Ο Philip Roth, στις σελίδες του βιβλίου του «Συνωμοσία Εναντίον της Αμερικής», αφηγείται μια εναλλακτική εκδοχή της αμερικανικής ιστορίας. Βρισκόμαστε στο 1940 και στις εκλογές δεν εκλέγεται ο Δημοκρατικός Franklin Roosevelt, αλλά ο Ρεπουμπλικανός, αντισημίτης και φίλος του Χίτλερ Charles Lindbergh, με το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική».
Σε αυτό το πολιτικό θρίλερ ο Roth μας μεταφέρει ημέρες και ώρες της παιδικής του ηλικίας, μεγαλώνοντας σε μια εβραϊκή οικογένεια της Αμερικής εκείνη την εποχή, αλλά και ιστορικά στοιχεία, τοποθετημένα σε μια δυστοπική συνθήκη.
Σε αυτό τον κόσμο, το έγκλημα της σκέψης είναι θανάσιμο αμάρτημα.
Το 2017, όταν ο Donald Trump στην πρώτη του θητεία εκφωνούσε την παρθενική του ομιλία στον Λευκό Οίκο, ο Leonardo Padura, ο σπουδαίος Κουβανός συγγραφέας, είχε πει αναφερόμενος στο βιβλίο του Roth, αλλά και στο έργο του γενικότερα: «Έδειχνε με υποδειγματικό τρόπο τι συνέβαινε πάντα, τι μπορούσε να συμβαίνει πάντα, όταν από τα ανώτερα στρώματα της πολιτικής πυροδοτούνται ο εθνικισμός, ο απομονωτισμός και το εθνικό, κοινωνικό, πολιτικό, σεξουαλικό ή φυλετικό μίσος προς τον άλλο». Και αυτό ακριβώς συνέβαινε στην Αμερική του βιβλίου, φυλετικές ταραχές, καταπάτηση δικαιωμάτων, βίαιες επιθέσεις, εγκλεισμοί, φόβος.
Το βιβλίο έγινε τηλεοπτική σειρά του HBO («Τhe Plot Against America») δύο χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, και ήρθε ξανά στην επικαιρότητα των ημερών εκείνων της πρώτης θητείας Trump.
Δεν ήταν, όμως, το μόνο που «ταίριαξε» με το πνεύμα της εποχής. Ένα άλλο βιβλίο, που είχε εκδοθεί για πρώτη φορά το 1949, έφτανε επίσης έπειτα από δεκαετίες στις λίστες των best sellers: το προφητικό «1984» του George Orwell. Σε αυτό, ο Μεγάλος Αδελφός, με απόλυτη εξουσία, παρακολουθεί τους πάντες και τα πάντα μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες και ασκεί έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις. Σε αυτό τον κόσμο, το έγκλημα της σκέψης είναι θανάσιμο αμάρτημα.
Η διαδρομή του βιβλίου ξανά προς την επικαιρότητα είχε ως εξής. Όταν το πλήθος κατά την ορκωμοσία του Donald Trump το 2017 δεν ήταν σε μέγεθος το επιθυμητό, ωστόσο η σύμβουλος του προέδρου Kellyanne Conway έκανε λόγο για το μεγαλύτερο που έχει παρευρεθεί ποτέ σε αντίστοιχη τελετή, ζητήθηκαν από τους δημοσιογράφους εξηγήσεις για το προφανέστατο αυτό ψέμα. Η Conway είπε ότι δεν ήταν ψευδής η ανακοίνωση, απλώς ανήκε στο πεδίο των «εναλλακτικών γεγονότων», όρος που αναφέρεται στον ζοφερό κόσμο του Orwell.
Όταν η Πραγματικότητα Ξεπερνά τη Φαντασία
Από τότε έχει περάσει καιρός, οι Ρεπουμπλικανοί βρίσκονται ξανά στην εξουσία και επικεφαλής τους είναι για άλλη μια φορά ο Donald Trump. Και τώρα, όπως και τότε, ένα βιβλίο που γράφτηκε επίσης πριν από πολλές δεκαετίες, το 1965, έρχεται να δείξει πως η φαντασία δεν μπορεί ποτέ να ξεπεράσει την πραγματικότητα. Στο βιβλίο, ο πρόεδρος μοιράζεται το σχέδιό του να κάνει την Αμερική μεγαλύτερη από ποτέ.
«Καναδάς! Καναδάς!» Ο νέος γερουσιαστής [με τον οποίο μοιράζεται τις σκέψεις του] έμεινε άφωνος. «Ένωση με τον Καναδά;» ρώτησε.
«Σωστά. Μια ένωση με τον Καναδά… Ο Καναδάς είναι το πλουσιότερο έθνος της Γης… Ο Καναδάς θα είναι η έδρα της εξουσίας τον επόμενο αιώνα και, αν αξιοποιηθεί σωστά, ο πλούτος του μπορεί να συνεχιστεί για χίλια χρόνια».
Ο πρόεδρος στις σελίδες του βιβλίου όχι μόνο ήθελε να προσαρτήσει τον Καναδά, αλλά στη συνέχεια διακήρυξε και την ανάγκη να υπάρξει με τη Σκανδιναβία μια νέα ατλαντική ένωση. «Η Σουηδία, η Δανία, η Νορβηγία και η Φινλανδία, για να είμαστε ακριβείς».
Για τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία ο πρόεδρος πίστευε ότι είχαν ξεπέσει ως παγκόσμιες δυνάμεις. Διαβεβαίωνε, μάλιστα, τον νεαρό γερουσιαστή ότι τελικά θα γίνονταν μέρος της νέας ένωσης με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – ακόμη και αν αυτό σήμαινε τη χρήση βίας εναντίον των πρώην συμμάχων των ΗΠΑ.
«Βία;» ρώτησε ο νεαρός γερουσιαστής. «Εννοείτε στρατιωτική βία, κύριε πρόεδρε;»
«Ναι, βία», είπε ο πρόεδρος. «Μόνο αν χρειαστεί, και αμφιβάλλω αν θα χρειαστεί ποτέ. Υπάρχουν άλλα είδη πίεσης», συνέχισε, «εμπορικοί δασμοί και εμπόδια, οικονομικά μέτρα, οικονομικές κυρώσεις». Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, η πρώτη κίνηση του προέδρου θα ήταν να συναντηθεί με τους Ρώσους και να προτείνει μια πυρηνική συμμαχία εναντίον της Κίνας.
Εξήντα χρόνια αργότερα, ο Donald Trump –ένας ηλικιωμένος πρόεδρος με έναν νεαρό μεσοδυτικό για αντιπρόεδρο– λέει πράγματα που τον κάνουν να ακούγεται όπως ο «παρανοϊκός» Mark Hollenbach.
Μοιάζει απίστευτο, όμως, πράγματι, αυτή είναι πλοκή του πολιτικού θρίλερ «Night of Camp David» που έγραψε ο Fletcher Knebel εν μέσω της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου. Στο βιβλίο του ο φανταστικός πρόεδρος ονόματι Mark Hollenbach έχει τρελαθεί. Και όταν ο νεαρός γερουσιαστής Jim MacVeagh συνειδητοποιεί ότι ο Hollenbach δεν έχει μοιραστεί με κανέναν άλλο το σχέδιό του, τρέχει να ειδοποιήσει τα υπόλοιπα μέλη της κυβέρνησης για την «τρέλα» του προέδρου πριν από τη δυνητικά καταστροφική σύνοδο κορυφής με το Κρεμλίνο.
Τέλος Καλό, Όλα Καλά – στο Βιβλίο
Εξήντα χρόνια αργότερα, ο Donald Trump –ένας ηλικιωμένος πρόεδρος με έναν νεαρό μεσοδυτικό για αντιπρόεδρο– λέει πράγματα που τον κάνουν να ακούγεται όπως ο «παρανοϊκός» Mark Hollenbach. Και αυτός έχει προτείνει την προσάρτηση του Καναδά και αυτός έχει δηλώσει ότι θα χρησιμοποιούσε βία εναντίον συμμάχων των ΗΠΑ, όπως ο Παναμάς και η Δανία. Και αυτός φαίνεται να πιστεύει στα «καλύτερα» γονίδια. Και αυτός ονειρεύεται μια γιγαντιαία ατλαντική αυτοκρατορία.
Μια από τις σημαντικότερες διαφορές μεταξύ του μυθιστορήματος και της πραγματικής ζωής είναι ότι ο MacVeagh καταφέρνει τελικά να πείσει το υπουργικό συμβούλιο ότι ο πρόεδρος πάσχει από μια ξαφνική ασθένεια, ίσως άνοια, νευρικό κλονισμό ή ένα είδος παράνοιας. Μάλιστα, τα μέλη του Κογκρέσου και του υπουργικού συμβουλίου συνειδητοποιούν τελικά ότι ο πρόεδρος είναι άρρωστος και βάζουν σε κίνδυνο την καριέρα τους για να αποτρέψουν την καταστροφή.
Στο τέλος του βιβλίου, ο Hollenbach παραιτείται από την προεδρία, αφού συμφωνεί σε μια ιστορία συγκάλυψης –ότι πάσχει από σοβαρή καρδιακή πάθηση– και το όλο θέμα αποσιωπάται.
Το βιβλίο ταιριάζει γάντι στη δεύτερη θητεία Trump –με τα άλλα δύο, «Συνωμοσία Εναντίον της Αμερικής» και «1984», να παραμένουν επίκαιρα–, αν και είχαν αναφερθεί σε αυτό ήδη κατά την πρώτη θητεία του. Μάλιστα, το 2021 είχαν κυκλοφορήσει φήμες για πιθανή μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη.
Εξήντα μόλις χρόνια χρειάστηκαν ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως έθνος, να διανύσουν την απόσταση σε μια πραγματικότητα που επιτρέπει τέτοιου είδους σκέψεις να μη θεωρούνται σημάδια ψυχικής διαταραχής, αλλά μεγαλεπήβολες διακηρύξεις ενός προέδρου που ψηφίζεται για άλλη μια φορά να κάνει την Αμερική «μεγάλη» ξανά. Όπως τη συνέλαβαν, σκάβοντας στα σκοτεινά τους όνειρα, οι συγγραφείς του 1949, του 1965 και του 2004.
ΥΓ. Το 2018, ο γιος του Knebel ρωτήθηκε τι θα σκεφτόταν ο πατέρας του για το ανανεωμένο ενδιαφέρον για το βιβλίο. Ο νεότερος Knebel απάντησε: «Θα έλεγε, ναι, αυτό ακριβώς φοβόμουν». Αλλά τουλάχιστον ο Mark Hollenbach τολμούσε να ψιθυρίζει τέτοιες ιδέες μόνο στο σκοτάδι. Ο Donald Trump τις λέει, ξανά και ξανά, στο φως της ημέρας.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Φως στο Σκοτάδι των Ψευδαισθήσεών μας | J. Baldwin 100 Χρόνια Μετά
