Το 1914, είχε συγκεντρωθεί, όπως πάντα, πλήθος κόσμου στο πανηγύρι του Νάσβιλ στο Τενεσί. Αν και ήταν Νοέμβριος και έκανε κρύο, περίμεναν με υπομονή να δουν στον ουρανό τα ακροβατικά της διάσημης αεροπόρου Katherine Stinson. Όταν εμφανίστηκε, αυτή τη φορά δεν ήταν μόνο οι ελιγμοί της που εντυπωσίασαν, αλλά και οι κούκλες που έπεφταν από το αεροπλάνο απαλά προς τα κάτω, μέχρι που προσγειώθηκαν στο έδαφος. Έμοιαζαν με μικρούς έρωτες και φορούσαν αλεξίπτωτο και κορδέλα που πάνω της έγραφε: «Votes for Women».
Δεν ήταν οποιεσδήποτε κούκλες, ήταν οι Kewpie της Rose O’Neill, μιας πρωτοπόρου εικονογράφου και ακτιβίστριας για τα δικαιώματα των γυναικών. Δεν ξέρουμε ποια είναι περισσότερο θαυμαστή από τις δύο ιστορίες που ακολουθούν, εκείνη της Rose ή της κούκλας που δημιούργησε. Μάλλον και των δύο. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η Rose O’Neill γεννήθηκε το 1874 στην Πενσιλβάνια, αλλά το 1893 εγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά της κοντά στο Μπράνσον του Μιζούρι, σε μια τοποθεσία που ονόμασαν Bonniebrook – το σπίτι στο οποίο θα καταφύγει μελλοντικά για μεγάλα διαστήματα, δημιουργώντας εκεί πολλά από τα έργα της.
Η Rose έμαθε μόνη της να ζωγραφίζει, αντιγράφοντας φιγούρες από βιβλία, έχοντας και την ενθάρρυνση του πατέρα της. Στα 13 της κέρδισε ένα βραβείο ζωγραφικής από την Omaha World-Herald, όμως οι συντάκτες ήταν τόσο πεπεισμένοι ότι είχε αντιγράψει το έργο της που απαίτησαν να πάει στο γραφείο της εφημερίδας και να σχεδιάσει επί τόπου. Στα 19 της μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, εκεί όπου η ζωή της θα άλλαζε για πάντα.
Χαρισματική, πνευματώδης και δεκτική στην περιπέτεια, η Rose ακολουθούσε μια επαγγελματική πορεία «δυσπρόσιτη» για τις γυναίκες της εποχής.
Τα Πρώτα της Βήματα στη Νέα Υόρκη
Τον πρώτο καιρό, μόνη και χωρίς οικονομικούς πόρους, ζούσε σε μοναστήρι και οι καλόγριες τη συνόδευαν κάθε φορά που συναντούσε συντάκτες των εφημερίδων και των περιοδικών. Το πρώτο κόμικ της που δημοσιεύτηκε ήταν το «The Old Subscriber Calls», στις 19 Σεπτεμβρίου 1896, σε τεύχος του Truth. Ήταν και το πρώτο δημοσιευμένο κόμικ που δημιουργήθηκε από γυναίκα.
Σύντομα έγινε περιζήτητη ως εικονογράφος, γνωστή για τη γρήγορη δουλειά της και την ευελιξία της, σχεδιάζοντας για περιοδικά όπως το Ladies’ Home Journal, το Good Housekeeping και το Cosmopolitan, που εκείνη την εποχή ήταν λογοτεχνικό έντυπο. Τα σκίτσα της έγιναν τόσο δημοφιλή, που της ζήτησαν να ενταχθεί στο προσωπικό του Puck, η μόνη γυναίκα που εργαζόταν στο αξιόλογο χιουμοριστικό περιοδικό από το 1897 έως το 1903.
Χαρισματική, πνευματώδης και δεκτική στην περιπέτεια, η Rose ακολουθούσε μια επαγγελματική πορεία «δυσπρόσιτη» για τις γυναίκες της εποχής. Έχει γραφτεί σε βιογραφίες της πως συχνά δούλευε από το Bonniebrook, καθώς τα γραφεία της Νέας Υόρκης δεν διέθεταν τουαλέτες για γυναίκες. Εκεί, το 1909, η Rose θα εικονογραφήσει και το πιο δημοφιλές δημιούργημά της: τα Kewpie.
Η Τρελή Μόδα των Kewpie
Τα Kewpie, τα χαμογελαστά, επηρεασμένα από τους μικρούς φτερωτούς έρωτες, με τα ροδοκόκκινα μάγουλα «ανθρωπάκια» της προέκυψαν όταν μια συντάκτρια του Ladies’ Home Journal της ζήτησε να δημιουργήσει «μια σειρά από μικρά πλάσματα», αφηγείται η Rose στην αυτοβιογραφία της.
Η ίδια περιέγραφε τα Kewpie ως «καλοπροαίρετα ξωτικά που έκαναν καλές πράξεις με αστείο τρόπο». Ο κόσμος χρειάζεται να γελάει ή τουλάχιστον να χαμογελάει περισσότερο, ισχυριζόταν.
Αν και τα Kewpie φανέρωναν έναν χαρακτήρα πράο και «ακίνδυνο», στην πραγματικότητα η Rose ήταν μια πολύπλοκη και εκλεπτυσμένη καλλιτέχνιδα, της οποίας η επίδραση στην αμερικανική εικονογράφηση έχει παρομοιαστεί με εκείνη του Norman Rockwell, του επί δεκαετίες επιδραστικού ζωγράφου και εικονογράφου.
Το πρώτο κόμικ Kewpie δημοσιεύτηκε στο χριστουγεννιάτικο Ladies’ Home Journal το 1909. Οι αναγνώστες ενθουσιάστηκαν με τα χαρούμενα μικρά ανθρωπάκια-έρωτες και σύντομα πολλά περιοδικά άρχισαν να της ζητούν να δημοσιεύσουν τα σκίτσα των Kewpie μαζί με τις ιστορίες τους, τις οποίες επίσης έγραφε η Rose. Πολύ σύντομα, δε, άρχισαν να κοσμούν και εμπορικά προϊόντα.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1910 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1940, τα Kewpie μπορούσαν να… πουλήσουν τα πάντα, από επιτραπέζια φωτιστικά και ρολόγια έως και καρφίτσες με τη μορφή τους. Μέχρι σήμερα, η μαγιονέζα Kewpie είναι η πιο δημοφιλής στο είδος της στην Ιαπωνία.
Σίγουρα, δύσκολα θα συνέδεε κάποιος τα Kewpie με τα ροδοκόκκινα μάγουλα και τα σκανταλιάρικα μάτια, για τα οποία η Rose είχε κερδίσει τον τίτλο της «Queen of Cute», με τις μαχητικές σουφραζέτες.
Tο 1912, η εταιρεία παιχνιδιών George Borgfeldt & Company άρχισε να παράγει κούκλες Kewpie από πορσελάνη, με τα πνευματικά δικαιώματα να πηγαίνουν στη Rose, η οποία ταξίδεψε μαζί με την αδελφή της στη Γερμανία για να δείξει στους καλλιτέχνες πώς να τις ζωγραφίζουν. Λέγεται ότι είπε στους καλλιτέχνες: «Θέλω να προσέχετε όσο το δυνατόν τα πιο μικροσκοπικά από τα Kewpie, γιατί αυτά θα είναι εκείνα που θα μπορέσουν να αγοράσουν τα πιο φτωχά παιδιά».
Οι κούκλες Kewpie έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς, μια μόδα όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και στην Αυστραλία, στην Ιαπωνία και σε άλλα μέρη του κόσμου. Το 1949, δημιουργήθηκαν οι πρώτες σκληρές πλαστικές εκδόσεις τους και μεταξύ του 1960 και του 1990 οι εκδόσεις από μαλακό καουτσούκ και βινύλιο.
Σύμφωνα με τους βιογράφους της, η Rose κέρδισε από την εμπορική τους εκμετάλλευση περίπου 1,4 εκατομμύρια δολάρια, ποσό που ισοδυναμεί με περισσότερα από 35 εκατομμύρια δολάρια σήμερα. Την εποχή εκείνη ήταν η πιο ακριβοπληρωμένη γυναίκα εικονογράφος στις ΗΠΑ.
Σύμμαχοι με τις Σουφραζέτες σε Αγώνα Κοινό
Όμως, πέρα από εξαιρετική πηγή κέρδους, οι εικονογραφήσεις της με Kewpie επιτελούσαν και έναν άλλο σκοπό, καθώς συχνά υποστήριζαν τη φυλετική ισότητα και υπερασπίζονταν τους φτωχούς. Σταδιακά, η Rose χρησιμοποίησε τα σκίτσα της για να υπερασπιστεί και τον αγώνα για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, τον οποίο υποστήριζε με πάθος.
Σίγουρα, δύσκολα θα συνέδεε κάποιος τα Kewpie με τα ροδοκόκκινα μάγουλα και τα σκανταλιάρικα μάτια, για τα οποία η Rose είχε κερδίσει τον τίτλο της «Queen of Cute», με τις μαχητικές σουφραζέτες. Κάποιοι μπορεί και να δυσαρεστήθηκαν για το ότι τις «ενέπλεξε» με την πολιτική.
Την εποχή εκείνη –και μάλλον όχι μόνο τότε– οι φεμινίστριες θεωρούνταν ότι έβαλλαν κατά των ανδρών, ότι ήταν γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας και, ασφαλώς, μη ελκυστικές.
Τα Kewpie ήταν λαμπεροί και νεανικοί πρέσβεις στις αφίσες και στα πανό διαμαρτυρίας που ανέτρεπαν αυτή την εικόνα. Συσχετίζοντας το δικαίωμα ψήφου με μωρά, με αυτούς τους μικρούς «έρωτες» που ζητούσαν από τους άντρες να «δώσουν στη μητέρα την ψήφο», τα Kewpie βοηθούσαν στο να ομαλοποιηθεί η αλλαγή που ερχόταν. Αλλαγή που δεν θα έπρεπε να φοβούνται.
Τελικά, η επέκταση του δικαιώματος ψήφου και στις γυναίκες έγινε το 1920, με την 19η Τροποποίηση του Συντάγματος.
Είναι δυνατόν αυτά τα ροζ χερουβείμ να βοήθησαν στην αλλαγή της κοινής γνώμης; Η Rose έλεγε πως τα Kewpie ήταν «ένας τρόπος για να πουλήσεις μια διαφορετική εικόνα του δικαιώματος ψήφου… καθώς αυτό έμοιαζε να είναι κάτι συμβατό με τη μητρότητα και την ανατροφή».
Από το 1915 έως το 1920 έπαιρνε μέρος σε πορείες, έκανε ομιλίες και εικονογραφούσε αφίσες για το κίνημα. Στις πορείες, σήκωνε το πανό των εικονογράφων, όπως άλλες σουφραζέτες δήλωναν με τα πανό τους το δικό τους επάγγελμα.
Η ίδια, όταν δεν περνούσε χρόνο στο Bonniebrook, νοίκιαζε ένα διαμέρισμα στο Greenwich Village και κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων παντρεύτηκε και χώρισε δύο φορές. Έκανε παρέα με συγγραφείς, ποιητές και μουσικούς της Νέας Υόρκης και, κομμάτι η ίδια της σκηνής της αντικουλτούρας στην πόλη, συμμετείχε ενεργά και στο κίνημα για την ψήφο των γυναικών.
Από το 1915 έως το 1920 έπαιρνε μέρος σε πορείες, έκανε ομιλίες και εικονογραφούσε αφίσες για το κίνημα. Στις πορείες, σήκωνε το πανό των εικονογράφων, όπως άλλες σουφραζέτες δήλωναν με τα πανό τους το δικό τους επάγγελμα. Ήταν μια εποχή όπου το να διανύσει μια γυναίκα την απόσταση από το σπίτι στον «δρόμο» ήταν ήδη πολύ ριζοσπαστική πράξη.
Η Rose είχε παραδεχτεί ότι φιλοδοξούσε να γίνει εικαστικός καλλιτέχνης του οποίου τα έργα θα εκτίθενται σε μουσεία. Σπούδασε στην Ευρώπη για αρκετά χρόνια (μεταξύ άλλων, κοντά στον Auguste Rodin) και δημιούργησε μια σειρά σχεδίων που απεικόνιζαν σκοτεινές, σουρεαλιστικές σκηνές, βγαλμένες από τη μυθολογία και το υποσυνείδητό της. Τα έργα αυτά εκτέθηκαν σε γκαλερί και μουσεία σε όλη τη Δυτική Ευρώπη και στην Εταιρεία Εικονογράφων της Νέας Υόρκης, στην οποία έγινε η πρώτη γυναίκα μέλος.
Πέθανε το 1944. Οι συλλεκτικές Kewpie αξίζουν πια χιλιάδες δολάρια, ιδίως εκείνες που φέρουν χαραγμένη την υπογραφή της.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
Τα Παπλώματα που Διηγούνται Ιστορίες
Sarah Baartman, η Γυναίκα που δεν Όριζε σε Τίποτα την Ύπαρξή της
Γεωργία Λαλέ | Η Τέχνη ως «Καταφύγιο»
