Στα social media, μικρά κοριτσάκια και αγοράκια ποζάρουν χαριτωμένα στο φακό δείχνοντας το καινούργιο τους φόρεμα, το παιχνίδι, την καθημερινότητά τους. Ανήλικοι influencer διαφημίζουν προϊόντα και τρόπο ζωής. Στιγμές, ασχολίες και επιτυχίες ποστάρονται από φίλους και γνωστούς που εκθέτουν με φυσικότητα την καθημερινότητα των παιδιών τους· μπορεί κατά καιρούς –λιγότερο ή περισσότερο συχνά– να έχετε επιλέξει να κάνετε το ίδιο κι εσείς.
Η πρακτική αυτή έχει όνομα και είναι διαδεδομένη. Ο όρος sharenting προέρχεται από τη σύντμηση των λέξεων share (μοιράζομαι) και parenting (γονεϊκότητα). Χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη συνήθεια των γονέων να δημοσιεύουν φωτογραφίες, βίντεο και πληροφορίες που αφορούν τα παιδιά τους στο διαδίκτυο, συχνά μάλιστα από τη βρεφική ηλικία και τις περισσότερες φορές χωρίς τη συναίνεσή τους.
Η λέξη αποδίδεται σε δημοσιογραφική έμπνευση και πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 2013 στη Wall Street Journal. Την ίδια χρονιά την οικειοποιήθηκε το Time, ενώ τρία χρόνια αργότερα, το 2016, προστέθηκε ως λήμμα στο Collins English Dictionary. Έκτοτε, υιοθετήθηκε από την επιστημονική κοινότητα, με την έκταση του φαινομένου να παραμένει εντυπωσιακή,
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, διαπιστώθηκε ότι σχεδόν το 75% των Αμερικανών γονέων ήταν εξοικειωμένο με την υπερπληροφόρηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αφορούσε τη ζωή των παιδιών του. Άλλη έρευνα αποκάλυψε ότι το 90% των Αυστραλών γονέων παραδέχτηκε πως έκανε πάρα πολλές αναρτήσεις με τα παιδιά του στο επίκεντρο. Ακόμη, τα ¾ των ερωτηθέντων σε σχετική έρευνα που έγινε στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία δήλωσαν ότι είναι πρόθυμοι να κοινοποιήσουν εικόνες των παιδιών τους, σε βρεφική, μάλιστα, ηλικία.
Σύμφωνα με έρευνες, οι γονείς επιδιώκουν με αυτή τη διαδικασία να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους για τη γονεϊκή τους ιδιότητα, να εισπράξουν likes και θετικά σχόλια, να διατηρήσουν την επαφή τους με συγγενείς και φίλους, να αυτοπροβληθούν ως επιτυχημένοι οικογενειάρχες, ακόμη και να έχουν πρόσθετα οικονομικά οφέλη ως μάνατζερ των μικρών τους influencer.
Και στην Ελλάδα, παρότι δεν έχουν δημοσιευτεί έρευνες για σχετικά στατιστικά και ποιοτικά στοιχεία, μια ματιά στο Instagram feed του μέσου σαραντάρη συγκλίνει στη διαπίστωση ότι και στη χώρα μας το sharenting είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Τι είναι όμως αυτό που τελικά ωθεί τους χρήστες εκεί, συχνά υποβαθμίζοντας ακόμη και τους κινδύνους της συγκεκριμένης πρακτικής;
Σύμφωνα με έρευνες, οι γονείς επιδιώκουν με αυτή τη διαδικασία να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους για τη γονεϊκή τους ιδιότητα, να εισπράξουν likes και θετικά σχόλια, να διατηρήσουν την επαφή τους με συγγενείς και φίλους, να αυτοπροβληθούν ως επιτυχημένοι οικογενειάρχες, ακόμη και να έχουν πρόσθετα οικονομικά οφέλη ως μάνατζερ των μικρών τους influencer. Είναι άραγε τόσο φιλόδοξοι και ανασφαλείς οι σημερινοί γονείς; Εκμεταλλεύονται και βάζουν σε κίνδυνο τα παιδιά τους ακολουθώντας το ρεύμα; Όχι βέβαια! Τότε, τι;
Πριν από λίγες ημέρες ένα σποτ έγινε viral από την πρώτη ημέρα της προβολής του. Το ετοίμασε η Ιρλανδική Επιτροπή Προστασίας Δεδομένων, έχει σύνθημα Pause Before you Post και στόχο να ευαισθητοποιήσει το κοινό ώστε να κατανοήσει ότι είναι πάρα πολύ εύκολο να αποκαλυφθεί η ταυτότητα ενός παιδιού από τα προσωπικά δεδομένα που μοιράζονται οι γονείς του στο διαδίκτυο. Ακόμη, να κατανοήσει ότι όσο φυσικό είναι οι γονείς να γιορτάζουν τα ορόσημα των παιδιών τους με διαδικτυακές αναρτήσεις, τόσο επιβεβλημένο είναι να το κάνουν ακολουθώντας κανόνες ασφαλείας, όπως το να δημοσιεύουν σε κλειστές μικρές ομάδες με μέλη οικείους.
Νομοθετικό Πλαίσιο στην Ελλάδα
Νομοθετικό πλαίσιο προστασίας υπάρχει. Ο ευρωπαϊκός Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR) και ο Ν. 4624/2019, η ελληνική νομοθεσία που τον εφαρμόζει, ειδική ρύθμιση του οποίου προϋποθέτει τη συγκατάθεση νόμιμου αντιπροσώπου για άτομα κάτω των 15 ετών σε ό,τι αφορά τη δημοσιοποίηση δεδομένων τους. Επίσης, ο Ν. 4779/2021, που ενσωματώνει την ευρωπαϊκή Οδηγία για τις οπτικοακουστικές υπηρεσίες, ο οποίος αφορά και την προστασία των ανηλίκων από επιβλαβές περιεχόμενο και από διαφημίσεις. Ακόμη, η Digital Services Act της ΕΕ επιβάλλει μέτρα στις πλατφόρμες για προστασία ανηλίκων, ενώ το Kids Wallet επιτρέπει στους γονείς να περιορίζουν ή να αποκλείουν την πρόσβαση σε εφαρμογές και online υπηρεσίες στις συσκευές των παιδιών τους και, παράλληλα, δίνει τη δυνατότητα αποθήκευσης ψηφιακών εγγράφων, όπως η ταυτότητα του ανηλίκου.
Ωστόσο, το ζήτημα είναι κατά πόσο αυτό το νομοθετικό πλαίσιο, οι κανόνες και οι εφαρμογές προστασίας μπορούν να λειτουργήσουν ανασχετικά σε περιπτώσεις κινδύνου, αλλά πολύ περισσότερο κατά πόσο μπορούν να προβληματίσουν σοβαρά τους γονείς.
Όπως όλες οι αναρτήσεις στο διαδίκτυο, έτσι και το sharenting δίνει στους επιτήδειους πλήθος πληροφοριών για τη ζωή του παιδιού. Σε ποιο σχολείο πάει, τι ωράριο έχει, πού μένει, ποιες άλλες δραστηριότητες έχει.
Ψηφιακά Άλμπουμ που Γίνονται Παγίδες
Το να καμαρώνει ένας γονιός για το παιδί του είναι, προφανώς, το φυσιολογικότερο πράγμα του κόσμου. Στην τεχνολογική εποχή μας όμως, το άλμπουμ της παιδικής/εφηβικής ηλικίας δεν είναι απλώς ένα πολύτιμο αντικείμενο αναμνήσεων που μπορεί να ξεφυλλίζουν γονείς, συγγενείς και φίλοι. Τα ψηφιακά άλμπουμ των παιδιών, οι αναρτήσεις, δηλαδή κάθε είδους πληροφορία και εικόνα, από τους γονείς τους στα social media μπορεί να μετατραπεί, ακούσια ασφαλώς, από έκφραση χαράς και περηφάνιας σε επικίνδυνη πρακτική, η οποία, μάλιστα, εγείρει ηθικά και νομικά ζητήματα.
Όπως όλες οι αναρτήσεις στο διαδίκτυο, έτσι και το sharenting δίνει στους επιτήδειους πλήθος πληροφοριών για τη ζωή του παιδιού. Σε ποιο σχολείο πάει, τι ωράριο έχει, πού μένει, ποιες άλλες δραστηριότητες έχει, με αποτέλεσμα να είναι εφικτό να το εντοπίσουν και να το παρενοχλήσουν ακόμη και διά ζώσης με οποιονδήποτε τρόπο.
Αν και δεν υπάρχει σαφής και ξεκάθαρος συσχετισμός με το sharenting και την παιδική πορνογραφία, είναι γνωστό ότι οι φωτογραφίες που ανεβαίνουν στα social εύκολα μοντάρονται ή μέσω της AI μετατρέπονται σε deepfake πορνογραφικό υλικό.
Κατατοπιστική των κινδύνων που κρύβουν τέτοιου τύπου αναρτήσεις είναι η έκθεση Prevalence and Predictors of Requests for Facilitated Child Sexual Exploitation on Online Platforms, η οποία δημοσιεύτηκε πέρυσι και, μεταξύ άλλων, επισημαίνει ότι υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι οι σεξουαλικοί εγκληματίες είναι πιθανότερο να προσεγγίσουν γονείς ή κηδεμόνες που ανεβάζουν στους λογαριασμούς τους φωτογραφίες των παιδιών τους, με στόχο να τους εκμεταλλευτούν στη δημιουργία/διακίνηση σεξουαλικού περιεχομένου. Ακόμη, στην ίδια έκθεση σημειώνεται πως στη Meta (Facebook, Messenger, Instagram και WhatsApp) αντιστοιχούσε το 93% των 21,7 εκατομμυρίων αναφορών σεξουαλικής εκμετάλλευσης ανηλίκων που έλαβε το Εθνικό Κέντρο για τα Εξαφανισμένα και Κακοποιημένα Παιδιά.
Ταυτότητα εκ των Άνω
Η ιρλανδική καμπάνια Pause Before you Post έγινε αμέσως viral. Ωστόσο, η συζήτηση για το sharenting δεν μπορεί να κλείσει με μια ακόμη επιτυχημένη καμπάνια, ούτε είναι η παιδική πορνογραφία ο μοναδικός κίνδυνος που ελλοχεύει. Υπάρχουν πολλές, καθημερινές, αδιόρατες σχεδόν λειτουργίες που διαταράσσονται από την ψηφιακή υπερέκθεση.
Ρωτήστε ένα μικρό παιδί, έναν νέο ή μια νέα στην εφηβεία που υποχρεώνεται να αποκτήσει ψηφιακή ταυτότητα πριν καλά-καλά έχει αρχίσει να ψάχνει την αληθινή δική του. Ρωτήστε ένα κορίτσι ή ένα αγόρι που δυσκολεύεται ακόμη και να δει το είδωλό του στον καθρέφτη πώς αισθάνεται όταν ανεβάζουν stories οι γονείς του αντ’ αυτού. Πώς νιώθει όταν τα like που εισπράττει η ανάρτηση είναι λίγα ή πολλά. Πώς αισθάνεται όταν πρέπει να παριστάνει το καλύτερο παιδί του κόσμου. Ρωτήστε και αφουγκραστείτε τις απαντήσεις του. Είναι πολύ πιθανό να ψιθυρίζει ντρέπομαι, φοβάμαι, αγχώνομαι μήπως μου κάνουν cyberbullying, μη με χλευάσουν στο σχολείο.
Κι αν, τελικά, δεν είμαι το καλύτερο παιδί του κόσμου;
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Παιδιά και ChatGPT: Με Ποια Μέτρα Ασφάλειας;
