Σας προβληματίζει η χρήση της μάσκας; Σίγουρα είναι σύνθετο ζήτημα. Όμως όχι τόσο σύνθετο όσο υπονοούν ορισμένοι. Εξετάζουμε την επιστήμη [σ.τ.μ. γύρω από τη χρήση μασκών] (δείτε τα άρθρα μας Face Masks Against COVID-19: An Evidence Review -με 84 αναφορές!- και Face Masks for the Public During the Covid-19 Crisis). Ακολουθεί μια σύνοψη των διαφορετικών στοιχείων και η δική μας ερμηνεία για το τι σημαίνουν όλα αυτά.
Η Επιδημιολογία της Εξάπλωσης Ασθενειών
Πιθανότατα θα έχετε δει τα βίντεο με τα ντόμινο και τις ποντικοπαγίδες, όπου ένα αντικείμενο πυροδοτεί έναν τεράστιο καταρράκτη. Όσο πιο κοντά είναι τα ντόμινο το ένα στο άλλο (ή οι ποντικοπαγίδες), τόσο περισσότερο χάος προξενείται. Κάθε μολυσματική ασθένεια έχει έναν ρυθμό μετάδοσης (R0). Μια ασθένεια με R0 1,0 σημαίνει ότι κάθε μολυσμένο άτομο μολύνει κατά μέσο όρο ένα άλλο άτομο. Μια ασθένεια της οποίας ο R0 είναι μικρότερο από 1,0 θα εκλείψει.
Το στέλεχος της γρίπης που προκάλεσε την πανδημία του 1918 είχε έναν R0 1,8. Το R0 του ιού που προκαλεί τον Covid-19 εκτιμήθηκε στο 2,4 από ερευνητές του Imperial College, αν και μερικές έρευνες δείχνουν ότι θα μπορούσε να είναι ακόμα και 5,7. Αυτό σημαίνει ότι χωρίς μέτρα περιορισμού, ο Covid-19 θα εξαπλωθεί πολύ γρήγορα. Έχει επίσης σημασία ότι οι ασθενείς με Covid-19 είναι πιο μολυσματικοί στις πρώτες μέρες της νόσου (To et al. 2020; Zou et al. 2020; Bai et al. 2020; Zhang et al. 2020; Doremalen et al. 2020; Wei 2020), κατά τη διάρκεια των οποίων γενικά έχουν λίγα ή καθόλου συμπτώματα.
Η Φυσική των Σταγονιδίων και των Αερολυμάτων
Όταν μιλάτε, εκτοξεύονται μικροσκοπικά σταγονίδια από το στόμα σας. Εάν είστε μολυσματικοί, αυτά περιέχουν σωματίδια του ιού. Μόνο τα πολύ μεγαλύτερα σταγονίδια καταλήγουν να επιβιώνουν για περισσότερο από 0,1 δευτερόλεπτα πριν στεγνώσουν και μετατραπούν σε πυρήνες σταγονιδίων (Wells 1934; Duguid 1946; Morawska et al. 2009) που είναι 3-5 φορές μικρότερα από το ίδιο το αρχικό σταγονίδιο, αλλά εξακολουθούν να περιέχουν μέρος του ιού.
Αυτό σημαίνει ότι είναι πολύ πιο εύκολο να μπλοκάρεις σταγονίδια ακριβώς όταν βγαίνουν από το στόμα σου, όταν είναι πολύ μεγαλύτερα, σε σύγκριση με το μπλοκάρισμά τους καθώς πλησιάζουν το πρόσωπο ενός μη μολυσμένου ατόμου που γίνεται αποδέκτης των σταγονιδίων. Όμως δεν είναι αυτό το οποίο μελετούν οι περισσότεροι ερευνητές…
Η Επιστήμη των Υλικών των Μασκών
Ο διάλογος σχετικά με την αποτελεσματικότητα των μασκών συχνά υποθέτει ότι ο σκοπός της μάσκας είναι η προστασία του χρήστη, καθώς αυτό μαθαίνουν όλοι οι γιατροί στην ιατρική σχολή. Οι μάσκες υφασμάτων είναι σχετικά αναποτελεσματικές (αν και όχι εντελώς αναποτελεσματικές) σε αυτό. Για προστασία 100% αυτού που τη φορά, χρειάζεται μια κατάλληλη ιατρική αναπνευστική συσκευή (όπως είναι η N95). Ωστόσο, οι μάσκες υφασμάτων όταν φοριούνται από ένα μολυσμένο άτομο, είναι πολύ αποτελεσματικές στην προστασία των ανθρώπων γύρω τους. Αυτό είναι γνωστό ως “έλεγχος πηγής”. Είναι λοιπόν ο έλεγχος πηγής που έχει σημασία στη συζήτηση σχετικά με το αν ο πληθυσμός πρέπει να φορά μάσκες.
Εάν έχετε Covid-19 και βήξετε προς κάποιον από 8 ίντσες [σ.τ.μ. 20,3 εκατοστά] μακριά, φορώντας μια βαμβακερή μάσκα, η ποσότητα του ιού που μεταδίδετε σε αυτό το άτομο θα μειωθεί κατά περισσότερο από 90%, ενώ [σ.τ.μ. η βαμβακερή μάσκα] είναι ακόμη πιο αποτελεσματική από μια χειρουργική μάσκα.
Οι ερευνητές που έκαναν αυτό το πείραμα περιέγραψαν τη μείωση ως “αναποτελεσματική”, βασισμένοι εν μέρει σε μια άστοχη ανάλυση, κατά την οποία οι ασθενείς για τους οποίους οι βαμβακερές μάσκες ήταν απόλυτα αποτελεσματικές διαγράφηκαν.
Διαφωνούμε με το συμπέρασμά τους. Αυτό που σημαίνει είναι ότι θα μεταδώσετε λιγότερο από το 1/10 της ποσότητας του ιού που θα μεταδίδατε διαφορετικά, μειώνοντας το ιικό φορτίο, το οποίο είναι πιθανό να οδηγήσει σε χαμηλότερη πιθανότητα μόλυνσης και λιγότερα συμπτώματα εάν [σ.τ.μ. αυτός που έχετε απέναντί σας] μολυνθεί.
Τα Μαθηματικά της Μετάδοσης
Η μαθηματική μοντελοποίηση από την ομάδα μας, υποστηριζόμενη από άλλες έρευνες (Yan et al. 2019), υποδηλώνει ότι εάν οι περισσότεροι άνθρωποι φορούν μάσκα δημόσια, ο πραγματικός ρυθμός μετάδοσης (“το effective Ro”) μπορεί να πέσει κάτω από το 1,0, σταματώντας εντελώς την εξάπλωση της νόσου. Η μάσκα δε χρειάζεται να μπλοκάρει κάθε ιικό σωματίδιο, αλλά όσο περισσότερα σωματίδια μπλοκάρει, τόσο χαμηλότερο είναι το πραγματικό Ro.
Μοντελοποιημένη επίδραση της χρήσης μάσκας στο ρυθμό αναπαραγωγής.
Το πόσο ακριβώς αποτελεσματική είναι η χρήση της μάσκας εξαρτάται από τρία πράγματα που απεικονίζονται στο παραπάνω διάγραμμα: το πόσο καλά η μάσκα αποκλείει τον ιό (“αποτελεσματικότητα”: οριζόντιος άξονας), τι ποσοστό του πληθυσμού φοράει μάσκα (“συμμόρφωση”: κάθετος άξονας) και ο ρυθμός μετάδοσης της νόσου (R0: οι μαύρες γραμμές στο γράφημα).
Η μπλε περιοχή του γραφήματος υποδηλώνει ένα R0 κάτω από 1,0, κάτι που πρέπει να επιτύχουμε για να εξαλείψουμε την ασθένεια. Εάν η μάσκα μπλοκάρει το 100% των σωματιδίων (το δεξί άκρο του γραφήματος), ακόμη και χαμηλοί ρυθμοί συμμόρφωσης θα οδηγήσουν σε περιορισμό της νόσου. Ακόμα κι αν οι μάσκες μπλοκάρουν ένα πολύ χαμηλότερο ποσοστό ιικών σωματιδίων, η ασθένεια θα μπορούσε ακόμη να περιοριστεί – αρκεί οι περισσότεροι ή όλοι να φορούν μάσκες.
Η Πολιτική Επιστήμη του Να Φοράμε Μάσκες
Πώς πείθει κανείς όλους ή τους περισσότερους ανθρώπους να φορούν μάσκες; Μπορείτε να τους εκπαιδεύσετε σχετικά και να προσπαθήσετε να τους πείσετε, αλλά μια πιο αποτελεσματική προσέγγιση είναι να απαιτείται από αυτούς να φορούν μάσκα, είτε σε συγκεκριμένες τοποθεσίες όπως στα μέσα μαζικής μεταφοράς ή τα παντοπωλεία ή ακόμη και ανά πάσα στιγμή όταν βρίσκονται έξω από το σπίτι.
Έρευνα για τον εμβολιασμό (Bradford και Mandich 2015) δείχνει ότι οι δικαιοδοσίες που θέτουν το όριο για εξαιρέσεις πιο ψηλά, πετυχαίνουν υψηλότερα ποσοστά εμβολιασμού. Η ίδια προσέγγιση χρησιμοποιείται τώρα για την αύξηση της συμμόρφωσης με τη μάσκα και τα πρώιμα αποτελέσματα (Leffler et al. 2020) δείχνουν ότι αυτοί οι νόμοι είναι αποτελεσματικοί στην αύξηση της συμμόρφωσης και στην επιβράδυνση ή στη διακοπή της εξάπλωσης του Covid-19.
Πειράματα στη Χρήση Μάσκας: Τεχνητά και Φυσικά
Ένα τεχνητό πείραμα είναι όταν ένας ερευνητής κατανέμει άτομα (συνήθως τυχαία – εξού και ο όρος “τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή” ή RCT) σε δύο ομάδες: είτε φοράνε μάσκα είτε δεν φοράνε μάσκα (η ομάδα ελέγχου). Δεν έχουν υπάρξει RCTs για τη χρήση μάσκας από μέλη του πληθυσμού για τον Covid-19. Τα RCTs χρήσης μάσκας για την πρόληψη άλλων ασθενειών (όπως η γρίπη ή η φυματίωση) τείνουν να δείχνουν μια μικρή επίδραση που σε πολλές μελέτες δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Στις περισσότερες απ’ αυτές τις μελέτες, τα άτομα στην ομάδα αυτών που φορούσαν μάσκα δεν φορούσαν πάντα τις μάσκες τους.
Ένα φυσικό πείραμα είναι όταν μελετάμε κάτι που συμβαίνει πραγματικά – όπως όταν μια χώρα υιοθετεί μια πολιτική χρήσης μασκών. Στη Νότια Κορέα, για παράδειγμα, σημειώθηκε ραγδαία διασπορά του Covid-19 στην κοινότητα, που ακολούθησε την πορεία της Ιταλίας τις πρώτες εβδομάδες. Στη συνέχεια, στα τέλη Φεβρουαρίου 2020, η κυβέρνηση παρείχε προμήθειες μασκών τακτικά σε κάθε πολίτη. Από εκείνο το σημείο, όλα άλλαξαν. Καθώς ο αριθμός των θανάτων της Ιταλίας επιταχύνθηκε σε φρικτά επίπεδα, στη Νότια Κορέα άρχισε να μειώνεται.
Ακολουθεί ο αριθμός των κρουσμάτων που αναφέρθηκαν στη Νότια Κορέα (κόκκινο) και στην Ιταλία (μπλε). Ρίξτε μια προσεκτική ματιά σε αυτό που συνέβη στις αρχές Μαρτίου, καθώς ξεκίνησε η επίδραση της διανομής μασκών (αυτή η ανάλυση για τη Νότια Κορέα είναι χάρη στον Hyokon Zhiang και η οπτικοποίηση έγινε από τον Reshama Shaikh).
Σύγκριση των κρουσμάτων Covid-19 μεταξύ Νότιας Κορέας και Ιταλίας.
Τα φυσικά πειράματα είναι επιστημονικά ατελή, επειδή δεν υπάρχει άμεση ομάδα ελέγχου, οπότε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οποιαδήποτε αλλαγή οφείλεται στις μάσκες. Σε ορισμένες χώρες που εισήγαγαν τη χρήση μάσκας, άλλα μέτρα, όπως η αυστηρή κοινωνική αποστασιοποίηση, το κλείσιμο των σχολείων και η ακύρωση δημόσιων εκδηλώσεων, συνέπεσαν περίπου με το μέτρο. Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις όμως, μπορούμε να βρούμε χρήσιμες συγκρίσεις.
Για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι γείτονες Αυστρία και Τσεχία εισήγαγαν μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης την ίδια ημερομηνία, όμως η Τσεχία υιοθέτησε και την υποχρεωτική χρήση μάσκας. Το αυστριακό ποσοστό κρουσμάτων συνέχισε την ανοδική του πορεία, ενώ στην Τσεχία εξομαλύνθηκε. Μόλις η Αυστρία υιοθέτησε κι αυτή νόμους περί χρήσης μάσκας, εβδομάδες αργότερα, οι δύο χώρες επέστρεψαν σε παρόμοιες τροχιές.
Σύγκριση των κρουσμάτων Covid-19 μεταξύ Τσεχίας και Αυστρίας.
Είναι σημαντικό ότι σε κάθε χώρα και σε κάθε χρονική περίοδο που η χρήση μάσκας ενθαρρύνθηκε μέσω νόμων ή όπου παρασχέθηκαν μάσκες στους πολίτες, τα ποσοστά κρουσμάτων και θανάτων έχουν μειωθεί.
Η Συμπεριφορική Επιστήμη της Χρήσης Μάσκας
Κάποιοι έχουν ισχυριστεί ότι κάνοντας (ή ενθαρρύνοντας έντονα) τους ανθρώπους να φορούν μάσκες, ενθαρρύνεται η επικίνδυνη συμπεριφορά (Brosseau et al. 2020) (για παράδειγμα να βγαίνει κανείς έξω περισσότερο, να πλένει λιγότερο τα χέρια του), με το καθαρό αποτέλεσμα να είναι αρνητικό, και αυτό παρατηρήθηκε σε κάποιες πειραματικές δοκιμές χρήσης μασκών. Παρόμοια επιχειρήματα έχουν προβληθεί στο παρελθόν για στρατηγικές πρόληψης του HIV (Cassell et al. 2006; Rojas Castro, Delabre και Molina 2019) και για νόμους για τα κράνη μοτοσικλετών (Ouellet 2011).
Ωστόσο, η πραγματική (real-world) έρευνα σε αυτά τα θέματα διαπίστωσε ότι παρόλο που ορισμένα άτομα ανταποκρίθηκαν με επικίνδυνη συμπεριφορά, σε επίπεδο πληθυσμού υπήρξε μια συνολική βελτίωση στην ασφάλεια και την ευημερία (Peng et al. 2017; Houston and Richardson 2007).
Τα Οικονομικά της Χρήσης Μάσκας
Οι οικονομικές αναλύσεις εξετάζουν πόσο κοστίζει η παροχή μασκών σε σύγκριση με την αξία (τόσο χρηματοοικονομική, όσο και μη χρηματοοικονομική) που μπορεί να δημιουργηθεί -και, ενδεχομένως, να χαθεί- εάν παρασχεθούν. Τέτοιες οικονομικές μελέτες (Abaluck et al. 2020) δείχνουν ότι κάθε μάσκα που φοράει ένα άτομο (που δεν κοστίζει σχεδόν τίποτα) θα μπορούσε να αποφέρει οικονομικά οφέλη χιλιάδων δολαρίων και να σώσει πολλές ζωές.
Η Ανθρωπολογία της Χρήσης Μάσκας
Η χρήση μάσκας από το κοινό έχει κανονικοποιηθεί σε πολλές ασιατικές χώρες, εν μέρει για μεμονωμένους λόγους (για την προστασία από τη ρύπανση) και εν μέρει για συλλογικούς (ως αποτέλεσμα πρόσφατων επιδημιών MERS και SARS). Η δική μου μάσκα προστατεύει εσένα – η δική σου προστατεύει εμένα.
Ωστόσο, στις περισσότερες από αυτές τις χώρες συνηθίζεται να φοράει κάποιος μάσκα μόνο εάν έχει συμπτώματα. Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς η συνειδητοποίηση της ασυμπτωματικής εξάπλωσης έχει γίνει καλύτερα κατανοητή, η χρήση της μάσκας ανεξάρτητα από τα συμπτώματα έχει γίνει συνηθισμένη.
Συμπέρασμα
Αν και η χρήση μάσκας δεν υποστηρίζεται από κάθε επιστημονικό τεκμήριο, τα περισσότερα συγκλίνουν προς την ίδια κατεύθυνση. Η εκτίμησή μας γι’ αυτά τα στοιχεία μας οδηγεί σ’ ένα σαφές συμπέρασμα: κρατήστε τα σταγονίδια σας για τον εαυτό σας – φορέστε μάσκα.
Μπορείτε να φτιάξετε μία στο σπίτι, από ένα μπλουζάκι, ένα μαντίλι ή μια χαρτοπετσέτα, ή ακόμα και να τυλίξετε απλώς ένα μαντίλι ή μια μπαντάνα γύρω από το πρόσωπό σας. Στην ιδανική περίπτωση, χρησιμοποιήστε σφιχτά υφασμένα υφάσματα, από τα οποία όμως μπορείτε ακόμα να αναπνέετε. Οι ερευνητές προτείνουν να συμπεριλάβετε ένα στρώμα χαρτοπετσέτας ως φίλτρο μιας χρήσης. Μπορείτε απλά να το τοποθετήσετε ανάμεσα σε δύο στρώματα υφάσματος. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η μάσκα σας πρέπει να κατασκευαστεί με συγκεκριμένη εξειδίκευση ή φροντίδα για να είναι αποτελεσματική για τον έλεγχο πηγής. Μπορείτε να βάλετε μια μάσκα υφάσματος στο πλυντήριο και να την ξαναχρησιμοποιήσετε, ακριβώς όπως ξαναχρησιμοποιείτε ένα μπλουζάκι.
Εάν αποδειχθεί ότι επωάζετε τον Covid-19, αυτοί που νοιάζεστε θα είναι ευτυχείς που φορούσατε μάσκα.
Επίλογος: Μια Απεικόνιση του Ελέγχου Πηγής από τον Jeremy
Ακολουθεί μια μικρή απεικόνιση του ελέγχου πηγής από τον Jeremy!
