Στη φετινή, την 59η Μπιενάλε της Βενετίας, την Ελλάδα εκπροσωπεί η εικαστικός Λουκία Αλαβάνου. Έργο της, η ταινία μικρού μήκους εικονικής πραγματικότητας «Oedipus in Search of Colonus» («Αναζητώντας τον Κολωνό»), αλλά και η φουτουριστική εγκατάσταση που πλαισιώνει την προβολή της εντός του νεοκλασικού ελληνικού περίπτερου στο Giardini, τον κύριο εκθεσιακό χώρο της Μπιενάλε.
Όπως μαρτυρά ο τίτλος, η ταινία βασίζεται στην τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Επί Κολωνώ», όπου ο γέρος και τυφλός πλέον Οιδίποδας, έχοντας διωχθεί από τη Θήβα, οδηγείται από την κόρη και αδερφή του Αντιγόνη στον Κολωνό, τον τόπο της τελικής του ανάπαυσης σύμφωνα με τον χρησμό του Απόλλωνα. Στη διασκευή της Αλαβάνου το αρχαίο δράμα έχει μετατεθεί στη σύγχρονη εποχή όχι μόνο διά των τεχνολογικών μέσων, που του δίνουν ολοκαίνουργια μορφή, αλλά και μέσω της εναλλαγής στην κοινωνική πραγματικότητα που παρουσιάζει: η αφήγηση έχει ως σκηνικό το «γκέτο» της Νέα Ζωής Ασπρόπυργου, ενώ οι ρόλοι μοιράζονται σε ερασιτέχνες ηθοποιούς της τοπικής κοινότητας Ρομά.
Η Λουκία Αλαβάνου χρειάστηκε να περάσει έναν χρόνο στην περιοχή από όταν την επισκέφτηκε τυχαία μέχρι να γίνει αποδεκτή από τους κατοίκους και να πραγματοποιήσει το όραμά της: να παράγει ένα έργο εικονικής πραγματικότητας σε έναν τόσο μη πραγματικό και άτοπο τόπο όσο αυτός. Η βάση για την ιστορία προϋπήρχε, αφού, συμπτωματικά εκείνη την περίοδο, η Αλαβάνου μελετούσε το σοφόκλειο δράμα. Το γεγονός ότι οι Ρομά της Νέας Ζωής είχαν μετεγκατασταθεί εκεί από τη Θήβα, όπως και ο Οιδίποδας, ήταν μάλλον σημαδιακό.
Εικόνα 1
Η ταινία χαρακτηρίζεται από την ίδια ως «docufiction» και περιλαμβάνει στοιχεία ντοκιμαντέρ, μυθοπλασίας, αερολήψεων, βίντεο κλιπ και σκληρής φαρσοκωμωδίας – όλα σε τεχνολογία VR 360º. Τα καθίσματα που κατασκεύασε ο σχεδιαστής και μηχανικός Δημήτρη Κορρές ειδικά για τις ανάγκες της έκθεσης είναι εμπνευσμένα από τα διορατικά σχέδια του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, και συγκεκριμένα από το «ανατομικό κάθισμα για ψηφιακές προβολές και άυλα περιβάλλοντα». Kάτι ανάμεσα σε μια αναπαυτική πολυθρόνα τηλεόρασης και μια κινούμενη καρέκλα γραφείου, επιτρέπει στους θεατές την κατάλληλη ελευθερία κινήσεων ώστε το οπτικό τους πεδίο να περιλαμβάνει ανά πάσα στιγμή ολόκληρο το εικονικό φάσμα της ταινίας.
Εικόνα 2
Στο ελληνικό περίπτερο έχουν τοποθετηθεί δεκαπέντε υβριδικά καθίσματα – πράγμα που αναγκάζει τον θεατή να δώσει χρόνο για να βιώσει την ιστορία, κάτω από τέσσερις ημισφαιρικούς θόλους. Τη δραματικά σκοτεινή ατμόσφαιρα σπάνε δέσμες φωτός, που αναδεικνύουν το θεατρικό αυτό σκηνικό, υποδεικνύοντας συνάμα τις θέσεις στο κοινό [Εικ. 2]. Η θέαση πραγματοποιείται σε ατομικό επίπεδο, αλλά η θεατρικότητα της εμπειρίας που παρέχει καθηλώνει ολιστικά. Όσοι καταφέρετε να βρεθείτε στη Βενετία μέχρι τη λήξη της Μπιενάλε, σπεύσατε.
«…βρήκα την απόφαση της επιτροπής να επιλέξει την πρότασή μου αρκετά θαρραλέα – δεν είναι «εύπεπτο» έργο, ούτε ιδιαίτερα «catchy» εκ πρώτης όψεως».
Η έκθεση διοργανώνεται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και με φορέα υλοποίησης την Εθνική Πινακοθήκη. Η πρώτη έκδοση της ταινίας πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του Onassis Culture και ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση. Χορηγοί της έκθεσης είναι το Onassis Culture, το Ίδρυμα ΝΕΟΝ, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και το Outset.
Καθώς, λόγω της φύσης του έργου, είναι αδύνατο να αναμεταδοθεί σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια, σκέφτηκα να προσκαλέσω την Λουκία Αλαβάνου σε μία σύντομη συζήτηση, την οποία αποδέχτηκε με χαρά – ελπίζω τα λόγια της να «ζωντανέψουν» τη βαρυσήμαντη ελληνική συμμετοχή στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας ακόμη και για όσους δεν καταφέρουν να τη δουν από κοντά.
Πώς νιώθετε που εκπροσωπείτε τη χώρα μας σε μια τόσο ιστορική διοργάνωση; Ποια είναι η αίσθησή σας για την αποδοχή του έργου;
Είναι πολύ τιμητικό για εμένα που εκπροσωπώ τη χώρα μας στην Μπιενάλε, και βρήκα την απόφαση της επιτροπής να επιλέξει την πρότασή μου αρκετά θαρραλέα – δεν είναι «εύπεπτο» έργο, ούτε ιδιαίτερα «catchy» εκ πρώτης όψεως. Αυτή ήταν όμως η πρόθεσή μας με τον επιμελητή, τον Heinz Peter Schwerfel: να δημιουργήσουμε ένα storytelling που απαιτεί να του αφιερώσεις χρόνο, χωρίς να βασίζεται μόνο στο spectacle. Βέβαια δεν είναι ό,τι πιο εύκολο να εκπροσωπείς την Ελλάδα σε μια τέτοια διοργάνωση. Υπήρχαν πολλά εμπόδια, αλλά είμαι τρομερά ικανοποιημένη με το αποτέλεσμα και το πόσο καλά πάει. Σκέψου, ακόμη έχουμε ουρά, αν και έχει ηρεμήσει κάπως η επισκεψιμότητα συγκριτικά με τον πρώτο καιρό.
Σχετικά με τον επιμελητή της έκθεσης, τον Heinz Peter Schwerfel… Πώς γνωριστήκατε και πώς κύλησε η συνεργασία σας; Σε ποια σημεία φάνηκε πιο χρήσιμη η συμβολή του;
Με τον Heinz γνωριζόμαστε χρόνια. Mε είχε στηρίξει από τα πρώτα μου κιόλας βήματα και βρισκόμαστε σε έναν συνεχή διάλογο έκτοτε. Την ταινία την πρωτοείδε και εκείνος σε τελικά στάδια, αλλά ήταν ο πρώτος που μου είχε πει πως πρέπει να ασχοληθώ με το VR, οπότε επηρέασε τη δημιουργία της κατά αυτό τον τρόπο. Η συμβολή του αφορούσε την επιμέλεια και το στήσιμο ολόκληρης της έκθεσης όπως παρουσιάζεται στο περίπτερο, και η βοήθειά του φάνηκε πολυτιμότερη στην προώθηση του έργου: από το πώς θα επικοινωνήσουμε στο κοινό την ουσία του μέχρι το πώς θα μπαίνουν οι θεατές στο περίπτερο, πώς θα βιώνουν το θέαμα κ.λπ. – ο Heinz έχει μεγάλη εμπειρία με αυτά.
Πώς αποφασίσατε να ενσωματώσετε στην έκθεση δημιουργίες του Τάκη Ζενέτου;
Είχε γίνει μία έκθεση, το «Tomorrows», στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, σε επιμέλεια Δάφνης και Πάνου Δραγώνα, όπου είδα αυτή την περιβόητη καρέκλα. Με συνεπήρε. Ασχολιόμουν ήδη με το VR και ένιωσα αυτόματα ότι έπρεπε να την εντάξω στο έργο μου. Θα έλεγα πως περισσότερο ήταν μια αυθόρμητη επιθυμία παρά μια ακαδημαϊκή τοποθέτηση.
Μιας και πρόσφατα είδα κάτι σχετικό στo Instagram του ελληνικού περίπτερου, θα θέλατε να μας πείτε για το μουσικό κομμάτι που συμπεριλαμβάνεται στην ταινία;
Εικόνα 3
Το κομμάτι είναι του Elbrus Hysenaj και αναδιασκευάστηκε για την ταινία. Οι στίχοι του είναι καθηλωτικοί και μπορούν να ερμηνευτούν παράλληλα με το δράμα («Father Don’t Weep, Mother Please Forgive Me»). Για αυτό τους συμπεριλάβαμε πρώτα γραπτά μαζί με το κομμάτι αντί για υπότιτλους στη σκηνή του τραγουδιού. Tα animation με τα κέρματα και το σήμα της Μercedes είναι του Χάρη Λαλούση και της ΕμΚει [Εικ. 3]. Τους έδωσα μπόλικο υλικό για το ευρώ και την επεξεργασία του μετάλλου – η Νέα Ζωή είναι γεμάτη scraps. Για τους κατοίκους της, τα μεταλλικά αυτά στοιχεία είναι ένδειξη status. Βασιλιάς είναι αυτός που έχει Mercedes και Rolex, που φοράει Gucci. Αυτό βέβαια υπάρχει γενικά στα Βαλκάνια, στη ραπ και σε άλλες μουσικές και μη κουλτούρες.
«Άνθρωποι χάνονται στο Αιγαίο, χάνοντας έτσι ακόμα και τη δυνατότητα ταφής. Στο συγκεκριμένο δράμα, η εξασφάλιση της ταφής έχει κρίσιμη σημασία. Ο τάφος του Οιδίποδα χρησιμοποιείται από τον Κρέοντα καθαρά για πολιτικούς λόγους».
Πέραν της ιστορικότητάς του, πώς «ενημερώνει» η σύγχρονη διάσταση του σκηνικού το νόημα του σοφόκλειου δράματος στο έργο σας; Ποια η μεταφορά του στην εποχή που ζούμε;
Βρήκα πολλά κοινά σημεία μεταξύ του αρχικού έργου και αυτής της μικρής κοινότητας. Αγγίζει οικουμενικά σύγχρονα θέματα: σήμερα υπάρχει ένα παγκόσμιο πολιτικό παιχνίδι γύρω από το προσφυγικό. Άνθρωποι χάνονται στο Αιγαίο, χάνοντας έτσι ακόμα και τη δυνατότητα ταφής. Στο συγκεκριμένο δράμα, η εξασφάλιση της ταφής έχει κρίσιμη σημασία. Ο τάφος του Οιδίποδα χρησιμοποιείται από τον Κρέοντα καθαρά για πολιτικούς λόγους. Όπως γίνεται πολιτικό παιχνίδι με τους πρόσφυγες ανάμεσα στην Τουρκία και την Ευρώπη. Ακόμη πιο ενδιαφέρον για εμένα όμως είναι ότι ένιωσα ξένη σε αυτό τον χώρο, παρόλο που βρίσκεται στη χώρα απ’ όπου κατάγομαι.
Έτσι ακριβώς όμως αισθάνονται και οι Ρομά στην Ελλάδα. Αυτή είναι η σημασία του γκέτο. Να σε κάνει να αισθανθείς όπως οι άνθρωποι που ζουν σε αυτό, στο περιθώριο, έξω από τη δική σου σφαίρα. Γι’ αυτό και προσπάθησα να εστιάσω στο πώς ένα ξένο σώμα εισάγεται σε μία κοινότητα, πώς αντιμετωπίζεται, πώς αφομοιώνεται. Έχει ενδιαφέρον μάλιστα που ο πρώτος Χορός στην τραγωδία είναι εχθρικός και καχύποπτος απέναντι στον Οιδίποδα και στην Αντιγόνη.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Arthur Jafa: Το Χρυσό Λιοντάρι της Βενετίας Έρχεται στον Πειραιά
«Ιllustradays»: Μαγική Πύλη στον Κόσμο της Εικονογράφησης
World Weather Network: Τα «Μετεωρολογικά Δελτία» των Καλλιτεχνών
