Η χώρα μας αρχίζει σιγά σιγά να ξεκλειδώνει όλο και περισσότερους τομείς της οικονομίας της. Επιχειρήσεις και εμπορικά καταστήματα άνοιξαν ξανά, τα εστιατόρια και τα καφέ σε ετοιμότητα για την καλοκαιρινή περίοδο, στα σχολεία ξαναχτύπησε το κουδούνι, τα πλοία σάλπαραν για νησιωτικούς προορισμούς. Μέσα στην ανυπομονησία, αλλά και την ευθυμία της επιστροφής στην κανονικότητα, η ελληνική οικογένεια παλεύει να ξαναβρεί τους ρυθμούς της μετά από δύο μήνες καραντίνας.
Τι έγινε όμως κατά τη διάρκεια αυτού του πρωτόγνωρου εγκλεισμού; Ποιες είναι οι νέες ισορροπίες που κλήθηκαν να βρουν οι Έλληνες; Πώς διαμορφώθηκαν οι ρόλοι στην ελληνική οικογένεια όταν όλα τα μέλη της αναγκάστηκαν να περιοριστούν στο σπίτι;
Το Ελληνο-Αμερικανικό Επιμελητήριο, σε συνεργασία με την Επιτροπή Women in Business, διενήργησε μια έρευνα για την επίδραση της πανδημίας στην καθημερινότητα και την εργασία με ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο μεταξύ 23 Απριλίου και 1 Μαΐου 2020. Απευθύνθηκε κατά κύριο λόγο στα μέλη και το ευρύτερο κοινό του Επιμελητηρίου, συγκέντρωσε 546 απαντήσεις προερχόμενες κατά 68% από γυναίκες και κατά 32% από άνδρες, με το 77% των ερωτώμενων να ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των 25 με 54 ετών. Πώς επέδρασε λοιπόν η πανδημία στην καθημερινότητα της ελληνικής οικογένειας;
Φαίνεται ότι η πανδημία ενισχύει και διογκώνει ήδη υπάρχοντα προβλήματα όσον αφορά την εργασία των γυναικών.
Η έρευνα έδειξε τα αυτονόητα. Οι γυναίκες είναι περισσότερο επιβαρυμένες με τη φροντίδα του σπιτιού, των παιδιών και των ηλικιωμένων – η λεγόμενη μη αμειβόμενη εργασία (unpaid work) έχει γένος θηλυκό. Όμως, τώρα που οι δύο σύντροφοι ήταν σπίτι, δεν υπήρξε περισσότερη ισορροπία; Τα ευρήματα της έρευνας σε ό,τι αφορά το ερώτημα αυτό είναι, το λιγότερο, ενδιαφέροντα. Οι άνδρες θεωρούν ότι συνεισφέρουν στο σπίτι σε βαθμό πολλαπλάσιο απ’ ό,τι αναγνωρίζουν οι γυναίκες. Οι άνδρες ευκολότερα μεγιστοποιούν τη συνεισφορά τους και πολλές φορές την εξισώνουν με αυτήν της γυναίκας. Οι γυναίκες από την άλλη δεν αναγνωρίζουν αυξημένη συμμετοχή.
Αναφέρω συνοπτικά μερικά παραδείγματα από την έρευνα:
- 36% των ανδρών αναφέρει ότι και οι δύο συνεισφέρουν εξίσου στη δημιουργική απασχόληση των παιδιών, ενώ μόνο το 18% των γυναικών λέει το ίδιο.
- 38% των ανδρών αναφέρει ότι ασχολούνται και οι δύο εξίσου με τη φροντίδα των ηλικιωμένων, ενώ μόνο το 19% των γυναικών πιστεύει το ίδιο.
- 47% των γυναικών αναφέρει ότι κάνουν αυτές κυρίως την καθαριότητα του σπιτιού, σε σχέση με το 5% των ανδρών που αναφέρει ότι κάνουν περισσότερο οι ίδιοι την καθαριότητα.
Είναι τα στερεότυπα με τα οποία μας έχουν γαλουχήσει που καθιστούν τις δουλειές του σπιτιού, το διάβασμα των παιδιών και τη φροντίδα των ηλικιωμένων γονιών de facto γυναικείες υποχρεώσεις; Που κάνουν τη μικρή επιπλέον συνεισφορά να μεγιστοποιείται, να διογκώνεται και να συζητείται; “Σε βοηθώ όσο μπορώ”, “θέλω να βοηθήσω”, “πες μου πού να σε βοηθήσω”. Και μόνο η χρήση του ρήματος “βοηθώ” υποδηλώνει τη διάθεση να υποστηρίξει κάποιος στις δουλειές κάποιον άλλον που τις έχει υπ’ ευθύνη του, όχι να μοιραστεί ισάξια το φορτίο.
Ευκαιρία για Επανασχεδιασμό
Κάτω από συνθήκες απειλής και παραμονής στο σπίτι, οι γυναίκες συνδέθηκαν ακόμα πιο έντονα με τον παραδοσιακό τους ρόλο. Περισσότερες γυναίκες (62%) απ’ ό,τι άνδρες (51%) δούλεψαν την περίοδο αυτή από το σπίτι. Αυτό βέβαια συνδέεται άμεσα και με το κλείσιμο των σχολείων και την προσδοκία ότι η μητέρα θα μείνει στο σπίτι να αναλάβει τη φροντίδα των παιδιών. Ωστόσο, η τηλεργασία αποτελεί, ταυτόχρονα, και μεγάλη ευκαιρία. Σύμφωνα με αναφορά που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Έμφυλης Ισότητας (European Institute for Gender Equality) το περασμένο φθινόπωρο, η ευρεία υιοθέτηση πολιτικών τηλεργασίας θα δώσει περισσότερες ευκαιρίες στις γυναίκες να αναζητήσουν δουλειά που θα τους επιτρέπει να πετύχουν καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και να ανταποκριθούν στους πολλαπλούς τους ρόλους. Σήμερα, περισσότεροι άνδρες απ’ ό,τι γυναίκες στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης επωφελούνται των ευκαιριών ευέλικτης/απομακρυσμένης εργασίας. Ενώ 25% των ανδρών έχει την ευελιξία να εργαστεί από οπουδήποτε, μόνο το 10% των γυναικών έχει αντίστοιχη ευκαιρία.
Όσον αφορά στις προοπτικές μετά το τέλος της πανδημίας και την επανεκκίνηση της οικονομίας, υπάρχει μια γενική ανησυχία ότι οι συνέπειες της διακοπής της οικονομικής ζωής θα πλήξουν όλους. Όμως, περισσότερο αντιμέτωπες με την ανεργία και τη μείωση εισοδήματος εκτιμάται ότι θα βρεθούν οι γυναίκες, οι οποίες φαίνεται ότι θα έχουν επίσης λιγότερες προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης στο μέλλον. Φαίνεται λοιπόν ότι η πανδημία ενισχύει και διογκώνει ήδη υπάρχοντα προβλήματα σε ό,τι αφορά στην εργασία των γυναικών: περισσότερο επισφαλής εργασία, λιγότερο αμειβόμενη, λιγότερες προοπτικές εξέλιξης, περισσότερο επιβαρυμένος προσωπικός χρόνος.
Η εμπειρία μου στον εργασιακό χώρο, αλλά και στο κοινωνικό μου περιβάλλον, επιβεβαιώνει τα στοιχεία της έρευνας. Τον τελευταίο καιρό η οθόνη μου γέμισε κουρασμένα πρόσωπα. Γυναίκες με μικρά παιδιά που δεν πάνε σχολείο και αναζητούν απασχόληση και διασκέδαση στο σπίτι, γυναίκες με ηλικιωμένους γονείς που περιμένουν φάρμακα κι ένα πιάτο φαγητό, με δουλειές του σπιτιού που δεν περιμένουν και με εργασία πιεστική ταυτόχρονα. Γυναίκες αγχωμένες και εξαντλημένες, που παλεύουν να πάρουν ανάσα και διψούν για λίγη αισιοδοξία και έμπνευση.
Είναι επιβεβλημένο να γίνουν άμεσα καίρια βήματα για την ενδυνάμωση, την ενίσχυση και την ενθάρρυνση της γυναικείας απασχόλησης. Η ενασχόληση της γυναίκας με την μη αμειβόμενη εργασία στο σπίτι, με τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων, δεν πρέπει να γίνεται η τροχοπέδη στη επαγγελματική και προσωπική της εξέλιξη. Απαιτείται να επαναπροσεγγίσουμε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και να προβάλλουμε δημιουργικά πρότυπα που εμπνέουν και για τα δύο φύλα. Επιβάλλεται η παροχή ευκαιριών επανεκπαίδευσης των γυναικών και εμπλουτισμού των προσόντων τους, ώστε να είναι μάχιμες στην αγορά εργασίας, αλλά και να έχουν προοπτικές αυτοαπασχόλησης και επιχειρηματικότητας.
Και, τέλος, οφείλουμε να επανεξετάσουμε τα νομικά πλαίσια που ρυθμίζουν τους όρους εργασίας, ώστε να παρέχεται ευέλικτος τρόπος εργασίας ή/και τηλεργασία για μητέρες, μονογονεϊκές οικογένειες, ζευγάρια που φροντίζουν ηλικιωμένους. Η πανδημία μας δίνει την ευκαιρία να επανασχεδιάσουμε την οικονομική, κοινωνική, οικογενειακή ζωή με περισσότερη ισότητα. Μας δίνει την ευκαιρία για μια νέα αρχή. Ας την κάνουμε!
