Στην αρχή της πανδημίας του κορωνοϊού βρεθήκαμε σε έντονη άρνηση. “Αποκλείεται”, σκεφτόμασταν και συζητούσαμε. “Να φρενάρει η οικονομία; Η καθημερινότητα μας;” Και όλο αυτό από κάτι που γεννήθηκε στη φύση; Η σκέψη ότι ο ιός κατασκευάστηκε σε εργαστήριο της Κίνας ως όπλο ταίριαζε καλύτερα στο διήγημα πως το ανθρώπινο είδος ορίζει απόλυτα την μοίρα του πλανήτη -όπως και την δική του- όμως δυστυχώς αποδείχτηκε μύθος.
Κάπως έτσι τραντάχτηκε η ψευδαίσθηση παντοδυναμίας μας και σύντομα φοβηθήκαμε, γιατί θυμηθήκαμε πάλι πως, ναι, είμαστε απλοί ταξιδιώτες σε μια σφαίρα που πλέει άθελά μας στο διάστημα. Μια σφαίρα την οποία έχουμε αρρωστήσει.
Μας έχουν μάθει να σκεφτόμαστε “γραμμικά”.
Τα θεμέλια πάνω στα οποία έχει βασιστεί ο δυτικός πολιτισμός που κυριάρχησε στον κόσμο μας είναι… γραμμικά. Μάλιστα, θα έλεγα ότι πολλά προβλήματα, τα περισσότερα ίσως, ξεκινούν απ’ αυτήν την αντίληψη.
Καθώς συνεχίζονται οι ακαδημαϊκές συζητήσεις για την κυκλική οικονομία -από την ευρεία εφαρμογή της οποίας απέχουμε παρασάγγας- εξακολουθούμε σαν πολιτισμός να θεωρούμε ότι όλα ξεκινούν κάπου, ας πούμε στο σημείο Χ και καταλήγουν στο σημείο Ψ. Cause and effect, και μετά, the end.
Μετά το ξεχνάμε το Ψ, το αποτέλεσμα -είτε είναι τα σκουπίδια θαμμένα στη χωματερή, είτε το δάσος που καταστράφηκε για να υποστηρίξει την κτηνοτροφία και τον εθισμό μας στο υπερβολικά πολύ κρέας, είτε είναι τα αέρια του θερμοκηπίου που ελευθερώθηκαν- και βλέπουμε Cobra Kai στο Netflix. Έλα όμως που τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα και η φύση δουλεύει σε κύκλους.
Με άλλα λόγια, karma is a futhermucker.
Αν μπερδεύει η Σανσκριτική λέξη κάρμα, πάμε να το δούμε και Χριστιανικά: “Ο Θεός δεν εξαπατάται ούτε και περιπαίζεται. Θα θερίσει ο άνθρωπος εκείνο, που θα έχει σπείρει” (Απόστολος Παύλος, Επιστολή προς Γαλάτες 6:7).
Αφορμή για τις παραπάνω πρωινές σκέψεις; Τα θετικά feedback loops της κλιματικής αλλαγής, που μου ζητήθηκε πρόσφατα να εξηγήσω ορμώμενη από αυτό το άρθρο.
Η κλιματική αλλαγή συχνά περιγράφεται σαν μια χιονόμπαλα που τρέχει με ταχύτητα και αυξάνει συνέχεια το μέγεθος της. Γιατί; Η απάντηση είναι μια, κάπως επιστημονική, ερμηνεία του κάρματος. Τα πάντα έχουν δράση και αντίδραση. Συνεχόμενο κάρμα. Διότι υπάρχουν μηχανισμοί που όταν τεθούν σε λειτουργία, ανατροφοδοτούν την κλιματική αλλαγή περαιτέρω. Δημιουργούνται δηλαδή κύκλοι που μπορούν να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν την αύξηση της θερμοκρασίας. Οι θετικοί τέτοιοι κύκλοι (positive feedback loops) κάνουν την άνοδο της θερμοκρασίας πιο ταχεία.
Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα θετικών ανατροφοδοτήσεων στην κλιματική αλλαγή.
Ας πάρουμε το παράδειγμα μιας φωτιάς, όπως οι τραγικές φωτιές που μαίνονται στην Δυτική Ακτή των ΗΠΑ από το καλοκαίρι. Έχουν στοιχίσει ανθρώπινες ζωές, έχουν κάψει πάνω από 20 εκατομμύρια στρέμματα και έχουν συνδεθεί με την κλιματική αλλαγή (υψηλές θερμοκρασίες, δυνατές ριπές ανέμων, ξηρασία – δείτε πολλά σχετικά άρθρα όπου διακεκριμένοι επιστήμονες συνδέουν την κλιματική αλλαγή με τις φωτιές, εδώ). Τα δέντρα αποθηκεύουν διοξείδιο του άνθρακα. Όταν καίγονται -όλο και περισσότερο λόγω της κλιματικής αλλαγής- ελευθερώνουν διοξείδιο του άνθρακα στον αέρα, κάνοντας την κλιματική αλλαγή ακόμα χειρότερη. Ένας φαύλος κύκλος δημιουργείται, που όλο μεγαλώνει. Ένα positive feedback loop, δηλαδή, που δεν είναι και πολύ positive.
Βρισκόμαστε σε μια πολύ επικίνδυνη καμπή της ανθρωπότητας. Μπήκαμε σ’ ένα καζίνο. Το καζίνο σείεται και το κάρμα ψιθυρίζει απειλητικά στο αυτί μας.
Άλλο παράδειγμα είναι το λιώσιμο των πάγων που παρατηρείται στην Αρκτική. Η επιφάνεια των πάγων δρα σαν λευκός καθρέφτης που αντανακλά το φως του ήλιου και το στέλνει πίσω στο διάστημα. Καθώς ο πλανήτης ζεσταίνεται, λιώνουν οι πάγοι, και απορροφάται περισσότερη ζέστη από τον ήλιο, οδηγώντας σε μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας που οδηγεί σε περαιτέρω λιώσιμο των πάγων και ούτω καθεξής.
Υπάρχουν πολλά τέτοια συστήματα θετικής ανατροφοδότησης στον πλανήτη μας. Ακόμα και το φαινομενικά αθώο νερό παίζει έναν τέτοιο ρόλο. Εξάλλου, οι υδρατμοί είναι ένα αέριο του θερμοκηπίου – συμβάλλει δηλαδή στη συγκράτηση της ζέστης του ήλιου στην ατμόσφαιρα. Όσο ο κόσμος ζεσταίνεται, τόσο περισσότερο νερό εξατμίζεται, παγιδεύοντας περισσότερη ηλιακή ενέργεια, οδηγώντας τον κόσμο να ζεσταίνεται περισσότερο.
Γιατί δεν μπορούμε να αγνοήσουμε αυτά τα feedback loops;
Διότι μπορούν να μας οδηγήσουν, χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε το πότε με ακρίβεια ή και καθόλου, σε μη αναστρέψιμα σημεία ανατροπής, τα λεγόμενα tipping points. Το Αμερικάνικο National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) παρομοιάζει ένα τέτοιο ενδεχόμενο με ένα ποτήρι κρασί που πέφτει:
“Τα επιταχυντικά αποτελέσματα των κύκλων θετικής ανατροφοδότησης μπορεί να οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμα σημεία ανατροπής, τα οποία αλλάζουν το κλίμα με τρόπο που δεν είναι σταθερός και προβλέψιμος. Βασικά, τα σημεία ανατροπής είναι μικρές αλλαγές στο κλιματικό σύστημα που μπορεί να μετατρέψουν ένα αρκετά σταθερό σύστημα σε μία πολύ διαφορετική κατάσταση. Όπως όταν πέφτει ένα ποτήρι κρασί και χύνεται το κρασί από το ποτήρι: αν σηκώσουμε το ποτήρι, δεν θα μπει το κρασί πάλι μέσα. Προκύπτει μια νέα κατάσταση ενός άδειου ποτηριού.”
Οφείλουμε να μην φτάσουμε στο μη αναστρέψιμο άδειο ποτήρι κρασιού. Το ενδεχόμενο μιας “πολύ διαφορετικής κατάστασης” θα έπρεπε να μας παγώνει το αίμα.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Πρέπει τα ορυκτά καύσιμα να μείνουν στο έδαφος. Όλα τα ορυκτά καύσιμα να μείνουν εκεί που είναι, στη χώρα μας και παντού. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Πρέπει να επενδύσουμε σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Να μετατρέψουμε την οικονομία μας σε κυκλική. Να ξεχάσουμε τις γραμμικές εξηγήσεις. Όχι άλλο δημιουργικό PR, όπως είπε και η Greta. Άλλα μυαλά. Μια άλλη επανάσταση.
Όπως ο κορωνοϊός εκ των υστέρων φαντάζει σαν ένα προβλέψιμο ατύχημα-τραγωδία, έτσι και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν μπορούν πια να αγνοηθούν. Οι επιστήμονες φωνάζουν εκκωφαντικά πως η φύση δεν υπακούει εμάς και σίγουρα δεν κινείται σε ευθείες.
Βρισκόμαστε σε μια πολύ επικίνδυνη καμπή της ανθρωπότητας. Μπήκαμε σ’ ένα καζίνο. Το καζίνο σείεται και το κάρμα ψιθυρίζει απειλητικά στο αυτί μας.
