Ο χαρακτηρισμός «τοξικός/ή/ό» δεν είναι ένας επίσημος ψυχολογικός όρος, αλλά χρησιμοποιείται ευρέως για να περιγράψει το πώς αισθάνονται συχνά οι άνθρωποι όταν αντιμετωπίζουν ανθρώπους με προβληματικές συμπεριφορές.
Η τοξική συμπεριφορά είναι κακόβουλη και συχνά παρουσιάζεται σε άτομα με εύθραυστο εγωισμό.
Ο όρος τοξική αρρενωπότητα είναι διαδεδομένος στις σύγχρονες κοινωνίες, ειδικά μετά την έξαρση φεμινιστικών κινημάτων όπως το #MeToo, και εδραιώθηκε στην κοινή γνώμη ως χαρακτηρισμός βλαβερών συμπεριφορών/πεποιθήσεων εκ μέρους του ανδρικού φύλου.
Τοξική Αρρενωπότητα
Οι άνδρες που παρουσιάζουν τοξική αρρενωπότητα είναι επιρρεπείς σε βίαια εγκλήματα ή βιοπραγίες και παρουσιάζουν έλλειψη αυτοελέγχου. Η συμπεριφορά τους οδηγεί σε μισογυνισμό, ομοφοβία, βία και προβλήματα ψυχικής υγείας.
Η καθιέρωση και αναγνώριση της τοξικής αρρενωπότητας έχει οδηγήσει σε μια πιο εμπεριστατωμένη ενημέρωση και στην εύρεση τρόπων αντιμετώπισης. Από την άλλη, μια έντονη μονόπλευρη συσχέτιση της τοξικότητας με την αρρενωπότητα δημιουργεί την εντύπωση ότι τέτοιες συμπεριφορές χαρακτηρίζουν αποκλειστικά το ανδρικό φύλο.
Κι όμως, τοξικές συμπεριφορές μπορεί να προκύψουν σε οποιονδήποτε άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου.
Τοξική Θηλυκότητα
Παρόλο που οι γυναίκες δεν εξωτερικεύουν τη βιαιότητά τους απέναντι στους άνδρες με σωματική –τόσο όσο εκείνοι– ένταση, η τοξική θηλυκότητα υφίσταται και είναι αποτέλεσμα ενός βαθιά πατριαρχικού κοινωνικού συστήματος και των επιταγών του.
Οι γυναίκες που εμφανίζουν γνωρίσματα τοξικής θηλυκότητας υποστηρίζουν τους παραδοσιακούς, μισογυνιστικούς ρόλους των φύλων, οι οποίοι πάντα καταλήγουν να κρίνουν τις γυναίκες ως υπαίτιους. Αποτέλεσμα εσωτερικευμένου μισογυνισμού, η τοξική θηλυκότητα ενθαρρύνει τη σιωπηλή αποδοχή της βίας εκ μέρους των γυναικών, προκειμένου να επιβιώσουν.
Νομιμοποιεί τις πατριαρχικές αντιλήψεις για τη γυναίκα και τα καθήκοντα που περιμένει από αυτήν να εκπληρώσει. Θεωρεί την καταπίεση και την υποταγή στους άνδρες ομολόγους της απαραίτητη για να είναι μια γυναίκα κοινωνικά αποδεκτή.
Αυτό που κάνει την ιδεολογία των φύλων τοξική είναι η ακαμψία – και η προσκόλληση σε ένα ακλόνητο δυαδικό σύστημα των φύλων.
Τι Φύλο Έχει η Τοξικότητα;
Οι περισσότερες γυναίκες ανατρέφονται με πεποιθήσεις που ανάγονται στην τοξική θηλυκότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νοοτροπία ότι, αν μια γυναίκα δεν ξέρει να μαγειρεύει και δεν παρουσιάζει όλα τα προσόντα μιας «καλής νοικοκυράς», δεν θα είναι αρεστή στο ανδρικό φύλο και έτσι θα δυσκολευτεί να βρει μελλοντικά έναν σύντροφο.
Άλλο παράδειγμα αποτελεί η έμφαση στην αναπαραγωγική ικανότητα της γυναίκας, η οποία ανάγεται σε μοναδικό αξιακό της προσόν. Έτσι, αν μια γυναίκα δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να κάνει οικογένεια, δεν θεωρείται «σωστή» ή «άξια», με αποτέλεσμα να χάνει την ταυτότητά της και να αντιμετωπίζεται από την κοινωνία ως παράδειγμα προς αποφυγή.
Σε πρώτη ανάγνωση, ερμηνεύουμε και χαρακτηρίζουμε αυτές τις νοοτροπίες ως σεξιστικές. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ωστόσο ότι, ενώ η τοξική θηλυκότητα εμπεριέχει σεξιστικές τάσεις, είναι κάτι πολύ περισσότερο: ο σεξισμός επικεντρώνεται στην υποβάθμιση των δικαιωμάτων των γυναικών, ενώ η τοξική θηλυκότητα ορίζει τη γυναικεία ύπαρξη τόσο επιφανειακά που μια γυναίκα νιώθει να στερείται βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων λόγω του φύλου της.
Εσωτερικευμένος Μισογυνισμός
Η τοξική θηλυκότητα παρουσιάζει και άλλες πτυχές, επικεντρωμένες στη συνύπαρξη μεταξύ των γυναικών. Ο αρνητικός ανταγωνισμός με άλλες γυναίκες, μέσω της κυριαρχίας ή της σεξουαλικότητας, κυρίως για την αναζήτηση προσοχής ενός άνδρα, η υποτίμηση άλλων γυναικών που δεν προσαρμόζονται σε κοινά πρότυπα, τα αρνητικά σχόλια για την εξωτερική εμφάνιση (body shaming), αλλά και ο εξευτελισμός ανδρών που μπορεί να έχουν μη αρρενωπά χαρακτηριστικά (στην εμφάνιση και στη συμπεριφορά) αποτελούν παραδείγματα συμπεριφορών τοξικής θηλυκότητας, τα οποία αντιμετωπίζει μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού καθημερινά.
Όσες γυναίκες υιοθετούν συμπεριφορά τοξικής θηλυκότητας ενεργούν μέσα από εσωτερικευμένο μισογυνισμό. Στρέφονται ενάντια σε άλλες γυναίκες, ακυρώνοντας τις προσπάθειες των φεμινιστικών κινημάτων για συσπείρωση όλων των γυναικών ενάντια στα παραδοσιακά στερεότυπα, ενώ υπονομεύουν και την ίδια τη θηλυκότητα.
Πράγματι, ένα σημαντικό κομμάτι της θηλυκότητας είναι η αποκάλυψη των δυνατοτήτων των γυναικών χωρίς επιθετικότητα. Η θηλυκότητα πρέπει να ενώνει τις γυναίκες μέσα από τις κοινές εμπειρίες παρενόχλησης, μισογυνισμού και σεξισμού. Εκφράσεις τοξικής θηλυκότητας μπορεί να είναι το μίσος απέναντι στους άντρες, η υποτίμηση του εαυτού, οι ακραίες συμπεριφορές σεξουλικότητας.
Η Εξουσία Πάνω απ’ Όλα
Στην πραγματικότητα, οι τοξικές νοοτροπίες και συμπεριφορές δεν είναι σχετικές με το φύλο. Ειδικά στη σύγχρονη κοινωνία, που η παραδοσιακή ιδέα των φύλων καταρρέει, ανοίγοντας το πεδίο για την ύπαρξη περισσότερων, μπορούμε να κατανοήσουμε πως η τοξικότητα εμπεριέχει μια ποικιλία αρνητικών συμπεριφορών που στοχεύουν στην κατοχύρωση δύναμης έναντι κάποιου άλλου.
Αυτό που κάνει την ιδεολογία των φύλων τοξική είναι η ακαμψία – και η προσκόλληση σε ένα ακλόνητο δυαδικό σύστημα των φύλων. Τα πρότυπα φύλου είναι σενάρια που κατευθύνουν τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται με τρόπους που συνάδουν με τις ιδέες μιας ομάδας για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα ή άνδρας.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Οι Μητέρες της Plaza de Mayo Ψάχνουν Ακόμα
Lexicon: Το Γλωσσάρι της Έμφυλης Ισότητας
