Η Αχαρνών είναι πολύβουη. Πολυπολιτισμική, ενίοτε ξεχασμένη, χωρίς να έχει χάσει την ουσία μιας άλλης Αθήνας που κάποτε ευδοκιμούσε εδώ. Στον χώρο του Μιχάλη Κοσσυβάκη, του σημαντικότερου εκπαιδευτή που έχουμε στη χώρα και στον κόσμο –ναι, εκπαιδεύει ένστολους στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στο Ισραήλ– κυριαρχεί ηρεμία και μια ιδιαίτερη τάξη. Σε λίγο, ομάδες διαφορετικών ανθρώπων, πάντα ακολουθώντας τα υγειονομικά πρωτόκολλα, θα συρρεύσουν στον χώρο για να εκπαιδευτούν στην αυτοάμυνα, τόσο ως πρακτική όσο και, κυρίως, ως τρόπο σκέψης. Στις ειδήσεις κυριαρχεί πάλι μια δολοφονία. Λύπη και θυμός. Και μια εύλογη απορία.
Τι πρέπει να γίνει στο πλαίσιο της οικογένειας και του σχολείου ώστε κανένας –και ειδικότερα ένα αγόρι– να μη θεωρεί ότι η βίαιη συμπεριφορά μπορεί να είναι μέσο συνδιαλλαγής με τους άλλους;
Δεν είμαι κοινωνιολόγος, ωστόσο, μέσα από τα 36 χρόνια ενεργής ενασχόλησης και διδακτικής επάρκειας σε παιδιά από 4 ετών, αλλά και κοινωνικής τριβής με τους γονείς τους, θεωρώ πως τα πρώτιστα και σημαντικότερα σημεία καμπής για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα κάθε παιδιού είναι η οικογένεια και, γενικότερα, το περιβάλλον όπου αναπτύσσεται.
Όσο πιο υγιές και στοχευμένο στη νοητική και ψυχική καλλιέργεια του παιδιού, τόσο πιο ικανό και αποτελεσματικό είναι ως προς την αποτροπή της εκδήλωσης βίαιας συμπεριφοράς σε οποιοδήποτε πεδίο. Ο γονέας είναι το άτομο με τη μεγαλύτερη επιρροή στη ζωή ενός παιδιού, ακόμα και ως την αρχή της ενηλικίωσης.
Εν συνεχεία, καταλυτικό ρόλο θα διαδραματίσουν και οι δάσκαλοί του, είτε αυτοί αφορούν την υποχρεωτική εκπαίδευση είτε τις εξωσχολικές δραστηριότητες, εν προκειμένω ο δάσκαλος πολεμικών τεχνών ή ο προπονητής μαχητικού αθλήματος.
Η επίδραση που ασκεί ο εκπαιδευτής αυτοάμυνας στο παιδί συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην πνευματική και ψυχική διαμόρφωσή του. Μπορεί να του ενσταλάξει δυνατές ηθικές αρχές, και σίγουρα να τον οδηγήσει σε έναν ισορροπημένο τρόπο ζωής, μακριά από καθετί βίαιο στη συμπεριφορά του.
Η επίδραση που ασκεί ο εκπαιδευτής αυτοάμυνας στο παιδί συντελεί σε μεγάλο βαθμό στην πνευματική και ψυχική διαμόρφωσή του.
Είναι τα αγόρια πιο βίαια από τα κορίτσια;
Στους ασκούντες επαγγέλματα εκπαίδευσης που αφορούν τα παιδιά είναι γνωστό –ως γενικός κανόνας– πως ο εγκέφαλος των κοριτσιών εκκρίνει περισσότερη σεροτονίνη, μια ουσία νευροδιαβίβασης που κάμπτει την επιθετικότητα, ενώ, αντίθετα, ο εγκέφαλος των αγοριών εκκρίνει περισσότερη τεστοστερόνη, μια ορμόνη που δίνει ώθηση στην επιθετικότητα.
Ωστόσο, κάθε παιδί είναι μοναδικό, και ως τέτοιο πρέπει να το αντιμετωπίζουμε. Χρέος του γονέα, του εκπαιδευτικού, του προπονητή είναι να το αφουγκραστεί και να το προσεγγίσει με σκοπό να το καταλάβει, και όχι απλώς με τη διάθεση να του διδάξει το σωστό με τον τρόπο που αυτός το αντιλαμβάνεται.
Πρέπει να ενεργοποιηθούν με τον κατάλληλο τρόπο και οι τρεις συστηματικές διαδικασίες επηρεασμού του παιδιού: αγωγή, εκπαίδευση, διδασκαλία. Στην καριέρα μου έχω συναντήσει βίαια παιδιά και από τα δύο φύλα. Καταθέτοντας την πείρα μου, δηλώνω πως η εκπαίδευση στις πολεμικές τέχνες είναι, εν γένει, από τις θετικότερες επιλογές και η καλύτερη για την απομάκρυνση και εξάλειψη της βίας.
Ως αυτοάμυνα ορίζουμε το σύνολο των απαιτούμενων πράξεων που αναγκαζόμαστε να εκτελέσουμε σε φυσική εμπλοκή προκειμένου να αμυνθούμε και να προστατέψουμε τη σωματική μας ακεραιότητα και, εν δυνάμει, τη ζωή μας.
Τι ορίζουμε ως αυτοάμυνα;
Με απλά λόγια, ως αυτοάμυνα ορίζουμε το σύνολο των απαιτούμενων πράξεων που αναγκαζόμαστε να εκτελέσουμε σε φυσική εμπλοκή προκειμένου να αμυνθούμε και να προστατέψουμε τη σωματική μας ακεραιότητα και, εν δυνάμει, τη ζωή μας.
Αν και η αυτοάμυνα είναι ο παλαιότερος νόμος της φύσης –και προτρέπω εμφατικά κάθε άνθρωπο να μετάσχει στη γνώση της–, θεωρώ εξίσου σημαντική την έννοια (και τη γνώση) της αυτοπροστασίας. Τις διαδικασίες δηλαδή που συντελούν στην αποφυγή ή αποκλιμάκωση μιας ενδεχόμενης συμπλοκής προτού αυτή πραγματωθεί.
Στο σημείο αυτό, πρέπει να τονίσω πως, ενώ οι περισσότερες σχολές πολεμικών τεχνών προσεγγίζουν, με τον δικό τους τρόπο καθεμία, το self defense, λίγες επιδίδονται στο self-protection και ακόμα λιγότερες στο self-preservation.
Στους καιρούς που διανύουμε, η γνώση αυτοάμυνας, εκτός από τα πολυποίκιλα οφέλη που προσδίδει στον άνθρωπο, έχει καταστεί και απαραίτητη ανάγκη.
Ποιος πρέπει να κάνει μαθήματα αυτοάμυνας;
Το να είναι ασφαλής ο άνθρωπος, εκτός από υπέρτατο αγαθό, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμά του. Ενώ στο πλαίσιο ενός κράτους, θεωρητικά, η προστασία του πολίτη παρέχεται με την επιβολή του νόμου και την τήρηση της τάξης, πρακτικά σε καμία κοινωνία, όσο προηγμένη κι αν είναι, δεν απουσιάζει η εγκληματικότητα, η παραβατική συμπεριφορά και η αίσθηση της ελλιπούς προστασίας.
Στους καιρούς που διανύουμε, η γνώση αυτοάμυνας, εκτός από τα πολυποίκιλα οφέλη που προσδίδει στον άνθρωπο, έχει καταστεί και απαραίτητη ανάγκη.
Όπως ανέφερα πιο πάνω, προτείνω ανεπιφύλακτα και προτρέπω κάθε ανήλικο και ενήλικο να ενταχθεί σε μια σχολή πολεμικών τεχνών και να λάβει γνώση αυτοάμυνας, μέσα από τη σπουδή οποιουδήποτε συστήματος/στιλ, ή να παρακολουθήσει έστω κάποια βασικά μαθήματα αυτοάμυνας.
Ένα από τα ρητά που χρησιμοποιώ από την αρχή, το 1985, της επαγγελματικής μου πορείας ως εκπαιδευτή, είναι το «Μάθε να Αντιμετωπίζεις για να Μπορείς να Προστατεύεις».
Η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως πρέπει να υπάρξουν ειδικά προγράμματα εκπαίδευσης σε όλα τα σχολεία, αν όχι από το Δημοτικό, από την πρώτη τάξη του Γυμνασίου. Οι νεότερες ηλικίες αντιπροσωπεύουν το «κρίσιμο παράθυρο» για την προώθηση ασφαλέστερης συμπεριφοράς στην κοινωνία καθώς αυτή εξελίσσεται.
Ζούμε σε εποχή κατά την οποία ο φόβος έχει πολλές μορφές. Μπορεί η αυτοάμυνα να λειτουργήσει αποτρεπτικά στον φόβο;
Στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μπορεί να λειτουργήσει απόλυτα. Η γνώση αυτοάμυνας αυξάνει, ενισχύει, θεμελιώνει και δημιουργεί αυτοπεποίθηση.
Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή του ανθρώπου είναι η γνώση αρχικά και η σιγουριά στη συνέχεια ότι μπορεί να φροντίσει επαρκώς τον εαυτό του, σε πνευματικό, οικονομικό και σωματικό επίπεδο.
Εντούτοις, για πολλούς ανθρώπους το φυσικό μέρος νοείται μόνο ως σωματική άσκηση που αφορά την υγεία. Παρόλο που το μεγαλύτερο σχεδόν ποσοστό των ενηλίκων έχει προβεί σε ασφάλιση αυτοκινήτου, οικίας, ζωής και άλλων αγαθών, το να βρεθεί σε θέση να προστατευτεί από έναν ενδεχόμενο κίνδυνο απειλής της σωματικής του ακεραιότητας θεωρεί ότι είναι κάτι που ποτέ δεν θα του συμβεί.
Η εκπαίδευση στην αυτοάμυνα είναι σαν την ασφάλιση. Μπορεί να ελπίζεις πως ποτέ δεν θα τη χρειαστείς, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζεις πως θα μπορέσεις να αντεπεξέλθεις όταν παραστεί η ανάγκη.
Αυτό το «ασφαλιστήριο συμβόλαιο» ο άνθρωπος μπορεί να το αποκτήσει μόνο με τη δύναμη της γνώσης και της πρακτικής που προσφέρουν τα μαθήματα αυτοάμυνας, μέσα από μια πολεμική τέχνη που επικεντρώνεται στη μαχητική πλευρά της και έναν σοβαρό και υπεύθυνο εκπαιδευτή που ξέρει το αντικείμενο.
Η εκπαίδευση στην αυτοάμυνα είναι σαν την ασφάλιση. Μπορεί να ελπίζεις πως ποτέ δεν θα τη χρειαστείς, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζεις πως θα μπορέσεις να αντεπεξέλθεις όταν παραστεί η ανάγκη.
Μπορεί κάποιος που έχει βίαιο χαρακτήρα να χρησιμοποιήσει την αυτοάμυνα ως όπλο απειλής;
Ναι. Όπως, για παράδειγμα, το μαχαίρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κόψει το ψωμί, ως εργαλείο δουλειάς, αλλά και να γίνει φονικό όπλο σε ακατάλληλα χέρια, έτσι και η γνώση της μάχης μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο παραβατικότητας ή ακόμα και για την ενίσχυσή της.
Ποια η σχέση αυτοάμυνας και bullying;
Σε μια εποχή που ο εκφοβισμός (bullying) στο σχολείο –και όχι μόνο– αποτελεί πλέον μια επιδημία που δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα, είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά μπορούν να αυτοαμύνονται όταν και εάν προκύπτει η ανάγκη.
Η γνώση της αυτοάμυνας δεν προσφέρει στα παιδιά μόνο την ικανότητα να αμυνθούν-προστατευτούν έναντι φυσικών επιθέσεων, αλλά και άλλα σημαντικά οφέλη στην καθημερινή τους ζωή.
Μέσα από τη μαχητική πλευρά των πολεμικών τεχνών, σημαντικές αξίες και αρχές, όπως η σκληρή δουλειά, η αφοσίωση, η επιμονή, η αυτοπειθαρχία, ο αυτοσεβασμός, και κυρίως η αυτοπεποίθηση, γίνονται κτήμα των παιδιών, τα οποία απολαμβάνουν έτσι όλα τα ευεργετικά οφέλη αυτών των εννοιών.
Η γνώση της αυτοάμυνας είναι μια ασφαλής, διασκεδαστική και κυρίως δημιουργική δραστηριότητα, που μπορεί να συνεχιστεί εφ’ όρου ζωής. Μια ενασχόληση με ανυπολόγιστα μεγάλη αξία, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά.
H αυτοάμυνα είναι βασικό δικαίωμα για κάθε άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. Η ολοένα και μεγαλύτερη απόκτηση αυτής της γνώσης φέρει μαζί της και ενδυναμώνει τη συναίσθηση της ευθύνης που της αναλογεί.
Ο σωστός δάσκαλος ή εκπαιδευτής (απαραίτητη προϋπόθεση) θα διδάξει στα παιδιά πότε, πού και κυρίως πώς να εφαρμόσουν αυτές τις γνώσεις και δεξιότητές τους. Θα τους δώσει, με τον κατάλληλο τρόπο, να κατανοήσουν πως αυτό δεν είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για να βλάψει τους άλλους, αλλά για να υπερασπίσουν τον εαυτό τους με αυτό απέναντι σε επιθέσεις.
Σε μια εποχή που ο εκφοβισμός στο σχολείο –και όχι μόνο– αποτελεί πλέον μια επιδημία που δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα, είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά μπορούν να αυτοαμύνονται, όταν και εάν προκύψει η ανάγκη.
Ο εκφοβισμός του παιδιού στο σχολείο είναι ένας εφιάλτης για κάθε γονέα και κηδεμόνα. Ένα πρόβλημα που υπάρχει χρόνια και που, παρά τις προσπάθειες απάλειψής του από την κοινωνία και την πολιτεία, τουλάχιστον στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας εξακολουθεί να υπάρχει σε μεγάλο βαθμό.
Η ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών, συνεπικουρούμενη από τη γνώση αυτοάμυνας και της πρακτικής στη μαχητική πλευρά των πολεμικών τεχνών, μπορεί να συμβάλλει στην παύση του εκφοβισμού μια για πάντα.
Η απόκτηση και η ενδυνάμωση αυτών των βασικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που αναπτύσσονται μέσω της αυτοάμυνας είναι ένα άμεσο και σημαντικά θετικό αποτέλεσμα. Συμβουλεύω όλους τους γονείς να κάνουν στα παιδιά τους αυτό το πολύτιμο και εξαιρετικής αξίας δώρο ζωής.
Υπάρχει κάποιος που δεν μπορεί να μάθει αυτοάμυνα;
Οι μόνες ομάδες του πληθυσμού που δεν μπορούν να μάθουν αυτοάμυνα, είναι… οι τεμπέληδες. H γνώση της αυτοάμυνας, ενώ στα αρχικά της στάδια είναι απλή και εύκολη διαδικασία, απαιτεί ως έναν βαθμό δέσμευση και σοβαρή αντιμετώπιση. Και φυσικά, εκείνοι στους οποίους δεν το επιτρέπει η κατάσταση της υγείας τους.
H γνώση της αυτοάμυνας, ενώ στα αρχικά της στάδια είναι απλή και εύκολη διαδικασία, απαιτεί ως έναν βαθμό δέσμευση και σοβαρή αντιμετώπιση.
Ποιος φοβάται περισσότερο σήμερα;
Αρχικά να τονίσουμε πως ο φόβος είναι ένα ένστικτο που βοηθά τον άνθρωπο να προστατευτεί, να επιβιώσει. Υπό αυτή την έννοια, ο φόβος δεν είναι ένα αρνητικό συναίσθημα, αλλά ένας απαραίτητος μηχανισμός προστατευτικού χαρακτήρα. Από την άλλη, η φοβία είναι ένας επίμονος και ανούσιος φόβος, που στην πραγματικότητα δεν προκαλείται από μια σημαντική πηγή κινδύνου.
Ωστόσο, παρά τον εκπολιτισμό και τη μεγάλη πρόοδο της δυτικής κοινωνίας, η εν δυνάμει απειλή της σωματικής ακεραιότητας καραδοκεί και μπορεί να προκύψει με απρόσμενο τρόπο.
Το θάρρος δεν είναι έμφυτο ή κληρονομικό χάρισμα, αλλά επίκτητη διαδικασία με πολλές, μα πολλές απαιτήσεις για την ανάπτυξή του. Η γνώση της αυτοάμυνας σίγουρα το ενισχύει, μπορεί και να το γεννήσει ακόμα.
Τόσα μα τόσα έχουν γραφεί για τη δύναμη που έχει, βρίσκει ή διδάσκεται ο άνθρωπος, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει επικίνδυνες, άβολες, απαιτητικές, δυσκολοπέραστες, αντίξοες καταστάσεις, είτε χωρίς φόβο είτε (κυρίως) υπερνικώντας τον. Σε αυτή τη διαδικασία, η αυτοάμυνα είναι ένα πολύτιμο εργαλείο.
Είναι διάχυτη στην κοινωνία μια συνεχή ανασφάλεια;
Έχουν γραφεί πολλά βιβλία, κυρίως κοινωνιολογικού περιεχομένου, έχοντας ως βάση την «κοινωνία του φόβου», τα οποία ερευνούν τη στροφή του συλλογικού αισθήματος προς την ανασφάλεια, στροφή που συνδέεται με αρκετούς παράγοντες, όπως η οικονομική κρίση, η ύφεση, η τρομοκρατία, εσχάτως και η πανδημία, εντούτοις δεν θεωρώ πως μια επικείμενη απειλή παραβατικής (ή κακοποιητικής) συμπεριφοράς είναι διάχυτη στην κοινωνία. Απεναντίας, η συντριπτική πλειονότητα του δυτικού πληθυσμού έχει την αίσθηση πως δεν θα βρεθεί ποτέ αντιμέτωπη με έναν τέτοιο κίνδυνο. Εσφαλμένα, κατά τη γνώμη μου.
Στον οποιονδήποτε ενήλικο άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου, που εμφανίζει σημάδια ή –πολλώ μάλλον– που εκδηλώνει κακοποιητική συμπεριφορά, συμβουλεύω να επισκεφτεί άμεσα έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Ποιο είναι το μήνυμά σας για έναν άντρα με κακοποιητική συμπεριφορά και μια γυναίκα ή ένα παιδί θύμα κακοποίησης;
Στον οποιονδήποτε ενήλικο άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου, που εμφανίζει σημάδια ή –πολλώ μάλλον– που εκδηλώνει κακοποιητική συμπεριφορά, συμβουλεύω να επισκεφτεί άμεσα έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Στο ενήλικο θύμα κακοποίησης συμβουλεύω να φύγει και να καταγγείλει το συμβάν στις αρμόδιες αρχές, αν και γνωρίζω και κατανοώ πλήρως τις δυσκολίες και τους πολλούς «αποτρεπτικούς» παράγοντες –κοινωνικούς και πρακτικούς ανασχετικούς μηχανισμούς– που επηρεάζουν αυτό το εγχείρημα.
Για τα παιδιά που κακοποιούνται, εύχομαι να έχουν τουλάχιστον έναν γονέα-κηδεμόνα ή κάποιον άλλο στο οικείο περιβάλλον που θα αντιληφθεί έγκαιρα το πρόβλημα και θα πράξει τα δέοντα. Εδώ είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει προστατευτική αρωγή από την πολιτεία και η απαραίτητη στήριξη από τον ευρύτερο οικογενειακό κύκλο.
Υπάρχουν γυναίκες κακοποιήτριες;
Μα ναι, φυσικά! Αν και το μεγαλύτερο ποσοστό θυμάτων κακοποίησης και ενδοοικογενειακής (ψυχολογικής ή σωματικής) βίας αφορά τις γυναίκες, αναμφίβολα υπάρχουν και άντρες θύματα γυναικών. Όσο και αν το ζήτημα αυτό θεωρείται εν πολλοίς αμφιλεγόμενο, υπάρχουν όχι μόνο έρευνες-μελέτες-καταγραφές* για άντρες που εμπίπτουν στο/έχουν βιώσει IPV (Intimate Partner Violence), DVA (Domestic Violence and Abuse), ακόμα και SV (Sexual Violence), είτε σε αμοιβαία-αμφίδρομη κατάσταση είτε αποκλειστικά ως θύματα, αλλά και ειδικές κλινικές που φιλοξενούν τέτοιου είδους περιστατικά.
***
Τριβελίζει το μυαλό μου κάτι που άκουσα και ήξερα, αλλά τώρα που το ξανάκουσα με σόκαρε ακόμα πιο πολύ. Όλα ξεκινάνε από την οικογένεια και συνεχίζονται στο σχολείο. Οικογενειακή αγάπη, αρχές και παιδεία. Αυτά τα τρία (θα) μας διασώζουν από όλα αυτά που ως κοινωνία ξορκίζουμε. Αλλά, ας το βάλουμε καλά στο μυαλό μας. Καμία βία, έναντι ουδενός, δεν είναι αποδεκτή. Όπως και κανένας φόβος. Η ζωή και η ασφάλεια είναι δικαίωμα κατοχυρωμένο.
* Για παράδειγμα, το NISVS (National Intimate Partner and Sexual Violence Survey) και ο GIDVA (Gender-Ιntegrated Domestic Violence Agency) στις ΗΠΑ.
Δείτε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Δίαιτα, Διατροφή, Άσκηση Μέρος 3ο: Νίκος Μπασούκος
