Σχεδόν χωρίς εξαίρεση, κάθε φορά που ένα λογοτεχνικό βιβλίο μεταφέρεται στη μεγάλη σκηνή δημιουργείται ένας διάλογος με αντικρουόμενες απόψεις από το κοινό σχετικά με την επιτυχία της μεταφοράς.
Σχεδόν χωρίς εξαίρεση, η βιβλιόφιλη ετυμηγορία είναι υπέρ του βιβλίου, κρίνοντας την ταινία ημιτελή ή ελλιπή συγκριτικά με αυτό. Υπάρχουν, παρ’ όλα αυτά, κατά την άποψή μου, μερικές ταινίες που το κάνουν σωστά. Που συλλαμβάνουν απόλυτα την «εσάνς» και τηρούν ευλαβικά τη λογοτεχνική ροή της πλοκής του βιβλίου. Έτσι, ο θεατής βγαίνει λυτρωμένος από το σινεμά, έχοντας απολαύσει την κινηματογραφική εμπειρία και, παράλληλα, με την αίσθηση ότι οι βαθιά ριζωμένες κλίσεις του, ως λάτρης του βιβλίου, έχουν εκπληρωθεί.
Επιχειρώ να προτείνω, επομένως, βιβλία που μεταφέρθηκαν με, αν όχι απόλυτη, αρκετή επιτυχία και έτριξαν τα δόντια όλων όσοι ισχυρίζονται επίμονα ότι το βιβλίο είναι πάντα καλύτερο από την ταινία.
Περηφάνια και Προκατάληψη | Jane Austen | Εκδόσεις Διόπτρα | Μτφρ. Ουρανία Τουτουντζή
«Θα μπορούσα εύκολα να συγχωρήσω την περηφάνια του, αν δεν είχε συντρίψει τη δική μου».
Από τα αγαπημένα μου βιβλία αλλά και ταινίες. Κλασικό, δίχως να χάνει τη διαχρονικότητά του, το «Περηφάνια και Προκατάληψη» θρέφει τις ρομαντικές ψυχές των αναγνωστών του από το 1813. Το βιβλίο ακολουθεί την ιστορία της Ελίζαμπεθ Μπένετ, δευτερότοκης κόρης πολυμελούς οικογένειας ευγενών μεν, αλλά με αβέβαιο μέλλον δε, που, ενάντια σε κάθε προκατάληψη της εποχής, δεν έχει ως πρώτο μέλημα τον γάμο. Στην πορεία θα συναντήσει τον κύριο Ντάρσι, πολλά υποσχόμενο, πολλά πλούσιο και πολλά αχώνευτο, έως να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο τέλος πάντων.
Αν και στον πυρήνα του ρομαντικής φύσης, το βιβλίο καταπιάνεται και με θέματα ταξικών διαφορών και του θεσμού του γάμου. Όταν, για παράδειγμα, ο κύριος Ντάρσι κάνει πρόταση γάμου στην Ελίζαμπεθ, δεν ξεχνάει να αναφερθεί στις οικονομικές και κοινωνικές τους διαφορές, που όμως ο υπερβολικός του έρωτας για εκείνη αψηφά. Δεν μας κάνει εντύπωση που τον απορρίπτει…
Η ομότιτλη ταινία του Joe Wright το 2005 (γιατί πρέπει να σημειώσουμε ότι έχει μεταφερθεί στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο πολλάκις), με την Keira Knightley και τον Matthew Macfadyen, συμπυκνώνει την ατμόσφαιρα, την ενέργεια και το κλίμα του βιβλίου με απόλυτη επιτυχία. Το σενάριο χρησιμοποιεί πολλά αποσπάσματα από το βιβλίο, διατηρώντας τη χαρακτηριστική γλώσσα της εποχής της Austen.
Ακόμη, το soundtrack δένει υπέροχα με τα πανέμορφα πλάνα εξοχής, παλιών αριστοκρατικών σπιτιών, ενώ παράλληλα σωματοποιεί (ή μάλλον ηχοποιεί) τα συναισθήματα των χαρακτήρων. Προσωπικό αγαπημένο το «Liz on Τop of the World», με μια πληγωμένη Ελίζαμπεθ στο χείλος ενός σαν από πίνακα γκρεμού, ερχόμενη αντιμέτωπη με τον εγωισμό και την υπερηφάνεια της.
Κώδικας Da Vinci | Dan Brown | Εκδόσεις Ψυχογιός | Μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής
«Πίστη – αποδοχή αυτού που φανταζόμαστε ότι είναι αληθινό, αυτού που δεν μπορούμε να αποδείξουμε».
Ο «Κώδικας Da Vinci» ήταν μια προφανής επιλογή για αυτή τη λίστα. Με στοιχεία μυστηρίου και δράσης, η ανάγνωσή του μοιάζει να παίρνει μόλις κάτι ώρες, παρά τον όγκο των σελίδων του. Μάλιστα, θυμάμαι την πολύ χαρακτηριστική κριτική της μαμάς μου: όταν το τελείωσε, δήλωσε πως είναι σαν να διάβαζε ταινία. Mother does know best sometimes. Αναλόγως, η ταινία είναι σαν να «βλέπεις το βιβλίο».
Μετά τη δολοφονία του επιμελητή του Λούβρου, ο οποίος αφήνει ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα, η γαλλική αστυνομία καλεί τον Ρόμπερτ Λάνγκτον, καθηγητή του Χάρβαρντ και συμβολολόγο, ως εμπειρογνώμονα για την εξιχνίαση της υπόθεσης. Ο Λάνγκτον, με τη βοήθεια της Σοφί, εγγονής του επιμελητή και αποκρυπτογράφου, ακολουθεί τα έξυπνα τοποθετημένα στοιχεία που θα τον οδηγήσουν στην ανακάλυψη μιας εναλλακτικής θρησκευτικής ιστορίας, στην οποία ο Χριστός και η Μαρία Μαγδαληνή απέκτησαν παιδί, ενώ βρίσκεται σε μια μάχη μεταξύ του Ηγουμενείου της Σιών και του Opus Dei. Το βιβλίο προκάλεσε πολλές διαμάχες μεταξύ των χριστιανικών δογμάτων, όταν θεώρησαν ότι στρέφεται ενάντια στην Καθολική Εκκλησία, παραβλέποντας μάλλον ότι πρόκειται για μυθοπλασία.
Οι λεπτομερείς περιγραφές του Brown αναγνωρισμένων ιστορικών μνημείων αντιστοιχίζονται, καθώς η παραγωγή της ταινίας του 2006, σε σκηνοθεσία του Ron Howard, φρόντισε να τα επισκεφτεί σχεδόν όλα, χαρίζοντάς μας εντυπωσιακά πλάνα, όπως αυτό του Λούβρου, λουσμένου στο φεγγαρόφως. Το casting είναι on point με τον Tom Hanks να λάμπει ως Λάνγκτον, φέρνοντας στην οθόνη όλο το χάρισμα του γοητευτικού επιστήμονα (στον ρόλο της Σοφί, η Audrey Tautou).
Σαφώς και σημαντικά κομμάτια του βιβλίου λείπουν από την ταινία, με αποτέλεσμα να μοιάζει βιαστική σε σημεία. Βέβαια, για να ενσαρκωθεί ολόκληρη η ιστορία πιστά, θα έπρεπε να εγκαινιάσουμε τις 10ωρες κινηματογραφικές λήψεις…
Εν κατακλείδι, ενώ είναι δύσκολο τόσο να γράψεις ένα καλό βιβλίο περιπέτειας όσο και να το κάνεις ταινία, ο «Κώδικας Da Vinci» διαπρέπει και στα δύο.
American Psycho | Bret Easton Ellis | Εκδόσεις Οξύ | Μτφρ. Χρήστος Τόμπρας
«Ο πόνος μου είναι συνεχής και κοφτερός και δεν εύχομαι έναν καλύτερο κόσμο για κανέναν. Στην πραγματικότητα θέλω ο πόνος μου να περάσει και στους άλλους. Δε θέλω κανένας να ξεφύγει».
Το «American Psycho» επικεντρώνεται στην ανία της ηθικής χρεοκοπίας ενός ανθρώπου με υπερβολικά προνόμια. Το παράδοξο ίσως με αυτό το βιβλίο είναι πως δεν προσφέρει ελπίδα στον αναγνώστη, ότι ο σαθρός του κόσμος θα σωθεί από κάποια ανώτερη δύναμη οδηγούμενη από αγάπη ή ελπίδα. Με κάθε σελίδα που περνά, ο συγγραφέας αποδίδει την εικόνα ενός κόσμου που επιτρέπει σε τέρατα να κρύβονται σε κοινή θέα. Τα δύο συστατικά που «σώζουν» τον αναγνώστη από το να χάσει κάθε ελπίδα είναι το μαύρο χιούμορ και η ειρωνεία, τα οποία συνοδεύουν τη σατιρική περιγραφή μιας μαζοποιημένης κουλτούρας.
O Christian Bale ως Patrick Bateman –στην ομότιτλη ταινία της Mary Harron το 2000– είναι μια από τις πιο λαμπρές επιλογές κάστινγκ του αμερικανικού κινηματογράφου. Ο ηθοποιός ενσαρκώνει στην εντέλεια τον ρόλο του τελειομανή, ψυχοπαθή, σαδιστή άνδρα, του εγκλωβισμένου σε ένα καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο αγωνιά να κυριεύσει με όποιο κόστος. Το στοιχείο του χιούμορ, τόσο κομβικό στο βιβλίο, δεν λείπει ούτε από την ταινία, σε σημείο που μας κάνει έως και να συμπαθήσουμε κάπως τον γοητευτικό πρωταγωνιστή μας. Σε κάποια σημεία, όπως στις σκηνές βίας, η ταινία γίνεται υπερβολική έως και απωθητική. Ωστόσο, ακολουθώντας αυτή την κατεύθυνση καταφέρνει να αποδώσει με τον δικό της τρόπο τη δυναμική ενέργεια του βιβλίου. Οι σκηνοθετικές παρεμβολές λειτουργούν υπέρ της μεγαλειότητας του βιβλίου, δίνοντας μορφή σε έναν μεμπτό κόσμο.
Είμαι υποστηρίκτρια του να διαβάζω πρώτα το βιβλίο και να βλέπω μετά την ταινία και πιστεύω σε αυτή την περίπτωση η τελετουργία λειτουργεί επιτυχώς, καθώς το ένα αποτελεί σχεδόν εξέλιξη του άλλου.
Persepolis | Marjane Satrapi | Εκδόσεις Ηλίβατον | Μτφρ. Γεωργία Τσάκωνα, Μελίττα Γκουρτσογιάννη
«Το κλειδί για τον παράδεισο ήταν για τους φτωχούς ανθρώπους. Χιλιάδες νέα παιδιά, που τους υποσχέθηκαν μια καλύτερη ζωή, εξερράγησαν στα ναρκοπέδια με τα κλειδιά στο λαιμό τους».
Εδώ η «σύγκριση» βιβλίου-ταινίας γίνεται με πιο ομαλούς όρους, καθώς το Persepolis είναι graphic novel και ως εκ τούτου τα οπτικά στοιχεία υπάρχουν ήδη για να μεταφερθούν στην οθόνη.
Το αυτοβιογραφικό έργο της Marjane Satrapi χρησιμοποιεί ιστορικά γεγονότα και προσωπικές εμπειρίες για να μας δείξει τις επιπτώσεις της Ιρανικής Επανάστασης και του πολέμου. Η αφήγηση χρησιμοποιεί χαρακτήρες κινουμένων σχεδίων σε ασπρόμαυρο χρώμα για να επιτρέψει στον αναγνώστη να συμπάσχει βαθύτερα και να συνδεθεί με την ιστορία. Γεμάτο αντιπαραθέσεις, μεταφορές και δυνατές εικόνες, η Satrapi αναδεικνύει τη δύναμη της ελπίδας σε απελπιστικούς καιρούς.
Η κινηματογραφική εκδοχή του «Persepolis» (το 2007, σε σκηνοθεσία των Vincent Paronnaud και Marjane Satrapi) παραμένει πιστή στον γενικό τόνο και ύφος του graphic novel, ωστόσο η πρόθεσή της είναι ελαφρώς διαφορετική. Ενώ το βιβλίο αφηγείται τη δραματική ιστορία της Marji Satrapi, η ταινία επιχειρεί να εκπαιδεύσει πιο άμεσα τον θεατή σχετικά με την ιρανική ιστορία σε μια ήπια συνάρτηση με την ιστορία ζωής της αφηγήτριας από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση.
Η ταινία κυριολεκτικά δίνει φωνή στους χαρακτήρες, κάνοντάς μας να αναρωτηθούμε πώς είναι η ζωή μιας Ιρανής στην Ευρώπη, έχοντας επιζήσει ενός πολέμου και μιας επανάστασης.
Συνολικά, η ταινία κάνει εξαιρετική δουλειά στην απεικόνιση των ιστορικών γεγονότων της επανάστασης, ενώ δίνει κυριολεκτικά ζωή στο έργο. Το μυθιστόρημα, ωστόσο, είναι πολύ πιο κοντά στα συναισθήματα της Marjane και δημιουργεί έναν δεσμό με τον αναγνώστη που η ταινία ίσως αδυνατεί να επιτύχει.
***
Βιβλίο ή ταινία τελικά; Θα πω και τα δύο. Βιβλίο για το βάθος, το συναίσθημα, τις αφηγήσεις, τον μαγνητισμό που δημιουργεί σε κάθε αναγνώστη. Ταινία για τη μουσική, τη φωτογραφία, τη μοναδική αυτή δύναμή της να φέρνει ονειρικούς κόσμους στη ζωή.
Δείτε ακόμη στην αθηΝΕΑ:
