Το BookΤok αποτελεί το πλέον δεσπόζον μέσο ενημέρωσης, αξιολόγησης, προώθησης και ευρείας διαφήμισης βιβλίων. Υποκατηγορία της εφαρμογής TikTok, καθιερώθηκε το 2020 από χρήστες, ή αλλιώς «δημιουργούς», οι οποίοι σε βίντεο μερικών δευτερολέπτων μοιράζονται τις απόψεις τους σχετικά με τα βιβλία που μόλις διάβασαν.
Η Επιτυχία της Πλατφόρμας
Το φορμάτ της γρήγορης παρουσίασης είχε γρήγορα μεγάλη απήχηση στο κοινό, καθώς συμβαδίζει με το κλίμα της εποχής που «επιβάλλει» ταχύτητα σε καθετί που κάνουμε στον λίγο διαθέσιμο χρόνο μας, ενώ και η προσοχή μας σε ένα θέμα συχνά μειώνεται αστραπιαία, σχεδόν στο δευτερόλεπτο.
Από τους κύριους λόγους για τους οποίους το BookΤok έσπασε τα ρεκόρ δημοτικότητας είναι η ταύτιση του κοινού με τους δημιουργούς του. Δεν είναι επαγγελματίες κριτικοί βιβλίων, δεν είναι συγγραφείς, ούτε εκδότες.
Η ταχύτητα, η αποτελεσματικότητα και η λακωνικότητα αυτών των βίντεο δίνουν στον θεατή τις πληροφορίες που χρειάζεται (όνομα βιβλίου και συγγραφέα, αξιολόγηση περιεχομένου, αγαπημένα κεφάλαια κ.ά.) χωρίς να τον κουράσουν.
Η Ταύτιση των Viewers
Από τους κύριους λόγους για τους οποίους το BookΤok έσπασε τα ρεκόρ δημοτικότητας είναι η ταύτιση του κοινού με τους δημιουργούς του. Δεν είναι επαγγελματίες κριτικοί βιβλίων, δεν είναι συγγραφείς, ούτε εκδότες. Είναι απλοί αναγνώστες, όπως οι θεατές αυτών των βίντεο, όπως όλοι εμείς. Συνεπώς, ό,τι τους λείπει από αυθεντία το κερδίζουν σε ενσυναίσθηση και κοινωνικότητα.
Από την άνοδο της δημοτικότητάς της το 2020, η πλατφόρμα είναι άμεσα συνδεδεμένη με εκατομμύρια πωλήσεις βιβλίων, εκατοντάδες συζητήσεις γύρω από νέες κυκλοφορίες και μια οργανική δομή μάρκετινγκ από στόμα σε στόμα, που έχει κάνει τους εκδότες να θέλουν απεγνωσμένα να λάβουν μέρος στη δράση.
Πράγματι, σε διάστημα λιγότερο των τριών χρόνων –από το 2020 έως το 2023– οι εκδοτικοί οίκοι άρχισαν να επικοινωνούν ολοένα και περισσότερο με τους δημιουργούς του BookTok, προκειμένου να διαφημίσουν τα βιβλία τους.
Η συνδρομή τους στη λογοτεχνική σφαίρα εκτιμήθηκε δεόντως, όπως άλλωστε και η ευρεία επαφή που επιτυγχάνουν με τις νεότερες γενιές, κάτι το οποίο οι εκδότες βρίσκουν ιδιαίτερα απαιτητικό, καθώς οι ομιλίες συγγραφέων ή οι βραδιές βιβλίου ανήκουν σε παλαιότερες πρακτικές.
Τα Ευπώλητα
Παρουσιάζει ενδιαφέρον ότι τα λογοτεχνικά είδη που προωθούνται περισσότερο στην πλατφόρμα είναι η εφηβική λογοτεχνία, τα ρομαντικά μυθιστορήματα, η επιστημονική φαντασία και βιβλία της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Ταυτόχρονα, είδη όπως ιστορικά μυθιστορήματα, δοκίμια, ποίηση ή αστυνομική λογοτεχνία δεν φαίνεται να αποτελούν μεγάλο κομμάτι της πίτας στις προωθητικές ενέργειες της πλατφόρμας. Αυτό ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα τόσο του κοινού της εφαρμογής όσο και της δυσκολίας που παρουσιάζουν ως προς την αξιολόγησή τους.
Μια ιστορική βιογραφία, για παράδειγμα, δεν μπορεί να συνοψιστεί συνεκτικά ή με πληρότητα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Αντίθετα, ένα ρομαντικό μυθιστόρημα, με διακριτούς χαρακτήρες, πλοκή και σημεία κορύφωσης μέσα στην ιστορία αποτελεί πολύ πιο κατάλληλο υλικό για την εφαρμογή.
Το 2022, για παράδειγμα, η αγαπημένη συγγραφέας του BookTok, Colleen Hoover, ξεπέρασε ακόμη και τη Βίβλο στις πωλήσεις, μετά τον θόρυβο που προκλήθηκε γύρω από το πρόσωπό της (βιβλία της κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διόπτρα). Επομένως, το BookΤok ανταποκρίνεται σε συγκεκριμένο κοινό, όχι μόνο λόγω της τεχνολογικής του υπόστασης ως διαύλου επικοινωνίας, αλλά και για το σχετικά περιορισμένο εύρος του περιεχομένου του.
Το BookTok στην Ελλάδα
Ο απόηχος του BookΤok έχει φτάσει έως και την Ελλάδα και έχει αγκαλιαστεί τόσο από το κοινό όσο και από τα μεγαλύτερα, τουλάχιστον, βιβλιοπωλεία. Σε μια βόλτα στο πλησιέστερο βιβλιοπωλείο, αντικρίζεις στους διαδρόμους των βιβλίων αυτοβελτίωσης και των αστυνομικών μυθιστορημάτων διάφορα ράφια με τον τίτλο «Προτάσεις από το BookΤok».
Ένα θέμα που προβληματίζει σε μεγάλο βαθμό είναι η τάση των δημιουργών, άρα κατ’ επέκταση και των εκδοτικών οίκων που τους στηρίζουν, να προβάλλουν κυρίως λευκούς Ευρωπαίους συγγραφείς.
Τα Μελανά Σημεία
Παρά την υψηλή δημοτικότητά του, το BookTok είναι τρωτό σε προβλήματα που αφορούν την ανάπτυξή του. Η ποικιλία στα λογοτεχνικά βιβλία και η συνεργασία με τους εκδότες, για παράδειγμα, είναι σοβαρά και μελανά σημεία. Το γεγονός πως όλοι μπορούν να μιλάνε σε αυτά τα βίντεο αλλά και η αμεσότητα του μέσου επίσης συγκαταλέγονται στα τρωτά του σημεία.
Ένα θέμα που προβληματίζει σε μεγάλο βαθμό είναι η τάση των δημιουργών, άρα κατ’ επέκταση και των εκδοτικών οίκων που τους στηρίζουν, να προβάλλουν κυρίως λευκούς Ευρωπαίους συγγραφείς. Ενώ γίνονται βήματα ώστε να προβάλλονται γυναίκες συγγραφείς ή φωνές με διαφορετικές σεξουαλικές ταυτότητες, δεν φαίνεται να υπάρχουν πολλές προτάσεις μη λευκών συγγραφέων.
Ό,τι Γυαλίζει δεν είναι Χρυσός
Πολλά από τα προβλήματα με το BookTok αντικατοπτρίζουν θέματα που επικρατούν έστω και ενδόμυχα σε κάθε άλλη κοινότητα που ασχολείται με το βιβλίο.
Το BookΤok βασίζεται στην ιδέα του «κρίνω ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του». Με μηδαμινές σχεδόν πληροφορίες και το επίκεντρο ενδιαφέροντος να βασίζεται στην ταχεία κατανάλωση, τα κριτήρια αξιολόγησης των βιβλίων δεν πληρούν, στην πλειονότητά τους, τα πιο υψηλά στάνταρντ.
Η επιτυχία του, σαφώς, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, παρ’ όλα αυτά ίσως θα πρέπει να εξεταστεί το βάθος της σημασίας και της επιρροής που του επιτρέπουμε να έχει στις λογοτεχνικές μας προτιμήσεις και αγορές. Ή να θυμόμαστε και σε αυτή την περίπτωση πως «ό,τι γυαλίζει δεν είναι χρυσός».
Το BookΤok είναι ένα μέσο που απευθύνεται σε μια νέα γενιά, εξοικειωμένη με την τεχνολογία και σε διαρκή αναζήτηση νέου περιεχομένου. Κατά συνέπεια, οι παλαιότερες εκδοτικές τάσεις αισθάνθηκαν την ανάγκη (ίσως και την απειλή) να προσαρμοστούν στη νέα αυτή κατεύθυνση προς την οποία κινείται ο λογοτεχνικός κόσμος.
Είναι όμως αυτή η κατεύθυνση η κατάλληλη; Και ποια θα πρέπει να είναι ακριβώς η αντίδραση των εκδοτικών οίκων, των συγγραφέων και των αναγνωστών σε αυτό το φαινόμενο; Όσο περισσότερο το κοινό ανταποκρίνεται και τρέφει την επιτυχία του BookTok τόσο περισσότερο η διαφήμιση των βιβλίων θα στηρίζεται σε αυτό. Σαφώς, η πλατφόρμα στοχεύει κυρίως σε κοινό μεταξύ 12-25 χρόνων, το οποίο μάλιστα φαίνεται να αγοράζει και τα… BookTok-βιβλία.
Ίσως ο ψηφιακός κόσμος θα καταλήξει να κατέχει το μονοπώλιο της προώθησης, διαφήμισης, αξιολόγησης λογοτεχνικών έργων. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι το BookΤok, ως υποκατηγορία μιας εφαρμογής με ποικίλους σκοπούς, είναι το καταλληλότερο για να υιοθετήσει αυτό τον ρόλο. Αν ο λογοτεχνικός κόσμος αφεθεί στα χέρια του ψηφιακού, ίσως μια προτιμότερη λύση είναι να δημιουργηθούν πλατφόρμες ή εφαρμογές αποκλειστικά για αυτό το σκοπό, όπου βιβλιοκριτικοί, συγγραφείς, εκδοτικοί οίκοι και βιβλιόφιλοι θα συνυπάρχουν με σκοπό τη γόνιμη ανταλλαγή ιδεών, απόψεων και νέων γύρω από τα βιβλία.
Η μετακίνηση σε εικονικές πλατφόρμες για κριτικές βιβλίων εγείρει και το ερώτημα αν περισσότεροι αναγνώστες θα αρχίσουν να προτιμούν ψηφιακά αντίγραφα βιβλίων που γίνονται viral στο BookTok.
Εξακολουθώ να πιστεύω πως η γοητεία των έντυπων βιβλίων δεν πρόκειται να χαθεί. Όπως και η μαγεία του να χαζεύεις στους διαδρόμους βιβλιοπωλείων, κάνοντας αυθόρμητες αγορές, επειδή σου τράβηξε το ενδιαφέρον ένα βιβλίο αγγίζοντάς το και μυρίζοντάς το ή επειδή διάβασες απλώς το οπισθόφυλλο. Όχι επειδή στο υπέδειξε μια υποκατηγορία εφαρμογής.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Ο Ρομαντικός για Πάντα Παύλος Κάγιος Γράφει «Απάλλαξέ με»
Γιορτάζουμε το Παιδικό Βιβλίο Παρέα με Τέσσερις Συγγραφείς
Γιατί οι Άνδρες Σνομπάρουν τη Γυναικεία Λογοτεχνία;
