Ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Κάπα Εκδοτικής, Ιωάννης Τσίγκας, αναμφίβολα λατρεύει αυτό που κάνει, κάτι που αναγνωρίστηκε από τη διπλή βράβευσή του στα Ελληνικά Βραβεία Σχεδιασμού Οπτικής Επικοινωνίας ΕΒΓΕ 2023.
Μπορεί μια συνέντευξη εξ αποστάσεως να μην είναι τυπική, αλλά να καταφέρνει να έχει βάθος; Ναι, μπορεί, ειδικά όταν ο άνθρωπος με τον οποίο «μιλάς» αγαπάει το αντικείμενο της δουλειάς του και έχει πράγματα να πει.
Λένε «να μην κρίνεις τα βιβλία από το εξώφυλλο». Εσείς όμως είστε η εμπροσθοφυλακή. Η πρώτη εικόνα. Έχει τελικά ευθύνη ο άνθρωπος «πίσω από το εξώφυλλο» να μεταφέρει σε μια εικόνα 100, 200, 300 σελίδες;
Το αξίωμα-δόγμα (και… τραγούδι) «You Can’t Judge A Book By Its Cover» μπορεί να ίσχυε παλιότερα. Ας μην ξεχνάμε ότι τα πρώτα βιβλία που κυκλοφόρησαν δεν είχαν καν εξώφυλλο· μόνο «ράχη», και αυτή για λόγους πρακτικούς.
Σήμερα, ένα προσεγμένο στο σύνολό του βιβλίο (εξώφυλλο, σώμα, ποιότητα υλικών, εκτύπωσης κ.λπ.) μπορεί να δεικνύει και το υψηλό επίπεδο του περιεχομένου του, αφού προδίδει φροντίδα και νοιάξιμο σε όλα τα επίπεδα από τον εκδοτικό οίκο.
«Το εξώφυλλο πρέπει να είναι υπαινικτικό, δεν έχει την υποχρέωση να τα δίνει όλα “στο πιάτο”. Για μένα το εξώφυλλο θα πρέπει να είναι μια υπόσχεση».
Ωστόσο, ένα καλό περιτύλιγμα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποκαταστήσει ένα μέτριο ή αδιάφορο περιεχόμενο· και το αντίθετο. Όταν μιλάμε για editorial design, για τον σχεδιασμό εκδόσεων δηλαδή, το ένα (εξώφυλλο) οφείλει να υπηρετεί το άλλο (περιεχόμενο)· μιλάμε για μία σχέση διττή και αλληλοσυμπληρούμενη.
Στο δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, θα απαντούσα πως όχι, ένας σχεδιαστής εξωφύλλου δεν έχει «ευθύνη», ούτε πρέπει να μεταφέρει τα πάντα σε μια εικόνα.
Το εξώφυλλο πρέπει να είναι υπαινικτικό, δεν έχει την υποχρέωση να τα δίνει όλα «στο πιάτο». Αλλιώς θα μιλούσαμε για μια αναπαράσταση και αυτό, συνήθως, είναι απλώς βαρετό. Για μένα το εξώφυλλο θα πρέπει να είναι μια υπόσχεση. Ζητούμενο είναι το άνοιγμα ενός «παραθύρου» στον κόσμο του συγγραφέα, ο «διάλογος» με το περιεχόμενο και, φυσικά, η ανάδειξή του με στόχο την αγορά του βιβλίου από τον αναγνώστη.
Ας μην ξεχνάμε ότι και το βιβλίο είναι ένα προϊόν που, για να εκτιμηθεί, θα πρέπει να «συναντήσει» τον αγοραστή του και, μάλιστα, σε ένα άκρως ανταγωνιστικό και «φλύαρο» (οπτικά) περιβάλλον.
Υπάρχει ένα κοινό μοτίβο στα εξώφυλλα με τα κοπτικά. Ποια ήταν η έμπνευση πίσω από αυτά;
Η χρήση κοπτικού στα εξώφυλλα της Κάπα Εκδοτικής ξεκίνησε και καθιερώθηκε ως μια «υπογραφή» της Σειράς «Παγκόσμιο Θέατρο», που μέχρι σήμερα μετράει πάνω από 70 τίτλους σε κυκλοφορία.
Εξαρχής στις συζητήσεις μας με τον εκδότη Θοδωρή Κουλεδάκη είχαμε θέσει ως στόχο τη δημιουργία ενός corpus βιβλίων που θα ξεχωρίζουν και εμφανισιακά. Έχοντας ως πρώτη ύλη νέες, πρωτότυπες μεταφράσεις θεατρικών έργων, «κλασικών» αλλά και σύγχρονων, προσεγμένες επιμέλειες και στοχευμένα προλογικά ή/και επιμετρικά κείμενα, έπρεπε να βρούμε έναν τρόπο να «ντύσουμε» τον Chekhov, τον Shakespeare, τον Brecht και τον Ibsen με καινούργια «ρούχα», κρατώντας ωστόσο μια «ανοιχτή γραμμή» με την ουσία των έργων τους.
«Το (όποιο) μήνυμα πλέον, για να περάσει, χρειάζεται να είναι ακόμα πιο «κοφτερό», πιο καίριο, πιο άμεσο. Θεωρώ ότι το κλειδί για αυτό δεν είναι ο εντυπωσιασμός, αλλά η συγκίνηση».
Το κοπτικό στο εξώφυλλο είναι από μόνο του ένα «παράθυρο»· σε προκαλεί και σε προσκαλεί να βουτήξεις στο περιεχόμενο και, αν χρησιμοποιηθεί εύστοχα, λειτουργεί και ως «υπόσχεση»! Η συνταγή συμπληρώνεται από ειδικά χαρτιά και παιχνίδι με τις μεθόδους της τυπογραφίας και τις υφές των υλικών.
Βέβαια, το κοπτικό σού θέτει και σαφείς τεχνικούς περιορισμούς. Ωστόσο, αυτό θεωρώ ότι είναι ένα υπόβαθρο ελευθερίας. Σε ωθεί στην αφαίρεση, σου υπαγορεύει την τόλμη στα σχέδια. Πιστεύω ακράδαντα ότι η πενία των υλικών στη δημιουργία λειτουργεί προς όφελος της έμπνευσης, αφού αναγκάζεσαι να χρησιμοποιήσεις τα λίγα που έχεις με τρόπο ευφάνταστο για να πάρεις πίσω πολλά.
Μιλάμε, λοιπόν, για οπτική επικοινωνία σε έναν κόσμο απόλυτα «εικονικό». Την ίδια στιγμή που εσείς δουλεύετε πάνω σε βιβλία και εμείς γράφουμε άρθρα, συνεντεύξεις και διαβάζουμε, έχουμε πλέον απόλυτη ανάγκη την εικόνα να μας μιλήσει, και μάλιστα στα πρώτα δευτερόλεπτα. Σας τρομάζει αυτό; Το έχετε φιλοσοφήσει;
Δεν με τρομάζει καθόλου. Άλλωστε, ίσχυε ανέκαθεν. Αν το καλοσκεφτείτε, ο γραπτός λόγος εμπεριείχε το design από τη γέννησή του· δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτό! Η «απόλυτη ανάγκη» στην οποία αναφέρεστε, προφανώς έχει να κάνει με τη διαχείριση του χρόνου στην εποχή μας.
Όλοι μας βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες και «περιεχόμενο» κάθε στιγμή της ημέρας μέσα από όλα τα μέσα, οπότε το (όποιο) μήνυμα πλέον, για να περάσει, χρειάζεται να είναι ακόμα πιο «κοφτερό», πιο καίριο, πιο άμεσο.
Όσο και αν ακουστεί παρωχημένο ή εκτός «εποχής», εγώ θεωρώ ότι το κλειδί για να το πετύχει κάποιος αυτό δεν είναι ο εντυπωσιασμός, αλλά η συγκίνηση· θα πρέπει να μπορείς να «μιλήσεις» στον άλλο έτσι ώστε να σε «ακούσει». Aυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν του προκαλέσεις κάποιο, ανεπαίσθητο έστω, συναίσθημα. Και ας μην καταλάβει ο ίδιος τον λόγο για τον οποίο κοντοστάθηκε μπροστά σε μια αφίσα, που τράβηξε ένα βιβλίο από τον πάγκο, που ξεφύλλισε ένα πρόγραμμα ή ακόμα και έναν κατάλογο προϊόντων. Η «δουλειά» έχει γίνει…
Οι γραφίστες με τα ψηφιακά μέσα έχουν αποκτήσει τεράστιο εύρος εργαλείων. Ποιο είναι το μέλλον του επαγγέλματος; Πάμε προς μια γενιά εξειδίκευσης ή θα παραμείνει η τάση να είναι οι γραφίστες «πολυεργαλεία»;
Μα, στην Ελλάδα οι περισσότεροι επαγγελματίες είναι «πολυεργαλεία», δυστυχώς! Η εξειδίκευση για μένα είναι και επιθυμία αλλά και ζητούμενο, έτσι ώστε να μπορείς να έχεις την «πολυτέλεια» να γίνεις καλύτερος σε κάτι το οποίο σου αρέσει και να το υπηρετήσεις σωστά.
Στο εξωτερικό αυτό ισχύει σε μεγάλο βαθμό, είναι μια κατάκτηση. Δεν ξέρω αν θα το προλάβουμε και στη χώρα μας. Μπορεί να μας… προλάβει το ChatGPT!
Ο γραφίστας μπορεί να θέλει, αλλά να μη βρίσκει ανταπόκριση. Θα μας πείτε δυο λόγια για τη συνεργασία με την Κάπα Εκδοτική;
Σωστή επισήμανση. Αυτό που βλέπουμε ως τελικό γραφιστικό αποτέλεσμα πολλές φορές μπορεί να απέχει πολύ από το αρχικό όραμα του ανθρώπου που το σχεδίασε, αφού ενδιάμεσα πέρασε από πολλά στάδια… συμβιβασμού.
Ένας σχεδιαστής εκδόσεων, ωστόσο, θα πρέπει να υπηρετήσει δύο «πελάτες», ενδεχόμενα και τρεις! Δηλαδή, τον εκδότη, τον συγγραφέα-δημιουργό του βιβλίου και, φυσικά, τον αναγνώστη, που είναι ο τελικός αποδέκτης και κριτής. Ο τελευταίος, που είναι και ο πιο σημαντικός στην «αλυσίδα» αυτή, δυστυχώς δεν έχει λόγο. Οπότε, το «κλειδί» της επιτυχίας βρίσκεται στους δύο ενδιάμεσους.
«Πιστεύω ακράδαντα ότι η πενία των υλικών στη δημιουργία λειτουργεί προς όφελος της έμπνευσης, αφού αναγκάζεσαι να χρησιμοποιήσεις τα λίγα που έχεις με τρόπο ευφάνταστο για να πάρεις πίσω πολλά».
Στην Κάπα Εκδοτική το «τρίγωνο» αυτό λειτουργεί σε απόλυτη αρμονία. Ο εκδότης Θοδωρής Κουλεδάκης έχει την ωριμότητα να δίνει απλόχερα την καλλιτεχνική ελευθερία, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι το σχεδιαστικό κομμάτι είναι ανεξέλεγκτο! Πάντοτε υπάρχει αλληλεπίδραση και συνεργασία.
Προσωπικά, σέβομαι τη γνώμη του γιατί διαθέτει ένστικτο και ενσυναίσθηση. Και μιας και αφορμή της κουβέντας μας εδώ ήταν η βράβευση των δύο ποιητικών συλλογών («Τρυφερούλης Νεκροτόμος» και «Εγώ θα σου Μάθω Πουλάκι μου») στα ΕΒΓΕ 2023, θέλω να βάλω και τον συγγραφέα στην εξίσωση, αναφέροντας το παράδειγμα του Γιώργου Δομιανού, ο οποίος, αν και γραφίστας ο ίδιος, μας έδωσε «λευκή επιταγή» και είδε τα βιβλία του… τυπωμένα!
Βιογραφικό
Ο Ιωάννης Κ. Τσίγκας γεννήθηκε το 1978 στην Καβάλα. Σπούδασε Κινηματογράφο και Κοινωνιολογία (Master of Arts, The University of Glasgow) στη Σκωτία. Από το 1997 έως και το 2012 ήταν ο εκδότης του μηνιαίου πολιτικού-πολιτιστικού περιοδικού ΠΕΡΙωΔΙΚΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ (Βραβείο Δημοσιογράφων ΕΡΤ για «Το καλύτερο περιοδικό της Ελλάδας» στο πλαίσιο του θεσμού της «Κυβέρνησης των Μη Κυβερνητικών» το 1999 και Βραβείο Ιδρύματος Αθ. Μπότση το 2003). Από το 2005 ασχολείται ενεργά με το editorial design, όντας αυτοδίδακτος. Από το 2014 μέχρι και σήμερα είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Κάπα Εκδοτικής, έχοντας σχεδιάσει πάνω από 400 βιβλία, κατά κύριο λόγο θεατρικές εκδόσεις, αλλά και ποίηση, λογοτεχνία, δοκίμια και μελέτες κ.ά.
Ως σχεδιαστής οπτικής επικοινωνίας και εκδόσεων έχει δουλέψει για λογαριασμό φορέων (Εθνικό Θέατρο, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, Ακαδημία Αθηνών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ερευνητικό Κέντρο ΜΟΗΑ κ.ά.), διοργανώσεων (Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Φεστιβάλ Φιλίππων, Cosmopolis Festival κ.ά.), θεατρικών χώρων (θέατρο Οδού Κεφαλληνίας, θέατρο Επί Κολωνώ, Σύγχρονο Θέατρο, θέατρο Ιλίσια κ.ά.] αλλά και εταιρειών παραγωγής (Πολιτιστικός Οργανισμός Λυκόφως, Broadway Show Productions κ.ά.). Το 2020 σχεδίασε για λογαριασμό του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της MANTILITY την επετειακή σειρά μεταξωτών μαντιλιών βασισμένη στη Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου για την έκθεση «Αρχαιολατρεία και Φιλελληνισμός», με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, ενώ το 2021 σχεδίασε για το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη σειρά μεταξωτών μαντιλιών «Μ9» που διατίθενται από το M Shop, στο πωλητήριο του Μεγάρου.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Γιατί Κέρδισε Booker το «Χρονοκαταφύγιο» του Georgi Gospodinov!
Δέκα Ερωτήσεις Αναζητούν Συγγραφέα | Δημήτρης Αλεξίου
Βιβλιοθήκες της Ευρώπης | Ένας Κόσμος Γεμάτος Σελίδες
