Ο 19ος αιώνας, ο αιώνας της Ελληνικής Επανάστασης, έτρεχε με ταχείς ρυθμούς διανύοντας τεράστιες αποστάσεις από το παλιό στο νέο στα περισσότερα μέρη του πλανήτη. Ο κόσμος άλλαζε με επαναστάσεις και πολέμους, με συντάγματα και συμμαχίες, με νέες ιδεολογίες και σημαντικά επιτεύγματα στον πολιτισμό, στην επιστήμη, στον τρόπο ζωής.
Τη χρονιά της Ελληνικής Επανάστασης, το 1821, θα γεννιόταν ο Ρώσος συγγραφέας Fyodor Dostoyevsky και η Αμερικανίδα Elizabeth Blackwell, η πρώτη γυναίκα γιατρός στη χώρα της. Ο Γάλλος μυθιστοριογράφος Gustave Flaubert και η Ιρλανδή ποιήτρια Jane Wilde, μητέρα του Oscar Wilde.
Στην Ελλάδα θα γεννιόταν ένας νέος κόσμος, ή μάλλον η αρχή ενός νέου κόσμου.
Γυρνώντας στα χρόνια που προηγήθηκαν, ξεχωρίζουμε 10 ημερομηνίες-σταθμούς που συνέβαλαν λιγότερο ή περισσότερο στο να ωριμάσουν οι συνθήκες για αυτή την αρχή του τέλους.
Παράλληλα κάνουμε έναν μικρό περίπατο με 10 στάσεις στον κόσμο των πρώτων δύο δεκαετιών του 19ου αιώνα, από το 1800 έως το 1821, για να ρίξουμε φως σε μεγαλύτερες ή μικρότερες αλλαγές που εγκυμονούσαν το σήμερα.
10 Στάσεις προς την Ελληνική Επανάσταση
Βρισκόμαστε στα 1770, τότε που ξεσπούν τα Ορλωφικά, κύριο θέατρο των οποίων είναι η Πελοπόννησος, όπου δρουν από κοινού περιορισμένες ρωσικές δυνάμεις, Μανιάτες και ένοπλοι στο πλαίσιο του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1768-1774). Tην πρωτοβουλία για την εξέγερση των Eλλήνων αναλαμβάνουν οι αδελφοί Γρηγόριος, Αλέξιος και Θεόδωρος Oρλώφ και εμπνευστής του σχεδίου της ναυτικής εκστρατείας στη Mεσόγειο ήταν πιθανότατα ένας Έλληνας, ο Γεώργιος Παπάζωλης.
Το εγχείρημα θα λήξει με ήττα και τη φυγή χιλιάδων Ελλήνων, κυρίως προς τη Ρωσία. Η Ρωσία, ωστόσο, θα κερδίσει τον πόλεμο και η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα υπογράψει τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774), που αποδείχθηκε ευεργετική για τη ζωή και την οικονομική δραστηριότητα των ορθόδοξων κατοίκων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η ελληνική εμπορική ναυτιλία αρχίζει να αναπτύσσεται θεαματικά. Τα ελληνικά πλοία, υπό ρωσική σημαία, εμπορεύονται στο Αιγαίο, στην ανατολική Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα.
Το μπρίκι «Άρης», από τα ενδοξότερα πλοία του ελληνικού ναυτικού στον αγώνα της ανεξαρτησίας, ήταν ιδιοκτησίας Αναστασίου Τσαμαδού. Ναυπηγήθηκε στη Βενετία το 1807 και πήρε το όνομα του θεού του πολέμου Άρη.
Ήδη κατά την περίοδο αυτή, που ξεκινά από τα μέσα του 18ου αιώνα, οι λόγιοι στην Ευρώπη έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους στην Ελλάδα, συσχετίζοντας τους αρχαίους με τους νεότερους Έλληνες, επηρεασμένοι από πνευματικά κινήματα όπως ο ρομαντισμός και ο κλασικισμός.
Πολύ μακριά από την Ελλάδα ξεσπά το 1775 η Αμερικανική Επανάσταση και ως αποτέλεσμα συντάσσονται η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, το Σύνταγμα, και η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, οι ιδέες των οποίων επηρέασαν τις επαναστάσεις που ακολούθησαν, όπως η Γαλλική το 1789, που επηρέασε βαθιά την Ευρώπη και όλο τον κόσμο. Οι ιδέες της θα έχουν μεγάλη απήχηση και στους Έλληνες διανοούμενους και θα φυτέψουν την ελπίδα της εθνικής ελευθερίας.
Όπως στον οραματιστή Ρήγα Βελεστινλή, που με τα κείμενα και τις ιδέες του θα αφυπνίσει το ελληνικό έθνος και τους βαλκανικούς λαούς, και γι’ αυτό θα εκτελεστεί στο Βελιγράδι το 1798.
Είχε ήδη εκτελεστεί ο μοναχός Κοσμάς ο Αιτωλός, το 1779, ως ύποπτος κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών, ο Πατροκοσμάς που παρακινούσε τους πιστούς να μείνουν προσηλωμένοι στη χριστιανική θρησκεία, που ίδρυε ελληνικά σχολεία και μιλούσε για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους.
Είχε προηγηθεί επίσης το 1797 στη Βιέννη το βίαιο κλείσιμο της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας, που εξέδιδαν οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, με τίτλο Εφημερίς, που συσπείρωνε τους Έλληνες και έδινε φωνή στις διεκδικήσεις τους. Οι ίδιοι θα συλληφθούν γιατί είχαν εκτυπώσει τα επαναστατικά κείμενα του Ρήγα.
Οι πρώτοι στίχοι από τον Θούριο του Ρήγα Φεραίου.
Ο Αδαμάντιος Κοραής στο Παρίσι είχε αρχίσει να εκδίδει τα αρχαία κείμενα της «Ελληνικής Βιβλιοθήκης» του από το 1799, με εκτεταμένα σχόλια «εις την κοινήν γλώσσαν», κατανοητή στους Έλληνες του καιρού του.
Στην Ιταλία το 1806 θα εκδοθεί και η Ελληνική Νομαρχία, το πιο σημαντικό από τα ανώνυμα ελληνικά επαναστατικά κείμενα που κυκλοφόρησαν εκείνη την εποχή, όπου εκφράζονται οι αρχές της ελευθερίας και της ισότητας.
Στο Παρίσι το 1809 θα ιδρυθεί το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον», μια μυστική εταιρεία με σκοπό την ωρίμανση των συνθηκών που θα επέτρεπαν την αλλαγή της κατάστασης των Ελλήνων, από τον Γάλλο Choiseul Gouffier και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, μετέπειτα συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας.
Στη Βιέννη το 1811 θα εκδοθεί από τον Θεσσαλό λόγιο, κληρικό και χαρτογράφο Άνθιμο Γαζή, το πρώτο αμιγώς ελληνικό φιλολογικό περιοδικό Λόγιος Ερμής, με στόχο τη διάδοση της επιστημονικής γνώσης, ιδιαίτερα στον ελληνικό χώρο, και την ανάδειξη των ζητημάτων της ελληνικής παιδείας.
Στην Αθήνα το 1813 θα ιδρυθεί η «Φιλόμουσος Εταιρεία», από Ευρωπαίους και Έλληνες λογίους υπό την προστασία της Μεγάλης Βρετανίας, με φανερό σκοπό την πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων και την προστασία των αρχαιοτήτων, και μη ομολογημένο την Επανάσταση.
Τέλος, στην Οδησσό, στο μεγαλύτερο λιμάνι της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, ιδρύεται το 1814 μια μυστική εταιρεία, η «Εταιρεία των Φιλικών», από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Νικόλαο Σκουφά, με στόχο την απελευθέρωση των Ελλήνων από την οθωμανική κυριαρχία.
Ο Εμμανουήλ Ξάνθος, αργότερα, θα προσφέρει την ηγεσία της στον υπουργό του τσάρου της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος θα την αρνηθεί. Τελικά, την ηγεσία της Εταιρείας θα αναλάβει ο υπασπιστής του Τσάρου, Αλέξανδρος Υψηλάντης, γόνος σημαντικής φαναριώτικης οικογένειας, ο οποίος και θα κηρύξει την έναρξη της Επανάστασης τον Φεβρουάριο του 1821 με το πέρασμα του ποταμού Προύθου.
Η Α’ Εθνική Συνέλευση, με την οποία οι επαναστατημένοι Έλληνες γνωστοποιούσαν στην Ευρώπη την προσπάθεια απελευθέρωσης του έθνους των Ελλήνων.
10 Mικρές και Μεγάλες Στάσεις στον Κόσμο από το 1800 έως το 1821
Το 1800 ο Alessandro Volta ανακοινώνει τη σπουδαία ανακάλυψη της πρώτης πηγής συνεχούς ρεύματος, της περίφημης ηλεκτρικής στήλης ή βολταϊκής στήλης, δηλαδή της μπαταρίας. Την επόμενη χρονιά θα παρουσιάσει την εφεύρεσή του στον Μέγα Ναπολέοντα στο Παρίσι και αυτός θα του απονείμει τον τίτλο του κόμη της Λομβαρδίας.
Το 1804 θα ξεσπάσει η πρώτη Σερβική Επανάσταση ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία. Άρχισε ως μια τοπική εξέγερση εναντίον των αποστατών γενίτσαρων που είχαν καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα, έπειτα από περισσότερους από τρεις αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας και βραχύβιες αυστριακές κατοχές. Οι Σέρβοι θα αποκτήσουν, σταδιακά, διευρυμένη αυτονομία και η χώρα τους θα γίνει ανεξάρτητη το 1878.
Την ίδια χρονιά θα αποκτήσει την ανεξαρτησία της από τη Γαλλία η Αϊτή και θα γίνει η πρώτη «μαύρη δημοκρατία».
Ο παγκόσμιος πληθυσμός της Γης φτάνει αυτή τη χρονιά το 1 δισεκατομμύριο.
Η επανάσταση στην Αϊτή ήταν η μόνη εξέγερση των σκλάβων που οδήγησε στην ίδρυση ενός κράτους που ήταν απαλλαγμένο από τη δουλεία και διοικούνταν από μη λευκούς και πρώην αιχμαλώτους. Οι επιπτώσεις της στον θεσμό της δουλείας έγιναν αισθητές σε όλη την Αμερική.
Το 1808 ο Μπετόβεν παρουσιάζει για πρώτη φορά την «Πέμπτη Συμφωνία», την πιο διάσημη από τις συμφωνίες του, στο Θέατρο της Βιέννης, σε μια μαραθώνια συναυλία που διηύθυνε ο ίδιος.
Τη δεκαετία που ξεκινάει το 1810 απελευθερώνονται οι περισσότερες αποικίες της Λατινικής Αμερικής από την Ισπανική και την Πορτογαλική Αυτοκρατορία.
Η Μάχη του Σαν Λορέντζο, Αργεντινή, 1813.
Το 1813 η Jane Austen εκδίδει το βιβλίο της «Περηφάνια και Προκατάληψη», στο οποίο, μέσα από την ιστορία της Ελίζαμπεθ και του Ντάρσι, εμβληματικών χαρακτήρων της παγκόσμιας λογοτεχνίας έκτοτε, αποτυπώνεται ανάγλυφα η θέση της γυναίκας στη βρετανική κοινωνία του 18ου αιώνα και οι κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής.
Το 1814 εκδίδεται στο Λονδίνο το «The Corsair» του Λόρδου Μπάιρον, μια μεγάλη ιστορία σε στίχους, το οποίο πουλάει την πρώτη μέρα 10.000 αντίτυπα. Το έργο των 180 σελίδων ήταν αφιερωμένο στον Ιρλανδό ποιητή Thomas Moore.
Τον Απρίλιο του 1816, ο Joseph Niépce πέτυχε τη λήψη της πρώτης φωτογραφίας με τη βοήθεια σκοτεινού θαλάμου, την οποία ονόμασε «héliographie» (ηλιογραφία), από τις ελληνικές λέξεις «ήλιος» και «γράφω». Ωστόσο, το ευαισθητοποιημένο με χλωριούχο άργυρο φύλλο χαρτιού όπου αποτύπωσε την εικόνα δεν ήταν σε θέση να τη «στερεώσει» πλήρως.
Το 1819 το γαλλικό πλοίο σκλάβων Le Rodeur αποπλέει από το Μπόνι στη Δυτική Αφρική για τη Γουαδελούπη στις Δυτικές Ινδίες. Κατά τη διάρκεια του υπερατλαντικού ταξιδιού πολλοί επιβαίνοντες τυφλώνονται και τριάντα σκλάβοι ρίχνονται στη θάλασσα.
Μετά το 1820 δημιουργούνται τα πρώτα εργατικά συνδικάτα στη Μεγάλη Βρετανία. Μέχρι το 1840, που οι κυβερνήσεις των βιομηχανικών κρατών πήραν τα πρώτα μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, η παιδική εργασία ήταν πιο διαδεδομένη από ποτέ, ειδικά σε εργοστάσια βαμβακιού και σε ορυχεία.
Το 1821 ο Ναπολέων Βοναπάρτης θα πεθάνει στο νησί της Αγίας Ελένης, στον κόλπο της Γουινέας, στον Ατλαντικό ωκεανό, όπου είχε εξοριστεί μετά την ήττα του στο Βατερλό το 1815.
Την ίδια χρονιά, θα πραγματοποιηθεί στην Αγγλία η πρώτη έκδοση της εφημερίδας Manchester Guardian – από το 1959, The Guardian.
• Πολλά από τα στοιχεία που αφορούν την Ελληνική Επανάσταση αντλήθηκαν από το site της Επιτροπής «Ελλάδα 2021».
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Από το Χθες στο Σήμερα: 10 Βιβλία-Ιστορίες για το 1821
Το Νέο Τουρκικό Κράτος: Aπό τα Πανηγύρια στα «Μπουζούκια»
Μαθαίνουμε Ιστορία στο Σινεμά;
