Έχεις νιώσει ποτέ ότι όλος ο κόσμος είναι εναντίον σου, ότι η «κακιά» σου η μοίρα δεν σου επιτρέπει να ευτυχήσεις, ότι κανείς δεν σε καταλαβαίνει γι’ αυτό που περνάς και πως ό,τι και αν κάνεις είναι μάταιο γιατί είναι προδιαγεγραμμένη η αρνητική σου πορεία στη ζωή; Ή σου έχει συμβεί να έχεις κάποιον φίλο που να νιώθει έτσι και εσύ να προσπαθείς να τον ακούσεις και να του συμπαρασταθείς;
Αν όλα αυτά σου είναι γνώριμα, τότε σίγουρα αναγνωρίζεις τον ρόλο του «θύματος» στην καθημερινή μας ζωή.
«Θύμα», μία λέξη που η κυριολεκτική της σημασία μας είναι αρκετά οικεία από ταινίες και αστυνομικές σειρές. Έχει όμως και ψυχολογική υπόσταση, την οποία, αν κατανοήσουμε, θα κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και τους άλλους και θα βελτιώσουμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Εξ ορισμού, λοιπόν, «θύμα» είναι ένα άτομο δεκτικό στο να το εκμεταλλεύονται. Αισθάνεται ότι δεν έχει κανέναν έλεγχο στη ζωή του και ότι οι άλλοι καθορίζουν την τύχη του. Δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις. Με αυτόν τον τρόπο αποποιείται κάθε ανάληψη ευθύνης για τις πράξεις του, εφόσον για αυτές θα φταίει πάντα κάποιος άλλος – κάτι που προσφέρει ιδιαίτερη ανακούφιση στον βαθύτερο ψυχικό πόνο.
Το θύμα αναρωτιέται συχνά: «Τι έκανα για να το αξίζω αυτό;». Ή, από μια άλλη οπτική, νομίζει ότι του αξίζει ό,τι επώδυνο του συμβαίνει γιατί τιμωρείται από ανώτερες δυνάμεις (πχ. από τον Θεό, όταν η οπτική έχει ως αφετηρία θρησκευτικές πεποιθήσεις). Πρόκειται για άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση που αδυνατούν να αναλάβουν δράση στη ζωή τους και συχνά ετεροπροσδιορίζονται ανάλογα με τις διαθέσεις και επιθυμίες των άλλων.
Όταν οι γονείς υποτιμούν τις δυνατότητες του παιδιού και επικεντρώνονται σε αυτό που δεν μπορεί να κάνει αντί σε αυτό που μπορεί, δημιουργούν το έδαφος για την ανάπτυξη μιας νοοτροπίας θύματος.
Η υιοθέτηση του ρόλου ξεκινάει από την παιδική ηλικία. Τα άτομα που είχαν επικριτικούς και κακοποιητικούς γονείς αναπτύσσουν ισχυρά συναισθήματα ντροπής και ενοχής. Όταν οι γονείς υποτιμούν τις δυνατότητες του παιδιού και επικεντρώνονται σε αυτό που δεν μπορεί να κάνει αντί σε αυτό που μπορεί, δημιουργούν το έδαφος για την ανάπτυξη μιας νοοτροπίας θύματος. Το παιδί τότε θα μάθει να αμφιβάλλει για τις ικανότητές του και να περιμένει πάντα κάποιον άλλο να τον σώσει από τις προκλήσεις της ζωής αντί να υπερασπίζεται το ίδιο τον εαυτό του.¹
Το «θύμα» μπορεί να έχει υποστεί κάποιας μορφής τραύμα στο παρελθόν, με αποτέλεσμα να νιώσει αβοήθητο, παγιδευμένο, χωρίς κανέναν έλεγχο της κατάστασης, οπότε και εγκαταλείπει. Αναπτύσσει τον συγκεκριμένο μηχανισμό προκειμένου να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο εισπράττει το δευτερογενές όφελος με το να κάνει τον άλλο να νιώθει ενοχές και έτσι αποφορτίζεται από το άγχος που βιώνει.
Τα «θύματα» καταφέρνουν συχνά να κερδίσουν τη συμπάθεια των άλλων και νιώθουν ότι ανακτούν λίγη από τη χαμένη αξία τους μέσω του «εγώ, ο καημένος». Γίνονται το επίκεντρο του ενδιαφέροντος γιατί ο άλλος επιθυμεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να τον βγάλει από την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει.
Από αυτό το σημείο θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρχίζει να αντιστρέφεται ο ρόλος και από θύμα να γίνεται θύτης.
Ο γενικευμένος θυμός παίρνει τη μορφή κακοποίησης με την απαίτηση οι άλλοι να ικανοποιούν όλες τους τις ανάγκες χωρίς οι ίδιοι να προσπαθούν για τίποτα.
Αντιστροφή των Ρόλων
Αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε ναρκισσιστικά στοιχεία με έντονο εγωκεντρικό χαρακτήρα. Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι ένας τύπος προσωπικότητας που έχει αποδειχθεί ότι συνδέεται συχνά με τη νοοτροπία του θύματος. Τα άτομα με αυτή την προσωπικότητα υιοθετούν τον ρόλο του θύματος προκειμένου να χειριστούν τους άλλους, ενώ κατέχουν μια ισχυρή πεποίθηση ανωτερότητας. Με το να ρίχνουν το φταίξιμο στους άλλους καταφέρνουν να προστατεύσουν την υπερβολική αίσθηση του εαυτού.²
Συνέπεια αυτού είναι η έλλειψη ουσιαστικής σύνδεσης με τον άλλο, οπότε και η αδιαφορία για τα συναισθήματα του άλλου. Ο γενικευμένος θυμός παίρνει τη μορφή κακοποίησης με την απαίτηση οι άλλοι να ικανοποιούν όλες τους τις ανάγκες χωρίς οι ίδιοι να προσπαθούν για τίποτα. Με τον τρόπο αυτό η «ζωή» θα τους επιστρέψει όλα αυτά που τους χρωστάει.
Όπως μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό, μια τέτοια στάση ζωής μπορεί να επιφέρει καταθλιπτικά στοιχεία, με ισχυρή τάση απομόνωσης και αυτοκαταστροφής, ματαίωση από τη ζωή, αδυναμία λήψης αποφάσεων και γενικότερης δράσης. Αυτό συνεπάγεται και γενικότερα προβλήματα στις εργασιακές αλλά και διαπροσωπικές σχέσεις.
«…είτε αφηνόμαστε στον πόνο και σταδιοδρομούμε ως θύματα είτε κάνουμε κάτι για να τον ξεπεράσουμε».
Κατανοώ και Επαναπροσδιορίζω
Η κατανόηση της εναλλαγής των ρόλων θύματος-θύτη μαζί με τα επαγόμενα χαρακτηριστικά της μπορεί να βοηθήσει κάποιον σε μια νέα προσπάθεια επαναπροσδιορισμού του εαυτού μέσα από υγιείς συμπεριφορές. Η αυτοφροντίδα ως απώτερος στόχος θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από την αναγνώριση αλλά και διαχείριση των βαθύτερων συναφών συναισθημάτων.
«Aπέναντι στην απώλεια, στις αντιξοότητες και στον πόνο που όλοι αργά η γρήγορα συναντάμε στη ζωή, πολλές στρατηγικές είναι δυνατές: είτε αφηνόμαστε στον πόνο και σταδιοδρομούμε ως θύματα είτε κάνουμε κάτι για να τον ξεπεράσουμε».³
***
- Anna Nawaz, 27 Οκτώβριος 2021, Willing Ways
- Arlin Cuncic, 15 Νοέμβριος 2023
- Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου «Η Αυτοβιογραφία ενός Σκιάχτρου» του Boris Cyrulnik
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
