Κάθε χρόνο ο Σύνδεσμος Αμερικανικών Βιβλιοθηκών (American Library Association) παρουσιάζει τα βιβλία που στο πέρασμα των χρόνων λογοκρίθηκαν, απαγορεύτηκαν ή αποσύρθηκαν από σχολεία, βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες.
Πρωτοποριακά έργα που διαμόρφωσαν την ιστορία της λογοτεχνίας θεωρούνταν ότι πρόσβαλαν βασικές κοινωνικές αξίες. Τέτοιου είδους βιβλία όμως, είναι που αφυπνίζουν, που προκαλούν αντιδράσεις, που κινούν τον τροχό της ιστορίας.
Με αφορμή τη φετινή εβδομάδα απαγορευμένων βιβλίων, κατά την οποία και προβλήθηκε το έργο της θρυλικής Toni Morrison, βραβευμένης με Νόμπελ συγγραφέα, το έργο της οποίας υπήρξε κατά καιρούς θύμα λογοκρισίας, παραθέτω τέσσερις ακόμη συγγραφείς των οποίων τα βιβλία απαγορεύτηκαν.
Fahrenheit 451 | Ray Bradbury| Μτφρ. Βασίλης Δουβίτσας | Eκδόσεις Άγρα
«Πρέπει να υπάρχει κάτι στα βιβλία, πράγματα που δεν μπορούμε να φανταστούμε, για να κάνουν μια γυναίκα να μείνει σε ένα φλεγόμενο σπίτι – πρέπει να υπάρχει κάτι εκεί. Δεν μένεις για το τίποτα».
Από τα μεγαλειώδη κλασικά λογοτεχνικά έργα του 20ού αιώνα, το μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1953 και ήταν εμπνευσμένο από το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα που ακολούθησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πλοκή ακολουθεί έναν πυροσβέστη του οποίου η δουλειά είναι να εντοπίζει βιβλία και να τα καίει. Εδώ, ο συγγραφέας παίζει με την καθιερωμένη αποστολή του πυροσβέστη να σώζει πράγματα ή ανθρώπους από τη φωτιά, βάζοντάς τον να κάνει ακριβώς το αντίθετο.
Παρ’ όλα αυτά, παρά τις προσπάθειες γονέων, σχολείων και εκδοτικών οίκων να απαγορεύσουν το έργο, η όποια λογοκρισία δεν κράτησε πολύ, καθώς σε αυτή αντιτάχθηκαν εκπαιδευτικοί και γονείς που αναγνώρισαν την αξία του.
Οι 451 βαθμοί Φαρενάιτ, στους οποίους παραπέμπει ο τίτλος, είναι η θερμοκρασία στην οποία τα βιβλία μπορούν να πάρουν φωτιά. Άλλη μία από τις «ανατροπές» που, με ειρωνική διάθεση, επιστρατεύει ο Ray Bradbury, για να τονίσει εμμέσως τις συνέπειες της λογοκρισίας στην οποία καταφεύγουν οι αυταρχικές κυβερνήσεις του κόσμου. Ο συγγραφέας ήθελε κυρίως να προβάλει τη δύναμη των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης και την ικανότητά τους να ναρκώνουν τη συλλογική συνείδηση.
Τα βιβλία απαγορεύονται και καίγονται στο μυθιστόρημα, πράξη που ταυτόχρονα απαγορεύει στους ανθρώπους να μάθουν ή να διαμορφώσουν οποιαδήποτε είδους σκέψη.
Ίσως φαίνεται κάπως ειρωνικό να λογοκρίνεται ένα βιβλίο που μιλά για το κάψιμο των βιβλίων, αλλά πράγματι το «Fahrenheit 451» έχει αντιμετωπίσει πολλαπλές προσπάθειες απαγόρευσης κατά τη διάρκεια των ετών, κυρίως για τη «χυδαία» –όπως κατηγορήθηκε– γλώσσα και τις αναφορές στα ναρκωτικά. Πολλές σχολικές μονάδες της Αμερικής αρνήθηκαν κατηγορηματικά να συμπεριλάβουν το βιβλίο στις βιβλιοθήκες τους λόγω των αισχρολογιών. Ακόμη, ο ίδιος ο συγγραφέας υπέστη λογοκρισία από τον εκδότη του στην επανέκδοση του «Φαρενάιτ», ο οποίος έκοψε 75 ενότητες του βιβλίου, θεωρώντας τες αρνητική επιρροή για τη νεολαία…
Παρ’ όλα αυτά, παρά τις προσπάθειες γονέων, σχολείων και εκδοτικών οίκων να απαγορεύσουν το έργο, η όποια λογοκρισία δεν κράτησε πολύ, καθώς σε αυτήν αντιτάχθηκαν εκπαιδευτικοί και γονείς που αναγνώρισαν την αξία του.
Τελευταίος Πειρασμός | Νίκος Καζαντζάκης | Εκδόσεις Διόπτρα
«Γιατί ο Χριστός, για ν’ ανέβει στην κορυφή της θυσίας, στο Σταυρό, στην κορυφή της εξαΰλωσης, στο Θεό, πέρασε όλα τα στάδια του αγωνιζόμενου ανθρώπου».
Το έργο του κορυφαίου Έλληνα συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη, έργο που άλλαξε τη λογοτεχνική σκηνή της χώρας, αμφισβητήθηκε και λογοκρίθηκε από απλούς πολίτες έως την επίσημη Εκκλησία. Ο «Τελευταίος Πειρασμός» (1955) φτάνει πρώτα στα χέρια Νορβηγών και Σουηδών παρά Ελλήνων αναγνωστών, ενώ σταδιακά μεταφράζεται και εκδίδεται σε περισσότερες από 20 χώρες. Ο «Τελευταίος Πειρασμός» ταρακούνησε τη λογοτεχνική σκηνή τόσο για τη θεματική του όσο για την ποιότητα της γραφής του.
Είναι γνωστό πως ο Νίκος Καζαντζάκης βρισκόταν σε μακροχρόνια, αμφίδρομη και δύσκολη σχέση με την πίστη του στον Θεό. Αυτή η σχέση αντανακλάται ξεκάθαρα στο έργο, το οποίο επικεντρώνεται στη διττή φύση του Ιησού: ο θνητός και ο θεϊκός. Ο Ιησούς του Καζαντζάκη δεν ακολουθεί πιστά αυτόν των Ευαγγελίων. Είναι ένας απλός, καθημερινός Ιουδαίος, που ξεχωρίζει χάρη στον ανιδιοτελή χαρακτήρα του, αλλά έρχεται αντιμέτωπος με πειρασμούς που κλονίζουν την πίστη του.
Στις σελίδες του βιβλίου περιγράφεται ένας χαρακτήρας που βρίσκεται σε συνεχή πάλη με τον εαυτό του, τα πιστεύω του, τον κόσμο γύρω του, αλλά που ποτέ δεν τα παρατά. Η διαρκής πάλη δίπολων –άνθρωπος και Θεός, αγνότητα και πειρασμός, ύλη και πνεύμα, θάνατος και αθανασία– κατέχει κεντρικό χαρακτήρα στο βιβλίο.
Η αντίδραση της Εκκλησίας ήταν επόμενη. Ο πάπας, όπως και η Ορθόδοξη Εκκλησία, κατέταξαν τον «Τελευταίο Πειρασμό» στη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων κατηγορώντας τον για παραποίηση του Ευαγγελίου, για σπίλωση της χριστιανικής ηθικής, ακόμα και για το ότι επιδιώκεται να καταρριφθεί η θεότης Αυτού. Η Εκκλησία αρνήθηκε να κηδέψει τον Καζαντζάκη με το χριστιανικό τελετουργικό.
Η απήχηση του βιβλίου έγινε ακόμη μεγαλύτερη όταν γυρίστηκε η ομώνυμη ταινία του διάσημου σκηνοθέτη Martin Scorsese το 1998. Έτσι, οι αντιδράσεις γύρω από το βιβλίο και τη θεματολογία του αποκτούν παγκόσμιο χαρακτήρα. Παράλληλα, όμως, η σπουδαιότητα του Καζαντζάκη και του έργου του γίνεται ένα ακόμη «δίπολο». Από τη μια, συντηρητικές θρησκευτικές οργανώσεις αποδοκιμάζουν τον «Τελευταίο Πειρασμό» και από την άλλη εκδότες και πιστοί αναγνώστες υπερασπίζονται και απολαμβάνουν τη λογοτεχνική εμβέλειά του.
Σήμερα, σχεδόν 67 χρόνια μετά από την πρώτη του έκδοση, παρά τις απαγορεύσεις και τις κατακρίσεις εναντίον του, το βιβλίο συνεχίζει να αποδεικνύει ότι κανενός είδους λογοκρισία δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στη δύναμη της λογοτεχνίας.
Καλιαρντά | Ηλίας Πετρόπουλος | Εκδόσεις Νεφέλη
«Βλακοψαλιδού: η λογοκρισία (ακριβέστερον: βλακώδης ψαλίδα). Βεβαίως η ετυμολογία περιττεύει».
Τα «Καλιαρντά» στην ουσία είναι λεξικό των ομοφυλοφίλων («Ήτοι, το γλωσσικόν ιδίωμα των κιναίδων»), με πάνω από 3.000 λέξεις. Μια φιλολογική και ετυμολογική προσέγγιση από το μέρος του συγγραφέα με σκοπό να δώσει ένα λεξικό-οδηγό για όλους τους ανθρώπους που ήθελαν να εκφράσουν την ταυτότητά τους μέσα από τις λέξεις χωρίς να γίνονται αντιληπτοί. Πρόσφερε το λογοτεχνικό αλλά και πρακτικό καταφύγιο ενάντια σε κάθε κοινωνικό ορθολογικό συντηρητισμό.
Ριζοσπαστικό για την εποχή του, τραβάει ακόμη περισσότερο το σχοινί μ’ έναν προκλητικό πρόλογο στον οποίο ο Πετρόπουλος σχολιάζει τους μικροαστούς που δεν έχουν καμία αισθητική διαπαιδαγώγηση, τις Ελληνίδες μητέρες για τον συντηρητισμό τους, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα που δεν μαθαίνει στις νέες γενιές ολοκληρωμένη την ιστορία της Ελλάδας έως και τη Χούντα.
Είναι εντυπωσιακό το πόσο απελευθερωμένα, ανοιχτά αλλά συνάμα δομημένα και συγκροτημένα παραθέτει ο Πετρόπουλος αυτό το έργο, ειδικά για την εποχή του. Η αλήθεια είναι πως αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία, καθώς «κέρδισε» τις κατηγορίες περιύβρισης δημόσιας αρχής, του εμβλήματος των τότε βασιλέων, και δημόσιας κακόβουλης καθύβρισης της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Παρ’ όλα αυτά, όπως δηλώνει και ο ίδιος στον προκλητικό μονόλογό του, «Διά του αμοραλισμού απέκτησα την ελευθερία μου…». Δια του αμοραλισμού ίσως αρμόζει λοιπόν να διαβάσουμε και εμείς αυτό το βιβλίο.
Τα «Καλιαρντά» εκδόθηκαν το 1971, με τον συγγραφέα να καταδικάζεται σε φυλάκιση πέντε μηνών την άνοιξη του επόμενου χρόνου.
Το Πορφυρό Χρώμα | Alice Walker | Μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης | Εκδόσεις Παπαδόπουλος
«Πρέπει να παλέψεις. Αλλά δεν ξέρω πώς να παλέψω. Το μόνο που ξέρω να κάνω είναι να μείνω ζωντανή».
Το «Πορφυρό Χρώμα» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1982 από τη συγγραφέα Alice Walker. Αφηγείται την ιστορία μιας φτωχής, νεαρής, αμόρφωτης Αφροαμερικανίδας, η οποία κατοικεί στην αγροτική Τζόρτζια, στις αρχές του 20ού αιώνα. Η πρωταγωνίστρια Σίλι έρχεται αντιμέτωπη με τον ρατσισμό, τον σεξισμό, την κακοποίηση, όπως και με προκλήσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητά της.
Το μυθιστόρημα εμφανίζεται στο νούμερο 17 των 100 πιο συχνά αμφισβητουμένων βιβλίων της περιόδου 2000-2010, σύμφωνα έρευνες του Συνδέσμου Αμερικανικών Βιβλιοθηκών.
Το επιστολογραφικό μυθιστόρημα είναι άκρως προσωπικό, συναισθηματικό, κοινωνικό και με ένα ατελείωτο βάθος, που αναδύεται όλο και περισσότερο με κάθε ανάγνωση. Όπως ήταν αναμενόμενο, το έργο της Walker έχει επικριθεί υπέρμετρα, καθώς περιλαμβάνει «ανησυχητικές ιδέες» για τις φυλετικές σχέσεις, τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό, την αφρικανική ιστορία και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Το μυθιστόρημα εμφανίζεται στο νούμερο 17 των 100 πιο συχνά αμφισβητουμένων βιβλίων της περιόδου 2000-2010, σύμφωνα με έρευνες του Συνδέσμου Αμερικανικών Βιβλιοθηκών.
Η Walker κέρδισε το Πούλιτζερ Μυθοπλασίας το 1983 και έγινε η πρώτη Αφροαμερικανίδα γυναίκα που διακρίθηκε με αυτό το βραβείο. Φαντάζει κάπως παράλογη η παραγκώνιση του βιβλίου, παρά την εξέχουσα διάκρισή του και την ιστορικότητα που τη συνοδεύει. Η Walker άλλαξε τη σύγχρονη αμερικανική λογοτεχνία μιλώντας ανοιχτά για την ενδοοικογενειακή βία, τη σεξουαλική ελευθερία, τη σεξουαλική κακοποίηση, τη ζωή καταπιεσμένων γυναικών.
Ήταν η σκληρή θεματολογία που έκανε την κοινωνία να καταδικάσει το βιβλίο της Walker ή μήπως το γεγονός ότι η συγγραφέας του ήταν μια Αφροαμερικανίδα καταξιωμένη γυναίκα που ήξερε ότι είχε φωνή και τη χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει ένα έργο με αντίκτυπο;
Μολονότι έγιναν πολυάριθμες προσπάθειες απαγόρευσης ή λογοκρισίας του, το «Πορφυρό Χρώμα» συνεχίζει να βρίσκει τον δρόμο του στα ράφια των βιβλιοπωλείων με επαναλαμβανόμενες επανεκδόσεις.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Δέκα Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Soloúp
