15 Ιουνίου.
Και παρότι όλα όσα λέει έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον, τουλάχιστον για όσους αγαπάμε τις πόλεις και τα σπίτια της όπως τα άλμπουμ με τις χαρούμενες στιγμές μας, μια φράση του αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της τέχνης του: «Η αρχιτεκτονική μπορεί να εισάγει αισθητικές αξίες στην καθημερινή κοινωνική ζωή και να επαναπροσδιορίσει τις ανθρώπινες σχέσεις».
H 10η Ημερίδα ΕΣΩ έχει τίτλο «Crossing Territories» και θέμα τη «Διάβαση» με την έννοια, όπως λέτε, του ενδιάμεσου/μεταβατικού. Τι σημαίνει αυτό, κατά πόσο και με ποιο τρόπο η αρχιτεκτονική και το design μπορούν να αναδείξουν ή ακόμη και να μεταπλάσουν τους αβέβαιους κοινωνικούς, πολιτιστικούς, πολιτικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς του οποίους βιώνουμε;
Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες γι’ αυτό το θέμα και ακόμα πιο κατάλληλοι να απαντήσουν είναι βεβαίως οι αρχιτέκτονες που θα βρίσκονται στην ημερίδα. Στην ΕΣΩ διερευνούμε έναν κόσμο που αλλάζει. Μπορώ να αναφέρω ενδεικτικά παραδείγματα.
Στο παρελθόν δεν θα μιλούσαμε ποτέ για χώρους που προσφέρουν ίση πρόσβαση σε ανθρώπους ανεξάρτητα από το φύλο και τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό. Ο δε ανενδοίαστος διάλογος για ορισμένες συνήθειες για κάτι που δεν αποτελεί ταμπού θα ήταν αδιανόητος.
Την ίδια στιγμή, η βιωσιμότητα –αυτό που όλοι συζητούν– έχει πολλούς διαφορετικούς ορισμούς. Κάποιοι μιλούν για έναν πλανήτη που δεν θα επιβιώσει, ενώ άλλοι –πιο σωστά, αν θέλετε την άποψή μου– αναφέρονται σε ένα μέλλον όπου γη, άνθρωπος και ό,τι άλλο ζωντανό συμβιώνει μαζί μας ευημερεί.
Οι αρχιτέκτονες είναι επιστήμονες που επίσης οραματίζονται νέα, συμπεριληπτικά, περισσότερο δημοκρατικά, αν θέλετε, κοινωνικά μοντέλα αντί για αυτά του αποκλεισμού που σε μεγάλο βαθμό συναντάμε σήμερα.
Όπως προείπα, αυτά είναι ορισμένα μόνο παραδείγματα.
Τι ρόλο παίζουν το φύλο και η φυλή στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική μελέτη;
Πριν από την ΕΣΩ, αυτή την απάντηση μπορώ κι εγώ μόνο να τη φανταστώ. Κάθε φυλή φυσικά έχει άλλες συνήθειες ως προς τη διαβίωση, αλλά και επιμέρους ως προς την αντιμετώπιση των φύλων.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο αρχιτέκτονας Joel Sanders, η τρανς ιστορικός Susan Stryker και ο νομικός μελετητής Terry Kogan εγκαινίασαν, το 2018, τη Stalled! πρωτοβουλία, ένα ανοιχτού κώδικα σχέδιο-ερευνητικό έργο που παρέχει πληροφορίες και πρωτότυπα για τη δημόσια τουαλέτα.
Το Stalled! ήταν εκείνη την εποχή μια άμεση απάντηση στον ηθικό πανικό που προκλήθηκε από δικαστικές υποθέσεις που επιδιώκουν να ανατρέψουν τις προστασίες του προέδρου Obama για τον Τίτλο IX που εγγυάται στα τρανς άτομα πρόσβαση σε δημόσιες τουαλέτες διαχωρισμένες κατά φύλο που ευθυγραμμίζεται με την ταυτότητα φύλου τους.
Η συμπεριληπτική κοινωνία εμπεριέχει πάρα πολλές παραμέτρους και οι πόλεις είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους.
Άλλο παράδειγμα είναι το Cruising Pavilion, ένα επιμελητικό έργο σχετικά με την αρχιτεκτονική του gay sex και την κουλτούρα της κρουαζιέρας. Ξεκίνησε στο Παρίσι, τον χειμώνα του 2018, από τους Pierre-Alexandre Mateos, Rasmus Myrup, Octave Perrault και Charles Teyssou, με την ευκαιρία της 16ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, με δύο ακόμη εκδόσεις να ακολουθούν στη Νέα Υόρκη και στο Σουηδικό Κέντρο Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού στη Στοκχόλμη.
Το Cruising Pavilion: Architecture, Gay Sex and Cruising Culture in Stockholm περιλάμβανε έργα των Ανδρέα Αγγελιδάκη, Diller Scofidio + Renfro και Andrés Jaque. Όλοι τους, σπουδαία ονόματα.
Οι σύγχρονες πόλεις είναι φιλικές προς μια συμπεριληπτική κοινωνία;
Η συμπεριληπτική κοινωνία εμπεριέχει πάρα πολλές παραμέτρους και οι πόλεις είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή μελετώνται μοντέλα όπως «οι πόλεις των 15 λεπτών», τα οποία ήδη δέχονται κριτική για την απομόνωση των ανθρώπων στα προάστια.
Εν τω μεταξύ, πρακτικά, στο κέντρο αρκετών πόλεων πραγματοποιούνται αναπλάσεις και πεζοδρομήσεις που αποσκοπούν στη δημιουργία φιλικών πόλεων, οι οποίες είναι θεωρητικά εύκολα προσβάσιμες από περισσότερους ανθρώπους.
Ειδικά η Αθήνα –ορισμένοι τη βρίσκουν άσχημη, ορισμένοι τη βρίσκουν όμορφη και οι περισσότεροι συμφωνούν ότι είναι ζωντανή πόλη– χαρακτηρίζεται ζωντανή ακριβώς επειδή έχει αναπτυχθεί με ειλικρίνεια ως προς τις ανάγκες των ανθρώπων της.
Υπό αυτή την έννοια είναι συμπεριληπτική. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι είναι πάντα και παντού βολική ή ευχάριστη.
Κατά πόσο η αρχιτεκτονική και το design σήμερα αναζητούν βιώσιμες/πράσινες λύσεις στον σχεδιασμό τους;
Ανέκαθεν στην Ελλάδα είχαμε τον βιοκλιματικό σχεδιασμό στην παράδοσή μας, από τα σπίτια που έφτιαχναν οι τεχνίτες ώστε να ανταποκριθούν στις κλιματικές συνθήκες του εκάστοτε τόπου. Στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, η παράδοση αυτή εμπνέει και εξελίσσεται.
Στην Design Ambassador πιστεύουμε ότι, αν δεν ξέρεις, δεν μπορείς να το ζητήσεις, να το διεκδικήσεις. Η αρχιτεκτονική μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτός ο χώρος και ο χρόνος στην πόλη, επιτρέποντας τον διάλογο μεταξύ του κατοίκου της πόλης και του περιβάλλοντός του.
Παράλληλα, υπάρχουν οι πιστοποιήσεις κατά LEED & WELL Building Standard που, στον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής και της επακόλουθης κλιματικής κρίσης, στρέφουν την κατασκευή των κτιρίων σε μια πιο βιώσιμη προσέγγιση.
Την ίδια στιγμή, στα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, διατμηματικές ομάδες ερευνούν τρόπους για να βελτιώσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση εντός και εκτός κτιρίων και απίθανες λύσεις, όπως «βρώσιμα» σπίτια ή κτίρια εξ ολοκλήρου ζωντανά.
Η αρχιτεκτονική και το design αφορούν αποκλειστικά ανθρώπους του χώρου ή ολόκληρο τον κόσμο ανεξαρτήτως status;
Στην Design Ambassador πιστεύουμε ότι, αν δεν ξέρεις, δεν μπορείς να το ζητήσεις, να το διεκδικήσεις. Η αρχιτεκτονική μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτός ο χώρος και ο χρόνος στην πόλη, επιτρέποντας τον διάλογο μεταξύ του κατοίκου της πόλης και του περιβάλλοντός του.
Η αρχιτεκτονική μπορεί να εισάγει αισθητικές αξίες στην καθημερινή κοινωνική ζωή και να επαναπροσδιορίσει τις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτός είναι ο λόγος που είναι ένα από τα πιο καθοριστικά χαρακτηριστικά ενός πολιτισμού. Πώς γίνεται, λοιπόν, να μη μας αφορά όλους;
Πώς σχετίζονται αρχιτεκτονική και design με την προσωπικότητα του ανθρώπου;
Καλή ερώτηση. Στην Ελλάδα, κυρίως μέσω της έλξης και της συμμετοχής που, ανάλογα με το προσωπικό γούστο, ασκεί στους ανθρώπους ένας δημόσιος χώρος. Και μέσω της παρατήρησης και του θαυμασμού κτιρίων που αρέσουν στον καθένα.
Άλλος κάνει βόλτες στο κέντρο για να ανακαλύψει ιστορίες φαντασμάτων και ονειρικές εικόνες περασμένων εποχών στα ερειπωμένα νεοκλασικά. Άλλος ατενίζει έναν φουτουριστικό κόσμο σε κτίρια όπως αυτά του Βικέλα και πρόσφατα ο Πύργος Πειραιά από τους PILA.
Κάποιοι ρίχνουν κλεφτές ματιές πίσω από τους αυλότοιχους στο Ψυχικό και στην Κηφισιά, ενώ άλλοι θαυμάζουν σύγχρονα lofts. Ορισμένοι έχουν τη δυνατότητα να τα αποκτήσουν, οπότε στο σημείο αυτό ξεκινά η επικοινωνία με τους αρχιτέκτονες.
- Η 10η ημερίδα ΕΣΩ, που συγκεντρώνει κάθε χρόνο τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ελληνικής δημιουργικής σκηνής και έχει καθιερωθεί ως ο κορυφαίος θεσμός προβολής στην Ελλάδα για τις τέχνες του σχεδιασμού, διεξάγεται στο μεγάλο αμφιθέατρο της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, την Τετάρτη 15 Ιουνίου. Μπορείτε να κλείσετε τα εισιτήριά σας εδώ.
Διαβάστε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
Η 10η Ημερίδα ΕΣΩ Έρχεται στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
