Με ερέθισμα τη Γιορτή της Μητέρας, επέλεξα μια σειρά μυθιστορημάτων ποικίλης θεματολογίας, αλλά και λογοτεχνικής βαρύτητας, που μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν στην ελληνική αγορά τα τελευταία χρόνια από μια ευρεία γκάμα αξιόλογων εκδοτικών οίκων. Στους τίτλους αυτούς προσπάθησα να εντοπίσω τον χαρακτήρα «μητέρα» και να διερευνήσω τον τρόπο με τον οποίο αυτός επιδρά τόσο στο περιβάλλον όσο και στους υπόλοιπους χαρακτήρες του βιβλίου, είτε με την παρουσία είτε με την απουσία του.
Οι Μητέρες | Brit Bennett | Μτφρ. Άννα Μαραγκάκη | Εκδόσεις Πόλις
Η πρωτοεμφανιζόμενη στην πεζογραφία νεαρή Αμερικανίδα συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη, με τρόπο γλαφυρό και τέμπο ταχύ, σε μια επαρχιακή πόλη της Νότιας Καρολίνας. Το πολυεπίπεδο έργο της Bennett αγγίζει μια σειρά από ευαίσθητα κοινωνικά θέματα που στρέφονται γύρω από τις αμβλώσεις, τη φυλετική ταυτότητα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τον «στραγγαλισμό» της ελεύθερης βούλησης, την κοινωνική κατακραυγή στη διαφορετικότητα, τον φεμινισμό, το δικαίωμα της επιλογής και πώς αυτό μπορεί να καταστρατηγηθεί υπό την πίεση μιας κοινότητας.
Ο νεανικός έρωτας της κεντρικής ηρωίδας του μυθιστορήματος και η κοινωνικά επιβεβλημένη έκτρωση που θα αποφασίσει να κάνει τη φέρνουν αντιμέτωπη με συνέπειες που θα συντροφεύουν όχι μόνο την ίδια στην ενήλικη ζωή της, αλλά και τον ευρύτερο κοινωνικό της περίγυρο στο μέλλον.
Ο ρόλος της «μητέρας» στο έργο αυτό εμφανίζεται ως χορός στα πρόσωπα των ηλικιωμένων γυναικών της αφροαμερικανικής κοινότητας. Ένας χορός ανάλογος με εκείνον στις αρχαίες τραγωδίες, που βρίσκεται σε μόνιμη επικριτική διάθεση, επιβάλλει τους κανόνες, τιθασεύει το συναίσθημα, απομονώνει και τιμωρεί σκληρά όσους δεν πειθαρχούν με τις παραδοσιακές νόρμες, ελέγχει και ορίζει τις ζωές και τις επιθυμίες των ανθρώπων.
Βάναυση Αγάπη | Elena Ferrante | Μτφρ. Δήμητρα Δότση | Εκδόσεις Πατάκη
Το ιδιοφυές αυτό μυθιστόρημα, που το διακρίνει η πρωτοτυπία, μας συστήνει τη σπουδαία Ιταλίδα συγγραφέα Elena Ferrante στον κόσμο της λογοτεχνίας. Η αφήγηση, που λαμβάνει χώρα στη Νάπολη, αρχίζει να ξεδιπλώνεται από το τέλος της ιστορίας, όταν την ημέρα των γενεθλίων της Ντέλια η μητέρα της θα βρεθεί πνιγμένη στη θαλάσσια περιοχή του Σπακαβέντο, στην οποία παραθέριζαν οικογενειακώς τα καλοκαίρια κατά τη διάρκεια των παιδικών της χρόνων.
Αυτός ο ρόλος της μητέρας μοιάζει με ένα άπιαστο παιδικό όνειρο, σαν μια αγωνιώδης πάλη για αποδοχή, μια απελπισμένη ανάγκη για αγάπη που εξαργυρώνεται στην ενήλικη ζωή με την αποστροφή και τη συναισθηματική αποστασιοποίηση.
Η πρωταγωνίστρια αυτού του έξοχου κειμένου έχει αναπτύξει με τη μητέρα της μια παθολογική σχέση, ζηλότυπη και ιδιότυπα σκληρή, προκαλώντας αντιφατικά συναισθήματα. Ακόμα και στην κηδεία της «συλλαμβάνει» τον εαυτό της να σκέφτεται ότι επιτέλους δεν θα έχει πλέον την υποχρέωση να ανησυχεί για εκείνη, αλλά πριν καλά καλά αυτή η σκέψη ολοκληρωθεί, την πιάνουν τα κλάματα.
Αυτός ο ρόλος της μητέρας μοιάζει με ένα άπιαστο παιδικό όνειρο, σαν μια αγωνιώδης πάλη για αποδοχή, μια απελπισμένη ανάγκη για αγάπη που εξαργυρώνεται στην ενήλικη ζωή με την αποστροφή και τη συναισθηματική αποστασιοποίηση. Η πρώτη μετάφραση του κειμένου αυτού στα ελληνικά έγινε το 1997 από τις εκδόσεις Perugia, σε μετάφραση του Παναγιώτη Σκόνδρα. Η μεταφορά του μυθιστορήματος στη μεγάλη οθόνη έγινε το 2005, σημειώνοντας σημαντική επιτυχία.
Στη Γη Είμαστε Πρόσκαιρα Υπέροχοι | Ocean Vuong | Μτφρ. Έφη Φρυδά | Εκδόσεις Gutenberg
Μια εκ βαθέων εξομολόγηση ενός γιου είναι αυτό το μονοφωνικό επιστολικό έργο, με τελικό αποδέκτη τη μητέρα του. Πρόκειται για μία λυρική επιστολή που εκείνη δεν θα καταφέρει ποτέ να διαβάσει, πρώτον γιατί είναι αγράμματη και δεύτερον γιατί φεύγει από τη ζωή λίγο μετά την ολοκλήρωσή της. Μοιάζει σαν μια απέλπιδα προσπάθεια να την πλησιάσει, να μοιραστεί μαζί της κάθε του σκέψη, να δώσει κάποια απάντηση σε όλα τα γιατί που τον κυνηγούσαν σε κάθε του βήμα, να επικοινωνήσει επιτέλους μαζί της διεκδικώντας ταυτόχρονα τη στοργή της.
Χαρακτηριστική είναι η φράση στο βιβλίο: «Αυτή η ανάγνωση είναι ένα προνόμιο που μου έκανες δυνατό με όσα εσύ έχασες».
Μια μητέρα που στερήθηκε τη μόρφωση λόγω του πολέμου στο Βιετνάμ, σκλήρυνε λόγω των συνθηκών της ζωής της, έμεινε αλύγιστη για να κρατήσει την οικογένεια όρθια και συχνά τον χτυπούσε κάθε φορά που εκείνος την απογοήτευε με τη στάση του. Σε αυτό το σπαρακτικό κείμενο ξεδιπλώνεται όλη η ιστορία της οικογένειάς του, αλλά και η ομορφιά που κρύβεται σε κάθε πτυχή αυτού του εφήμερου κόσμου.
Έχουμε τον ρόλο μιας μάνας στην οποία η ζωή έδειξε τον σκληρό της εαυτό, εγκαταλείφθηκε πολύ νωρίς από τον άντρα της και αναγκάστηκε να δουλέψει σκληρά για να συντηρήσει την οικογένειά της, θυσιάζοντας κάθε προσωπική βλέψη και φιλοδοξία. Χαρακτηριστική είναι η φράση στο βιβλίο: «Αυτή η ανάγνωση είναι ένα προνόμιο που μου έκανες δυνατό με όσα εσύ έχασες».
Φιρντάους | Nawal El Saadawi | Μτφρ. Ελένη Καπετανάκη | Εκδόσεις Δώμα
Μία από τις κλασικότερες και περισσότερο μεταφρασμένες μαρτυρίες της φεμινιστικής βιβλιοθήκης. Κυκλοφόρησε το 1975 και μέχρι σήμερα έχει πουλήσει πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Η Αιγύπτια συγγραφέας Saadawi ήταν ψυχίατρος στο επάγγελμα. Φυλακίστηκε το 1985 και εκδιώχτηκε από τη χώρα της γιατί υπερασπίστηκε τις γυναίκες, διεκδίκησε για όλες μια ισότιμη αντιμετώπιση μέσα στην κοινωνία και πάλεψε σκληρά για την κατάργηση της κλειτοριδεκτομής, μιας εφιαλτικής διαδικασίας παιδικής κακοποίησης διά ακρωτηριασμού, στην οποία μέχρι σήμερα υποβάλλονται εκατομμύρια γυναίκες κυρίως στην Αφρική και την Ασία.
Η αφηγήτρια της ιστορίας έχει καταδικαστεί σε θάνατο. Η Φιρντάους είναι μια αδάμαστη γυναίκα που έσπασε τα κοινωνικά δεσμά ενός πατριαρχικού κόσμου και κατάφερε να νιώσει ελεύθερη μόνο ως δολοφόνος. Περιμένοντας να εκτελεστεί, θα διηγηθεί την ιστορία της.
Ο ρόλος της μητέρας στην περίπτωση αυτή είναι παθητικός. Ακολουθεί για την κόρη της, πειθήνια, το πεπρωμένο που βίωσε και η ίδια, χωρίς καμία αντίσταση ή έστω κάποια προσπάθεια για να εξασφαλίσει στο παιδί της ένα καλύτερο μέλλον. Από την τρυφερή ηλικία των 5 ετών θα την υποβάλλει με τη βία στα ίδια παράλογα έθιμα ακρωτηριασμού που υποβλήθηκε και η ίδια ως παιδί. Το σχολείο, το παιχνίδι, η στοργή και η αγάπη είναι έννοιες ανύπαρκτες για τη Φιρντάους, και αυτό που θα ακολουθήσει είναι η βίαιη προσαρμογή της σε μια ζωή σκλαβιάς μέχρι να πεθάνει.
Η Γυναίκα της Βιβλιοθήκης | Freya Sampson | Μτφρ. Αγορίτσα Μπακοδήμου | Εκδόσεις Μίνωας
Η πρωταγωνίστρια αυτού του μυθιστορήματος μοιάζει σαν να κατοικεί μέσα σε ένα σκληρόδετο βιβλίο για να προστατευτεί από την κοινωνική έκθεση. Εξάλλου τα βιβλία δεν έχουν καμία άλλη απαίτηση από εκείνη, πέρα ίσως από το να διαβαστούν. Ποτέ δεν της προκάλεσαν την αμηχανία που της φέρνουν οι άνθρωποι, ακόμα και όταν δεν καταφέρνει, παρά τις προσπάθειες που κάνει, να τα ολοκληρώσει. Κάθε μέρα απομακρύνεται μόνο για λίγο από το οχυρό της πλούσιας βιβλιοθήκης του σπιτιού της στη μικρή πόλη του Τσάλκοτ στην οποία μένει, για να μεταφερθεί στη βιβλιοθήκη όπου εργάζεται τα τελευταία 10 χρόνια. Μόλις σχολάσει από την εργασία της, ανυπομονεί να πάρει στα χέρια της ένα βιβλίο ακόμα και να χαθεί μαζί με τον γάτο της από τον κόσμο.
Το πρότυπο στη ζωή της Τζουν Τζόουνς ήταν πάντα η μητέρα της, μια πολύ αγαπητή στον περίγυρό τους και ζεστή βιβλιοθηκονόμος. Τη μεγάλωσε με πολλή αγάπη, ευρηματικότητα, άφθονη χαρά για τη ζωή και ατέλειωτο διάβασμα. Η απώλειά της 8 χρόνια πριν από αρρώστια θα αποσυντονίσει τον ρυθμό της ζωής που είχε μέχρι τότε η Τζουν και σε μια προσπάθεια να μετριάσει τον ανείπωτο πόνο που νιώθει χωρίς την καθημερινή παρουσία της φροντίζει να επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία που της δίνεται όλες εκείνες τις αγαπημένες συνήθειες που είχαν.
Η αγάπη όμως ρίχνει πάντα γερά θεμέλια στους ανθρώπους, τους κάνει δυνατούς, τους οχυρώνει. Αυτά τα θεμέλια θα τη βοηθήσουν τελικά να αλλάξει τον ρου της ιστορίας της και να ορθοποδήσει, σώζοντας ουσιαστικά τον ίδιο της τον εαυτό.
Ένας Άντρας που τον Λένε Ούβε | Frederik Backman | Μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος | Εκδόσεις Κέδρος
Με αυτό το μυθιστόρημα, ο δημοφιλής συγγραφέας από τη Σουηδία έγινε γνωστός σε όλο τον κόσμο. Ο κεντρικός του ήρωας, ο Ούβε, είναι ένας σχεδόν αντικοινωνικός και στριμμένος συνταξιούχος που μένει μόνος του, φροντίζοντας με ευλάβεια να ακολουθεί μια σχεδόν ψυχαναγκαστική ρουτίνα καθημερινότητας στην οποία ποτέ δεν επιτρέπει περιθώριο απόκλισης.
Αν και ο ρόλος της «μητέρας» απουσιάζει από αυτό το απολαυστικό μυθιστόρημα, ο τύπος του πρωταγωνιστή του σε βάζει έντονα στη διαδικασία να σκεφτείς ποια μπορεί να ήταν η γαλούχηση αυτού του χαρακτήρα.
Επιθεωρεί με τρόπο αυστηρό την τήρηση μιας σειράς απαράβατων κανόνων που έχει ορίσει ο σύλλογος ιδιοκτητών ακινήτων στη περιοχή κατοικίας του. Οι νέοι του γείτονες όμως είναι αντισυμβατικοί και θα διαταράξουν το οικοδόμημα της πειθαρχημένης κανονικότητάς του, οδηγώντας τον σε τραγελαφικές καταστάσεις.
Αν και ο ρόλος της «μητέρας» απουσιάζει από αυτό το απολαυστικό μυθιστόρημα, ο τύπος του πρωταγωνιστή του σε βάζει έντονα στη διαδικασία να σκεφτείς ποια μπορεί να ήταν η γαλούχηση αυτού του χαρακτήρα, που οδήγησε σε μια τέτοια εξέλιξη ενήλικης συμπεριφοράς. Το βιβλίο έχει μεταφερθεί στον κινηματογράφο με μεγάλη επιτυχία.
***
Κλείνοντας, μια τοσοδούλα σημείωση. Αναζητώ και μελετώ το βιβλιόσημο (ex-libris) σε κάθε βιβλίο που θα φτάσει με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο στα χέρια μου. Αν και δυστυχώς τείνει να χαθεί στη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το βιβλιόσημο αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της γοητείας που έχει το βιβλίο, γιατί προσφέρει συγκεντρωμένες όλες εκείνες τις πληροφορίες που δύσκολα βρίσκουμε σε άλλο σημείο της έκδοσης, όπως για παράδειγμα τον αριθμό των αντιτύπων που αναπαράχθηκαν, τη γραμματοσειρά, τον τύπο και το βάρος του χαρτιού που χρησιμοποιήθηκε, το τυπογραφείο στο οποίο έγινε η παραγωγή, αλλά και τα ονόματα των ανθρώπων που ασχολήθηκαν με τη σελιδοποίηση και την επιμέλεια κάθε έκδοσης. Ευτυχώς, από τους παραπάνω οίκους οι εκδόσεις Gutenberg και ΔΩΜΑ εξακολουθούν να το διατηρούν.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Η Λογοτεχνία στον Κόσμο της Τέχνης
Εκδόσεις Πατάκη: Τόποι και Άνθρωποι που Αγαπήθηκαν
Εκδόσεις Διόπτρα: Η Δήμητρα Παπαδοπούλου Γράφει για Έναν Έρωτα
