Γυναίκες μόνες υπάρχουν παντού. Για κάποιους, όμως, οι singles είναι αόρατες. Για άλλους, ανεξάρτητες. Για ορισμένους, προβληματικές. Κάποιοι τις αντικρίζουν με συμπόνια, άλλοι με συγκατάβαση, ορισμένοι με ανομολόγητο θαυμασμό και μερικοί με υποβόσκουσα ζήλια.
Παλιά –μπορεί ακόμη και σήμερα–, ανάλογα με την κουλτούρα κάθε τόπου, τις προσφωνούσαν με διάφορους τρόπους. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τις λέγαμε γεροντοκόρες (υποτιμητικά), μεγαλοκοπέλες (περιπαικτικά), ελεύθερες (εκσυγχρονισμένα) – οι αντίστοιχες προσφωνήσεις για τους άντρες είναι γεροντοπαλίκαρο, αλλά μπορεί και bon viveur, bohème, ή απλά… ωραίος!
Στην Αγγλία λέγονται singles, spinsters ή old maids, στη Γαλλία vieilles filles και στην Ιαπωνία, τη χώρα που φημίζεται για την υποτίμηση της γυναίκας, christmas cakes – δηλαδή, όσες ήταν ανύπαντρες μετά την ηλικία των 25 αναφέρονταν μεταφορικά ως (απούλητα) χριστουγεννιάτικα κέικ!
Όπως κι αν λέγονται πάντως, οι γυναίκες που ζουν μόνες τους –αντίστοιχα και οι άντρες– είναι μια κατηγορία πολυπληθής μεν, παραγκωνισμένη δε.
Lights, Please!
Αν ξεχάσουμε τo τηλεοπτικό «Sex and the City» με την Κάρι Μπράντσο/Sarah Jessica Parker και τα ατελείωτα ζευγάρια πανάκριβων παπουτσιών της και το ελληνικό «Singles» –με τη Μαρία Σολωμού, τη Σάννυ Χατζηαργύρη και την Παναγιώτα Βλαντή στους γυναικείους πρωταγωνιστικούς ρόλους–, αυτό που θα απομείνει στο λαμπερό φως της δημοσιότητας από singles είναι κάτι ταινίες τύπου «Υποσχόμενη Νέα Γυναίκα», στην οποία το θέμα είναι απόλυτα εναρμονισμένο με το #MeToo – άρα με ένα πρόβλημα που ζητά επειγόντως λύση και όχι με έναν τρόπο ζωής που κάποιες γυναίκες και κάποιοι άντρες επιλέγουν.
Αν αναζητήσουμε πιο λογοτεχνικά μονοπάτια, μπορούμε να τις συναντήσουμε στις «Κοπέλες Μόνες» (1969) του Cesare Pavese ή στην προκλητική και σκανδαλιστική «Γεροντοκόρη» του Honoré de Balzac (1836).
Αν πάμε σε πιο σύγχρονους –και επιστημονικούς– δρόμους, το «Going Solo: The Extraordinary Rise and Surprising Appeal of Living Alone» (2013) του κοινωνιολόγου Eric Klinenberg επιχειρεί την αποκατάσταση της εικόνας. Τα ατημέλητα μαλλιά, τα παράταιρα ξεχειλωμένα ρούχα και κυρίως τo εξοργισμένο στα πρόθυρα της υστερίας βλέμμα με το οποίο πλήθος έχει ταυτίσει τις γεροντοκόρες δίνει τη θέση του στην κρυμμένη πραγματικότητα. Ο Klinenberg παρουσιάζει τον μόνο άνθρωπο (γυναίκα ή άντρα) ως κοινωνικό πλάσμα με καλύτερη ψυχική υγεία (από εκείνους που ζουν με συζύγους, συντρόφους, παιδιά), περιβαλλοντική συνείδηση και ενδιαφέρον για τα κοινά.
«Το 1950, υπήρχαν περίπου 4 εκατομμύρια Αμερικανοί που ζούσαν μόνοι, λίγο λιγότερο από το 10% όλων των νοικοκυριών ήταν μονοπρόσωπα νοικοκυριά», έλεγε σε μια συνέντευξή του. «Σήμερα (σ.σ. η συνέντευξη δημοσιεύτηκε το 2012), υπάρχουν περισσότεροι από 32 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν μόνοι και αυτό είναι περίπου το 28% όλων των αμερικανικών νοικοκυριών. Αυτή είναι μια τεράστια αλλαγή. Είναι πλέον πιο συνηθισμένο στις μεγάλες πόλεις και είναι συνηθισμένο σε μεγάλες πόλεις σε όλη τη χώρα. […] Στο Μανχάταν, όπου ζω, περίπου 1 στα 2 νοικοκυριά είναι ενός ατόμου. […] Αυτά τα ποσοστά είναι ακόμη χαμηλότερα από αυτά που βλέπουμε σε συγκρίσιμες ευρωπαϊκές πόλεις».
Σύμφωνα με τον Eric Klinenberg, η άνοδος του αριθμού των ανθρώπων που χαρακτηρίζονται «ελεύθεροι» εμφανίζεται σε όλο τον κόσμο, από την Ινδία και την Κίνα έως τη Βραζιλία και τη Σκανδιναβία. Στη Στοκχόλμη, περισσότερο από το 50% όλων των σπιτιών είναι νοικοκυριά ενός ατόμου. Στην Ελλάδα του 2011 και των 4.1234.540 νοικοκυριών, τα 1.061.547 ήταν μονοπρόσωπα, τα 1.218.466 νοικοκυριά δύο ατόμων και τα 817.421 τριμελή. Με άλλα λόγια και παρότι ο θεσμός του γάμου και της οικογένειας που παραμένει –και καλά κάνει– ισχυρός στον τόπο μας, «κονταροχτυπιέται» με την κοινωνικά αναφομοίωτη επιλογή της μοναχικής ζωής.
Η Μοναξιά Κάνει Καλό στην Υγεία
Κάποτε το ερώτημα αν ήταν οι έγγαμοι ή οι άγαμοι πιο ευτυχείς είχε για τους ειδικούς μία και μοναδική απάντηση: οι παντρεμένοι. Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν – ή τουλάχιστον, αλλάζουν. Μπορεί ακόμη στο πάρτι γενεθλίων του παιδιού της καλύτερής σου φίλης κάποιοι να σε κοιτάνε με συγκατάβαση για τον καημό της μοναξιάς σου –τον οποίο, παρεμπιπτόντως, μπορεί να μην έχεις!–, αλλά οι νοοτροπίες για τον θεσμό του γάμου, με την επιλογή των ανθρώπων να παντρευτούν, να μην παντρευτούν, ή να παντρευτούν σε μεγαλύτερη ηλικία, ή να υπογράψουν σύμφωνο συμβίωσης, έχουν διαφοροποιηθεί.
«Ενώ πολλές μελέτες επιδιώκουν να αποδείξουν ότι, όσοι έχουν μακροχρόνιες σχέσεις ή οι για χρόνια παντρεμένοι, είναι πιο υγιείς, όλο και περισσότερα στοιχεία φανερώνουν ότι, στην πραγματικότητα, οι ελεύθεροι είναι πιο υγιείς», γράφει ο Ιyakim Kislev (Ph.D.) στο Psychology Today. Γιατί άραγε; Η εξήγηση είναι απλή: «Σε μεγάλο δείγμα ενηλίκων ηλικίας 18 έως 64 ετών διαπιστώθηκε ότι οι άγαμοι ενήλικες αφιερώνουν πολύ περισσότερο χρόνο στην άσκηση από τους παντρεμένους ενήλικες».
Bingo! Τη βρήκαμε την ευτυχία! Η ευτυχία βρίσκεται στο τζόκινγκ!
Το να έχεις περισσότερο χρόνο για τον εαυτό σου είναι πλεονέκτημα. Το να μην ξέρεις τι να πεις με τον εαυτό σου, όμως, είναι πρόβλημα. Άρα, η ευτυχία δεν φανερώνεται μόλις τρίψουμε το λυχνάρι του Αλαντίν. Άλλωστε, όταν λέμε singles δεν εννοούμε ερημίτες της πόλης. Ανθρώπους με φίλους, μανάδες, πατεράδες, αδέλφια, συναδέλφους και περιστασιακές, μικρής ή μεγαλύτερης διάρκειας ερωτικές συντροφιές, με τις οποίες δεν μοιράζονται ούτε το ίδιο κεραμίδι ούτε τη ζωή γενικότερα, εννοούμε.
Δεν Είναι Όλα Ρόδινα για τις Singles
Μπορεί, λοιπόν, κάποιος single να έχει χρόνο για τζόκινγκ και αθλοπαιδιές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα πάντα είναι ευχάριστα και διασκεδαστικά. Ειδικά για τις γυναίκες. Μελέτη της Compare the Μarket Australia που ήρθε στο φως της δημοσιότητας το καλοκαίρι έδειξε ότι οι single γυναίκες ζουν λιγότερο ή περισσότερο καλά ανάλογα με τον τόπο διαμονής τους. Η Ισλανδία καταγράφεται ως μία από τις ασφαλέστερες χώρες της λίστας, με υψηλότατο κόστος ενοικιαζόμενου διαμερίσματος αλλά εξίσου υψηλό μισθό. Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 24η θέση, ενώ η χειρότερη χώρα για να ζει μόνη της μια γυναίκα είναι το Μεξικό.
Το θέμα της ασφάλειας που συνδυάζεται με τις συνθήκες ζωής είναι μια σοβαρή παράμετρος. Οι καθημερινοί κίνδυνοι που μπορεί να αντιμετωπίσει μια γυναίκα είναι μια ακόμη, εξίσου σοβαρή παράμετρος. Δεν είναι τυχαίο πως στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η Rho Chung και η Alice Jackson δημιούργησαν την οργάνωση «Strut Safe», μια οργάνωση στην οποία μπορούν να απευθύνονται γυναίκες και άντρες αν θέλουν κατά τη διάρκεια της επιστροφής τους στο σπίτι τους να μιλούν με κάποιον στο τηλέφωνο προκειμένου να νιώθουν πως δεν είναι μόνοι και εκτεθειμένοι σε απρόοπτα.
Ήρθε η Ώρα της Αναγνώρισης;
Η αναγνώριση της single γυναίκας και του single άντρα ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας βρίσκεται προ των πυλών άραγε; Όπως έλεγε 10 χρόνια πριν ο Eric Klinenberg, παρότι οι singles είναι τόσοι πολλοί, εξακολουθούν να μην έχουν αποκτήσει κοινωνική ταυτότητα. Αντιμετωπίζονται πολύ συχνότερα ως άμοιροι και μόνοι παρά ως ανεξάρτητοι και ευτυχείς. Επιπλέον, μέχρι σήμερα οι singles σηκώνουν διάφορα βάρη εκ των πραγμάτων –ποιος επιβαρύνεται αποκλειστικά τις ανατιμήσεις αγαθών και τις αυξήσεις λογαριασμών;– και λόγω νοοτροπίας – ποιος θα κληθεί πρώτος να μείνει παραπάνω στη δουλειά όταν απαιτείται;, ποιος θα κατηγορηθεί ως εγωιστής που κοιτάζει μόνο τον εαυτό του;
Η βραβευμένη δημοσιογράφος και συγγραφέας Vicki Larson, σε πρόσφατο άρθρο της στο Aeon, μιλώντας για τις ΗΠΑ γράφει: «Επιτέλους οι ελεύθεροι άνθρωποι είναι έτοιμοι να πάρουν τη θέση που τους αρμόζει δίπλα σε παντρεμένα ζευγάρια όσον αφορά τη δύναμη και τον σεβασμό. Εκτός από ένα πράγμα: οι άγαμοι εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση στα νομικά οφέλη και στην προστασία που παρέχει η κυβέρνηση σε όσους παντρεύονται. Στις ΗΠΑ, υπάρχουν περισσότεροι από 1.100 νόμοι που ωφελούν τα παντρεμένα ζευγάρια.
Αυτά τα προνόμια δεν είναι διαθέσιμα στους ανύπαντρους, ωστόσο, αν ήταν, οι περισσότεροι άγαμοι θα ωφελούνταν. Εξάλλου, οι ελεύθεροι σπάνια είναι ολομόναχοι. Έχουν γονείς, αδέρφια και άλλους συγγενείς, έχουν στενούς φίλους και, συχνά, εραστές. Γιατί θα πρέπει να στερούνται το δικαίωμα να τους μεταβιβάσουν τα επιδόματα κοινωνικής ασφάλισης όταν πεθάνουν, αντί να απορροφηθούν τα χρήματά τους πίσω στο σύστημα; Γιατί θα πρέπει να τους αρνούνται άδεια με αποδοχές για να φροντίσουν τους ανθρώπους τους;»
Και, τελικά, γιατί θα πρέπει να μας απασχολεί η οικογενειακή κατάσταση μιας γυναίκας; Η βέρα στο δεξί εξακολουθεί να είναι κοινωνική καταξίωση; Ή το δικαίωμα στη μοναξιά πρέπει επιτέλους, ποικιλοτρόπως, να αναγνωριστεί;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ:
Το Τελευταίο Σερβίς της Serena Williams
Οι Σκοταδιστικές Κορόνες και το Δικαίωμα στην Άμβλωση
