Σίγουρα μεταξύ των φίλων σας από το… ανθρώπινο είδος, ξέρετε αρκετούς αριστερόχειρες. Βλέπετε, ο ένας στους δέκα από εμάς είναι αριστερόχειρας. Και όχι μόνο σήμερα! Αυτό το ποσοστό ισχύει για τουλάχιστον τους τελευταίους 50 αιώνες, αν κρίνουμε από το πώς έφτιαχναν εργαλεία και πώς ζωγράφιζαν τα σπήλαια οι πρόγονοί μας.
Γιατί να μην είμαστε όμως το ίδιο καλοί στο να χρησιμοποιούμε και τα δύο μας χέρια; Έτσι θα μπορούσαμε εύκολα να συνεχίσουμε να γράφουμε ή να κάνουμε άλλες εξειδικευμένες δουλειές με το back-up χέρι μας, όταν χτυπάμε το “καλό”. Ακόμη κι αν όντως είναι χρήσιμο για τον καθένα μας ξεχωριστά το ένα από τα δύο χέρια μας να είναι το κύριο, γιατί να μην είμαστε πιο “δίκαια” μοιρασμένοι συνολικά οι άνθρωποι, 50% δεξιόχειρες και 50% αριστερόχειρες;
Υπάρχουν πολλές θεωρίες. Μία από αυτές τις θεωρίες λέει ότι το να χρησιμοποιούμε, να εξασκούμε και να εξειδικεύουμε έτσι περισσότερο τη μία μεριά του σώματος ήταν σημαντικό για την επιβίωση των ζώων από τα οποία προερχόμαστε. Έτσι, -σε ατομικό επίπεδο- εξειδικεύονται τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου στο να ελέγχουν διαφορετικές λειτουργίες και άρα να τις κάνουν πιο αποτελεσματικά. Σκεφτείτε ένα εργοστάσιο, στο οποίο το κάθε τμήμα εξειδικεύεται σε ένα μέρος της παραγωγής.
Είναι πιο δύσκολο όμως να εξηγήσουμε γιατί σε επίπεδο πληθυσμού προτιμάται η ίδια πλευρά -στην περίπτωση των ανθρώπων η δεξιά πλευρά για τη γραφή σε ποσοστό 90%. Ακόμα και η θεωρία παιγνίων έχει χρησιμοποιηθεί για να εξηγηθεί το φαινόμενο αυτό! Αυτό που μας λέει η θεωρία αυτή είναι ότι όταν πολλά άτομα από τον ίδιο πληθυσμό πρέπει να συνεργαστούν για σημαντικές δραστηριότητες, όπως το κυνήγι, τότε είναι πιο αποτελεσματικό να συντονίζονται στην πλευρά που προτιμούν να επιτεθούν, ειδικά όταν κυνηγούν είδη που με τη σειρά τους προτιμούν να διαφύγουν από μία συγκεκριμένη μεριά. Βέβαια, υπάρχει και το κόστος ότι έτσι μοιράζεται κανείς τα θηράματά του με περισσότερα άλλα άτομα. Ίσως, όμως, γι’ αυτό να μη φτάνει ποτέ η προτίμηση της ίδιας πλευράς στο 100% του πληθυσμού.
Τι γίνεται με πιο μακρινούς μας συγγενείς; Την παιχνιδιάρα Λούση, τον μοναχικό Σιλβέστερ και τα άλλα μέλη τους είδους τους; Οι γάτες και οι σκύλοι που έχουν εξημερωθεί παρουσιάζουν ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι μελετώντας τα κατοικίδια ζώα μπορούμε να μάθουμε κάτι παραπάνω για τον ίδιο τον άνθρωπο σχετικά με το πώς σκέφτεται και συμπεριφέρεται.
Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε αν οι παραπάνω θεωρίες ισχύουν, δεδομένου ότι ακόμα δεν έχει ανακαλυφθεί το ταξίδι πίσω στο χρόνο για να μελετήσουμε την εξελικτική πορεία των ειδών από τα οποία προερχόμαστε; Μα, μελετώντας τους συγγενείς μας, κοντινούς, αλλά και πιο μακρινούς. Οι περισσότερες σχετικές έρευνες έχουν εστιάσει στα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως είναι οι χιμπατζήδες, οι οποίοι είναι τα κοντινότερα τα ξαδέρφια μας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά παρουσιάζουν αριστερή ή δεξιά προτίμηση σαν μεμονωμένα άτομα, αλλά τα στοιχεία δεν είναι ξεκάθαρα για το αν δείχνουν κάποια προτίμηση σε επίπεδο πληθυσμού – δηλαδή αν σαν σύνολο οι χιμπατζήδες προτιμούν το δεξί ή το αριστερό άνω άκρο, όπως οι άνθρωποι προτιμούν το δεξί.
Τι γίνεται με πιο μακρινούς μας συγγενείς; Την παιχνιδιάρα Λούση, τον μοναχικό Σιλβέστερ και τα άλλα μέλη τους είδους τους; Οι γάτες και οι σκύλοι που έχουν εξημερωθεί παρουσιάζουν ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Σκεφτείτε το: ζουν σε ανθρώπινα σπίτια, σε ανθρώπινη κοινωνία, ακούν την ανθρώπινη γλώσσα και δεν χρειάζεται να κυνηγήσουν για να βρουν την τροφή τους ή να πολεμήσουν άλλους επίδοξους εραστές για να βρεθούν με την αγαπημένη ή τον αγαπημένο τους. Γι’ αυτό και κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι μελετώντας τα κατοικίδια ζώα μπορούμε να μάθουμε κάτι παραπάνω για τον ίδιο τον άνθρωπο σχετικά με το πώς σκέφτεται και συμπεριφέρεται.
Μόλις πριν λίγες μέρες δημοσιεύτηκε μία μετα-ανάλυση, δηλαδή μία σύνθεση όλων των ερευνών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, σχετικά με το αν και οι φίλοι μας τα κατοικίδια παρουσιάζουν και αυτοί προτίμηση σε κάποιο πόδι. Στα πλαίσια αυτής της μετα-ανάλυσης, ερευνητές από τη Γερμανία, την Τουρκία και η yours truly από την Ελλάδα, συνδύασαν 32 έρευνες σε γάτες και έδειξαν ότι περίπου 78% από τις γάτες που μελετήθηκαν προτιμούν συστηματικά το δεξί ή το αριστερό τους μπροστινό πόδι. Δηλαδή, το 78% από τις γάτες που ζουν στα σπίτια μας (άρα κατά πάσα πιθανότητα και η δικιά σας) πιάνει το μπαλάκι με το ίδιο πόδι – ίσως όχι κάθε φορά, αλλά τις περισσότερες φορές! Συνδυάζοντας 23 έρευνες σε σκύλους, οι ερευνητές βρήκαν ότι το ποσοστό είναι λίγο μικρότερο στον καλύτερο φίλο του ανθρώπου: 68%. Ίσως αυτό το μικρότερο ποσοστό στους σκύλους εξηγείται από το ότι οι σκύλοι χρησιμοποιούν κυρίως τα δόντια τους και όχι τα νύχια τους για να σκοτώσουν τα θηράματά τους.
Όμως, αν και οι περισσότερες γάτες και οι περισσότεροι σκύλοι έχουν αγαπημένο πόδι, εντούτοις αν κοιτάξουμε σε επίπεδο πληθυσμού, συνολικά δηλαδή τις γάτες και τους σκύλους, τότε δεν παρατηρούμε αυτό που βλέπουμε στους ανθρώπους, δηλαδή μία συνολική προτίμηση προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Με άλλα λόγια, η κάθε γάτα ή ο κάθε σκύλος δεν συντονίζεται με τα άλλα μέλη του είδους του όσον αφορά το ποιο πόδι θα προτιμήσει. Η δεξιοχειρία σε επίπεδο πληθυσμού, μάλλον έλαβε χώρα πιο πρόσφατα στην εξέλιξη του ανθρώπου. Ή ίσως έχασαν την ικανότητα συντονισμού οι γάτες και οι σκύλοι που ζουν στα σπίτια μας.
Ακόμα λοιπόν κι αν δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα γιατί στο είδος μας το 90% είναι δεξιόχειρες και το υπόλοιπο 10% είναι αριστερόχειρες, φαίνεται πως στον κόσμο της Λούση και του Σιλβέστερ δεν υπάρχει η αντίστοιχη ασυμμετρία.
Είναι λοιπόν η δικιά σας γάτα ή ο δικός σας σκύλος αριστερόχειρας; Την επόμενη φορά που το μπαλάκι θα βρεθεί κάτω από τον καναπέ, παρατηρήστε!
