Η τυπογραφία μας παραδίδει μικρά έργα τέχνης, από τις επιγραφές και τις επωνυμίες έως τα βιβλία και κάθε είδους έντυπο. Διανύει τους αιώνες εξελισσόμενη διαρκώς, από την πρώτη απόπειρα εκτύπωσης του Γουτεμβέργιου έως τις σημερινές ψηφιακές εκδόσεις της. Θα μπορούσε άραγε στις μέρες μας να είναι και περιβαλλοντικά μάχιμη;
Οι σχεδιαστές της HarperCollins, ενός από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους στον κόσμο, τα τελευταία χρόνια αποφάσισαν πως, μεταξύ άλλων, θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους και σε μια νέα αποστολή, αυτή της εξοικονόμησης χαρτιού στην παραγωγή των βιβλίων, μειώνοντας έτσι και το ανθρακικό τους αποτύπωμα. Πώς;
Ξεκινώντας από τις γραμματοσειρές. Προσαρμόζοντας τη διάταξή τους ώστε να χωράει περισσότερο κείμενο σε μια σελίδα. Το μεγάλο στοίχημα, βέβαια, είναι όχι να στριμώξουν το κείμενο εις βάρος του αναγνώστη, αντίθετα, να είναι τόσο ευανάγνωστο όσο ποτέ – πραγματικά, μια δύσκολη αποστολή.
Στη HarperCollins ισχυρίζονται πως οι κόποι τους δεν πήγαν χαμένοι, καθώς έχουν καταφέρει να εξοικονομήσουν στα βιβλία τους 245,6 εκατομμύρια σελίδες, που αντιστοιχούν σε 5.618 δέντρα.
Η ιδέα ξεκίνησε από το τμήμα των χριστιανικών εκδόσεων της HarperCollins. Οι εκδόσεις της Βίβλου είναι ιδιαίτερα πολυσέλιδες, πάνω από 2.500 σελίδες, έτσι το 2015 οι σχεδιαστές του συγκεκριμένου τμήματος διαπίστωσαν ότι αν χρησιμοποιούσαν διαφορετικές γραμματοσειρές και προσάρμοζαν τη διάταξη των σελίδων, θα μπορούσαν να μειώσουν τον αριθμό των φύλλων – και, ασφαλώς, το κόστος εκτύπωσης.
Με τη νέα συμπαγή γραμματοσειρά που ανέπτυξαν, τη NIV Comfort Print, κατάφεραν να εξοικονομήσουν περισσότερες από 350 σελίδες ανά Βίβλο, με αποτέλεσμα να εξοικονομηθούν συνολικά 100 εκατομμύρια σελίδες – αν τις στοιβάζαμε, το ύψος τους θα ισοδυναμούσε επί τέσσερις φορές με εκείνο του Empire State Building.
Το επόμενο βήμα ήταν να δοκιμαστεί η νέα πολιτική και στις υπόλοιπες εκδόσεις της HarperCollins. Αρχικά πειραματίστηκαν με ένα μεγάλο βιβλίο τους –άνω των 600 σελίδων– δημιουργώντας 50 εκδόσεις του με διαφορετικές γραμματοσειρές.
Η αισθητική δεν θυσιάστηκε στον βωμό της εξοικονόμησης και της βιωσιμότητας.
Τελικά, δημιούργησαν μια λίστα με 15 γραμματοσειρές, οι οποίες θα ήταν και οι προτιμώμενες στο εξής. Εκτός αυτού, μειώθηκε και η χρήση του μελανιού, που επίσης επιβαρύνει το περιβάλλον, η οποία είναι διαφορετική από γραμματοσειρά σε γραμματοσειρά.
Σε συνδυασμό με έναν προσεγμένο σχεδιασμό διάταξης που μείωνε τον λευκό χώρο στη σελίδα, οι διαφορές είναι ανεπαίσθητες στο μάτι του αναγνώστη. Η αισθητική δεν θυσιάστηκε στον βωμό της εξοικονόμησης και της βιωσιμότητας. Στα συν και το μεγάλο μάθημα που αποκόμισαν στη HarperCollins –και αναμφίβολα αποτελεί παράδειγμα για όλους– ότι τα πράγματα, ακόμα και εκείνα που μοιάζουν παγιωμένα, μπορούν να γίνουν και με διαφορετικούς τρόπους – στην προκειμένη περίπτωση, σίγουρα και πιο βιώσιμους.
Όμως, αλήθεια, είναι τόσο σημαντικό για τον αναγνώστη η επιλογή της γραμματοσειράς; Τι λέει η επιστήμη γι’ αυτό;
Διαφορετικές Γραμματοσειρές, Διαφορετικά Συναισθήματα;
Μια μελέτη, για την οποία συνεργάστηκαν η Monotype, το μεγαλύτερο χυτήριο γραμματοσειρών στον κόσμο, με την εταιρεία εφαρμοσμένης νευροεπιστήμης Neurons, δείχνει ότι οι γραμματοσειρές μπορούν πράγματι να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο εκλαμβάνουμε ένα συγκεκριμένο μήνυμα. Όμως δεν είναι η μοναδική σχετική μελέτη.
Το 2018, ομάδα ερευνητών στο Πανεπιστήμιο RMIT της Αυστραλίας ανέπτυξε μια γραμματοσειρά που, όπως ισχυριζόταν, θα μπορούσε να συμβάλλει στη διατήρηση της μνήμης –αρκετά ιδιαίτερη ώστε να εντείνει την προσοχή στους αναγνώστες, αλλά αρκετά ευανάγνωστη ώστε να μην εμποδίζει την ανάγνωση–, ισχυρισμός που τελικά διαψεύστηκε. Πιο πρόσφατα, µια µελέτη διαπίστωσε ότι οι περισσότερες γραµµατοσειρές, εκτός από τις Garamond EB και Montserrat, ήταν δυσκολότερο να διαβαστούν από τους ηλικιωµένους.
Ωστόσο, η επίδραση των γραμματοσειρών στα συναισθήματα παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητη. Υπάρχει λόγος που αυτό δεν έχει γίνει σε μεγάλη κλίμακα. «[Η τυπογραφία] είναι ο τόνος της φωνής σας», λέει ο Phil Garnham, διευθυντικό στέλεχος της Monotype. «Το συναίσθημα που δημιουργεί είναι πραγματικά σημαντικό και είναι υποσυνείδητο».
Πράγματι, οι υποσυνείδητες αντιδράσεις μπορεί να είναι δύσκολο να προσδιοριστούν, πόσο μάλλον να ποσοτικοποιηθούν. Από την άλλη, καθώς οι γραμματοσειρές πάνε χέρι χέρι με τις λέξεις, πώς μπορεί κάποιος να εκτιμήσει, ή καλύτερα να συνδέσει, την αντίδραση των ανθρώπων στο νόημα μιας λέξης με τη γραμματοσειρά με την οποία εκφράζεται η λέξη αυτή;
Ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Neurons Thomas Z. Ramsøy εξηγεί ότι όταν προσπαθούμε να αντιληφθούμε το νόημα μιας λέξης, η δραστηριότητα αντανακλάται στον κροταφικό λοβό, τμήμα του εγκεφάλου που μας βοηθά να επεξεργαζόμαστε τα συναισθήματα. Και υποστηρίζει ότι, πράγματι, οι γραμματοσειρές μπορούν να προκαλέσουν συναισθηματικές αντιδράσεις. «Πιο θετικές παρατηρούνται με τις πιο μαλακές και πιο αναγνωρίσιμες γραμματοσειρές», λέει, ενώ «αρνητικά συναισθήματα προκαλούνται συχνότερα από τις μυτερές και αιχμηρές γραμματοσειρές».
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μια γραμματοσειρά μπορεί να προκαλέσει θετικότερη ανταπόκριση από μια άλλη έως και 13%.
Αλλά για να γίνει η μεταξύ τους διάκριση, θα έπρεπε να δώσουν στους ανθρώπους που συμμετείχαν στη μελέτη τις ίδιες λέξεις με τις διαφορετικές γραμματοσειρές. Δόθηκαν μεμονωμένες λέξεις (ποιότητα, εμπιστοσύνη και καινοτομία), οι ίδιες λέξεις σε μια πρόταση και η ίδια πρόταση σε συνδυασμό με το όνομα μιας τυχαίας μάρκας.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μια γραμματοσειρά μπορεί να προκαλέσει θετικότερη ανταπόκριση από μια άλλη έως και 13%, ποσοστό που φαντάζει μικρό, όμως ο Mike Storm, διευθύνων σύμβουλος και συνεργάτης της Neuron, λέει ότι οποιαδήποτε διαφορά πάνω από 5-6% θεωρείται «σημαντική».
Ωστόσο, παραδέχεται ότι η μελέτη γρατζουνάει μόνο την επιφάνεια. Γιατί, ψάχνοντας το θέμα, εγείρονται πολλά ερωτήματα. Οι ηλικιωμένοι προτιμούν τον ίδιο τύπο με τους νεότερους; Υπάρχει προκατάληψη λόγω φύλου; Τι θα συμβεί αν προστεθούν άλλες 10 ή 20 γραμματοσειρές στην εξίσωση; Διαφέρουν τα αποτελέσματα ανάλογα με το πού ζει κάποιος και με την κουλτούρα που φέρει;
Η ομάδα δεν μελέτησε κανέναν από αυτούς τους παράγοντες και, προς το παρόν, μένουμε στο ότι διαφορετικές γραμματοσειρές μπορούν να προκαλέσουν διαφορετικά συναισθήματα με βάση την ίδια λέξη. Είναι σίγουρα μια αρχή.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Θεατρικά Κείμενα και Σύγχρονη Ποίηση από την Κάπα Εκδοτική
«Στέλλα, Κρατάω Βιβλίο!» | Βιβλιοπροτάσεις για την Απώλεια της Μνήμης
