«Αν δεν μπορείς να αναγνωρίσεις τι τρως, καλύτερα να μην το φας», έλεγε η γιαγιά μου. Προφανώς αναφερόταν στα τρόφιμα που σήμερα χαρακτηρίζονται επισήμως ως «υπερ-επεξεργασμένα». Εκείνα που ναι μεν «έχουν το όνομα», αλλά μάλλον δεν «έχουν τη χάρη».
Ήταν το 2009 όταν ο Βραζιλιάνος επιστήμονας Carlos Monteiro και ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο παρατήρησαν πως, παρόλο που οι άνθρωποι στη Βραζιλία αγόραζαν λιγότερη ζάχαρη και λάδι, τα ποσοστά παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου 2 αυξάνονταν.
Κι αυτό επειδή τελικά αποδείχτηκε πως προσλάμβαναν αυξημένες ποσότητες ζάχαρης, λιπαρών και άλλων πρόσθετων ουσιών μέσω της κατανάλωσης συσκευασμένων σνακ και προπαρασκευασμένων τροφίμων.
Τέσσερις Κατηγορίες Τροφίμων
Έτσι, δημιουργήθηκε το «Nova», σύμφωνα με το οποίο τα τρόφιμα κατατάσσονται, ανάλογα με τον βαθμό επεξεργασίας που υφίστανται κατά την παραγωγή τους, σε τέσσερις κατηγορίες:
- Μη επεξεργασμένα ή ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα: δηλαδή εκείνα των οποίων η φυσική κατάσταση δεν έχει υποστεί ή έχει ελάχιστα υποστεί αλλοιώσεις (φρούτα, λαχανικά, σπόροι, αυγά κ.λπ.), με διεργασίες που αποσκοπούν στη διατήρηση, την αποθήκευση ή την ασφαλή κατανάλωσή τους, όπως ξήρανση, ψήσιμο, ζύμωση, παστερίωση, κατάψυξη κ.λπ.
- Επεξεργασμένα συστατικά: δηλαδή συστατικά που συνήθως δεν καταναλώνονται μόνα τους, αλλά χρησιμοποιούνται για την προετοιμασία, το καρύκευμα ή το μαγείρεμα άλλων τροφίμων, όπως το αλάτι, η ζάχαρη και τα έλαια.
- Επεξεργασμένα τρόφιμα: τρόφιμα που παρασκευάζονται από τον συνδυασμό προϊόντων των δύο παραπάνω κατηγοριών, με «σπιτικές» διαδικασίες, όπως: μαρμελάδες, τουρσιά, κονσερβοποιημένα φρούτα και λαχανικά, σπιτικό ψωμί, τυριά κ.λπ.
- Υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα: όπως τα αναψυκτικά, τα συσκευασμένα γλυκά, τα αλμυρά σνακ, τα ανασυσταθέντα προϊόντα κρέατος (π.χ. ζαμπόν), τα προπαρασκευασμένα κατεψυγμένα πιάτα κ.ά. Πρόκειται για σκευάσματα που παρασκευάζονται κυρίως ή εξ ολοκλήρου από «ουσίες» που προέρχονται από τρόφιμα της κατηγορίας. Περιλαμβάνουν οπωσδήποτε συστατικά της κατηγορίας 2 –και μάλιστα σε υπερβολικές ποσότητες–, αλλά και άλλα τεχνητά συστατικά που δεν χρησιμοποιούνται συνήθως σε μαγειρικά παρασκευάσματα, ενώ περνούν από πολλές εξελιγμένες βιομηχανικές διεργασίες. Τελικά, κάποια από αυτά μοιάζουν περισσότερο με βιομηχανικά προϊόντα παρά με τρόφιμα.
«Βλάπτουν Σοβαρά την Υγεία»
Πολύς ντόρος γίνεται τελευταία για αυτήν την τελευταία κατηγορία τροφίμων. Κι εκεί «κολλάει» και η φράση της γιαγιάς μου, αφού η υπερβολική επεξεργασία όχι μόνο μειώνει τη θρεπτική αξία των τροφίμων αλλά μπορεί να τα καταστήσει ακόμη και βλαβερά!
Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα είναι σαν τους «κακούς» στις ταινίες κινουμένων σχεδίων. Έχουν φανταχτερές συσκευασίες, ζωηρά χρώματα, σχήματα, ελκυστικές υφές και –αν διαβάσετε τις ετικέτες– συστατικά με παράξενα ονόματα. Συντηρητικά, σταθεροποιητές, χρωστικές, γλυκαντικά, αρώματα, διογκωτικά, αντιδιογκωτικά, αντιπηκτικά, γαλακτωματοποιητές και άλλα πολλά «μυστήρια», που έχουν σκοπό να κάνουν τα προϊόντα αυτά πιο ελκυστικά, πιο λαχταριστά αλλά και πιο «ανθεκτικά». Άρα ευκολότερο να αγοραστούν και να καταναλωθούν.
Ό,τι Λάμπει δεν Είναι Θρεπτικό
Γιατί αυτό είναι κακό όμως; Τι ακριβώς τα καθιστά βλαβερά;
Καταρχήν, εξαιτίας των πραγματικά απίθανων ποσοτήτων ζάχαρης, αλατιού και κορεσμένων λιπαρών που περιλαμβάνουν, γεγονός που από μόνο του αποτελεί «καμπανάκι» για την καλή υγεία μας.
Επιπλέον, σύμφωνα με μελέτες, το «κοκτέιλ» πρόσθετων και συντηρητικών που περιέχουν τα υπερ-επεξεργασμένα προϊόντα σχετίζεται άμεσα με τον συνολικό κίνδυνο καρδιαγγειακών και εγκεφαλοαγγειακών παθήσεων, ενώ επηρεάζει σοβαρά το μικροβίωμα του εντέρου μας: τα τρισεκατομμύρια βακτήρια που συμβάλλουν στην υγεία μας με διάφορους τρόπους.
Μια μελέτη
που παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας τον Αύγουστο του 2023, παρακολούθησε 10.000 γυναίκες από την Αυστραλία για 15 χρόνια. Εκείνες με τις υψηλότερες ποσότητες υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων στη διατροφή τους είχαν 39% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν υψηλή αρτηριακή πίεση από εκείνες με τις χαμηλότερες.
Σε μια άλλη μεγαλύτερη μελέτη, που επίσης παρουσιάστηκε στο συνέδριο, η οποία κατέγραφε 10 διαφορετικά προγράμματα που αφορούσαν περισσότερους από 325.000 άνδρες και γυναίκες, έδειξε ότι όσοι από αυτούς έτρωγαν περισσότερα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα είχαν 24% περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν σοβαρά καρδιακά και κυκλοφορικά επεισόδια. Κάθε αύξηση κατά 10% της ημερήσιας πρόσληψης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων συνδέθηκε με αύξηση του κινδύνου καρδιακής νόσου κατά 6%!
Πλούσια σε θερμίδες, φτωχά σε θρεπτικά συστατικά αλλά και συσκευασμένα σε μεγάλες μερίδες, τα προϊόντα αυτά συμβάλλουν στην υπερκατανάλωση και εν μέρει στον εθισμό. (Δοκιμάστε να φάτε «μόνο ένα» πατατάκι!) Έτσι παρακάμπτονται τα σήματα κορεσμού από τον εγκέφαλο και οδηγούμαστε σε παχυσαρκία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία και την ποιότητα της ζωής μας.
Επιπλέον, καταναλώνοντάς τα, αφήνουμε λιγότερο χώρο στη διατροφή μας για θρεπτικά τρόφιμα, όπως φρούτα, λαχανικά, ψάρια, ακόρεστα έλαια, όσπρια, ξηρούς καρπούς και σπόρους.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης πως τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν αμφίβολη προέλευση και συχνά δημιουργούνται σε εργαστήριο. Ακριβώς λοιπόν επειδή παράγονται εύκολα, φθηνότερα και σε υπεραφθονία σε σχέση με υγιεινότερες εναλλακτικές, αποτελούν και μια δελεαστική επιλογή από μεγάλο μέρος του καταναλωτικού κοινού.
Τι Μπορούμε να Κάνουμε;
Ωστόσο, αν αναλογιστούμε πως το 80% των προϊόντων που βρίσκουμε στα ράφια των σούπερ μάρκετ δεν υπήρχαν πριν από 100 χρόνια, το να αποφύγουμε τελείως τα επεξεργασμένα ή υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα μάλλον μοιάζει ουτοπικό.
Το μυστικό είναι να επιμείνουμε σε μια ισορροπημένη διατροφή. Κάτι που προϋποθέτει να έχουμε υγιή περιέργεια, εγρήγορση και συνεχή ενημέρωση σχετικά με το τι καταναλώνουμε, από πού προέρχεται και πώς έφτασε στο πιάτο μας. Να διαβάζουμε τις ετικέτες, να μη θαμπωνόμαστε από τις φανταχτερές συσκευασίες, να αναζητούμε «πραγματικές» γεύσεις, μυρωδιές, υφές.
Κι αν είναι να «αμαρτήσουμε» με κάποια υπερ-επεξεργασμένα προϊόντα, ας το κάνουμε συνειδητά και ελεγχόμενα. Και –όσο γίνεται– ας προτιμούμε εκείνα που έχουν έστω κάποια θρεπτικά οφέλη, όπως π.χ. προϊόντα ολικής άλεσης ή πλούσια σε φυτικές ίνες (ψωμί, δημητριακά κ.λπ.).
Αν ισχύει λοιπόν πως «είμαστε αυτό που τρώμε», ας προτιμήσουμε σε κάθε περίπτωση το «αυθεντικότερο».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
EU RICE: Επιλέγουμε Eυρωπαϊκό Ρύζι για Βιώσιμο Περιβάλλον
Προϊόντα ΠΟΠ, ΠΓΕ και Γαστρονομικός Τουρισμός
Ανθεκτικά, Ανακυκλώσιμα και Βραβευμένα
