Την Κυριακή 10 Μαρτίου 2024 θα πραγματοποιηθεί για 96η χρονιά η τελετή των βραβείων Όσκαρ, της πιο γνωστής και λαμπερής κινηματογραφικής γιορτής. Ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι, μουσικοί, ενδυματολόγοι, ηχολήπτες, όλος ο κόσμος του σινεμά θα βρίσκεται στο Dolby Theatre του Λος Άντζελες, για να τιμήσει τους καλύτερους των καλύτερων, οι οποίοι είναι κατά κύριο λόγο και όλως τυχαίως άνδρες!
Οι γυναικείες παρουσίες και υποψηφιότητες (εκτός φυσικά από τις ερμηνείες) ναι μεν αυξάνονται χρονιά με τη χρονιά, αλλά όχι σε ικανοποιητικά νούμερα.
Ένας Άνισος Αγώνας
Για να δώσουμε τον λόγο στους αριθμούς, από τις 13.253 υποψηφιότητες στα βραβεία Όσκαρ από το 1929 μόνο το 17% ήταν γυναίκες, ενώ στην κατηγορία των νικητών μόλις το 16% των γυναικών έχει κερδίσει το πολυπόθητο αγαλματίδιο στα 95 χρόνια του θεσμού.
Λιγότερο από το 2% των υποψηφίων ήταν έγχρωμες γυναίκες, με την πρώτη –την ινδικής καταγωγής Merle Oberon– να είναι υποψήφια το 1936. Οι έγχρωμες γυναίκες που κέρδισαν Όσκαρ φτάνουν μόλις το 2%.
Με τα στοιχεία αυτά κατά νου, τίτλοι όπως «Το 2024 σπάει ρεκόρ με την πρόκριση τριών ταινιών από γυναίκες σκηνοθέτριες για καλύτερη ταινία!» φαντάζουν λυπηροί.
Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας
Στην κατηγορία Καλύτερης Σκηνοθεσίας των Βραβείων Όσκαρ έχουν προκριθεί συνολικά 8 γυναίκες. Οι μισές υποψηφιότητες γυναικών έγιναν μετά το 2010, ενώ 2 εξ αυτών ήταν την τελευταία πενταετία (το 2021 και το 2024). Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι στην κατηγορία των Κοστουμιών το ποσοστό των γυναικών είναι πάνω από το 58% των υποψηφίων. Το ίδιο ισχύει και για την κατηγορία Makeup και Hairstyle. Ίσως οι συγκεκριμένες κατηγορίες θεωρούνται περισσότερο «γυναικείες»…
Από τη φετινή εικόνα των υποψηφιοτήτων, η αναπάντεχη περιφρόνηση των Greta Gerwig και Margot Robbie για την ταινία «Barbie» αποτελεί κραυγαλέο παράδειγμα. Η Gerwig, που δημιούργησε μια ταινία 1,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, η οποία έλαβε με τη σειρά της 8 υποψηφιότητες σε διάφορες κατηγορίες, δεν κατάφερε να προκριθεί για το Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας.
Σε μια ταινία που δημιουργείται ώστε να κριτικάρει τη συνεχή έμφυλη ανισότητα κατά των γυναικών και τις μη-ρεαλιστικές προσδοκίες που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες καθημερινά παραλείπεται να δοθεί υποψηφιότητα στη σκηνοθέτιδα και πρωταγωνίστριά του, σε αντίθεση με τον Ken της παρέας –Ryan Gosling–, o οποίος κερδίζει μια θέση στην πεντάδα για τον Β΄Ανδρικό Ρόλο.
Aπό τις 13.253 υποψηφιότητες στα βραβεία Όσκαρ από το 1929, μόνο το 17% ήταν γυναίκες, ενώ στην κατηγορία των νικητών μόλις το 16% των γυναικών έχει κερδίσει το πολυπόθητο αγαλματίδιο στα 95 χρόνια του θεσμού.
Άραγε η Barbie αξιολογήθηκε ως πολύ κοριτσίστικη για να θεωρηθεί σοβαρή σκηνοθετική προσπάθεια; Μήπως η Gerwig έχασε την ευκαιρία εξαιτίας του γενικού σνομπισμού για μια ταινία που είναι φτιαγμένη γύρω από αυτού του είδους την εμπορική πνευματική ιδιοκτησία; Ίσως είναι συνδυασμός επιχειρημάτων.
Το μόνο σίγουρο είναι πως δημιουργούνται –και αναγνωρίζονται από τους κριτικούς– στη μεγάλη οθόνη αξιοπρόσεκτοι χαρακτήρες γυναικών και κοριτσιών από μια θηλυκή οπτική γωνία, οι οποίες συχνά παραλείπονται στα βραβεία ή υποτιμούνται.
Εναλλακτικά Βραβεία;
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες σε τελετές βραβείων (όχι ακόμη στα Όσκαρ) να μην υπάρχουν έμφυλοι διαχωρισμοί στις υποψηφιότητες.
Η απουσία των γυναικών σε ορισμένα από τα πιο περιζήτητα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά βραβεία έρχεται σε συνέχεια των συγκρούσεων σχετικά με τη διαρκή ανάγκη της έμφυλης κατηγοριοποίησης στα βραβεία.
Η αποκήρυξη των κατηγοριών με βάση το φύλο στα βραβεία έρχεται ως απάντηση στον αυξανόμενο αριθμό των ερμηνευτών που είναι υποψήφιοι για βραβεία και οι οποίοι δεν συμμορφώνονται με το φύλο ή είναι τρανσέξουαλ, οι οποίοι συχνά αισθάνονται ότι περιορίζονται από αυτές τις δυαδικές κατηγορίες με βάση το φύλο.
Πολλοί αισθάνονται ότι η απαίτηση να είναι κανείς υποψήφιος ή να υποβάλλεται για υποψηφιότητα σε μια κατηγορία με βάση το φύλο είναι ξεπερασμένη.
Οι ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, μουσικοί… αναγκάζονται να συμμορφωθούν με απαρχαιωμένες ιδέες σχετικά με τα φύλα σε τέτοιου είδους τελετές. Η κατάργηση των κατηγοριών που αφορούν το φύλο στα βραβεία θα σήμαινε πως το Χόλιγουντ, σε σχέση με την κοινωνία, έχει επιλύσει τα προβλήματα έμφυλης ανισότητας.
Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Όπως γράφει στο Vanity Fair ο Mark Harris, «η συγχώνευση των κατηγοριών φύλου θα δημιουργούσε έναν ορισμό της ισότητας σε μια βιομηχανία όπου γνωρίζουμε ότι ισότητα δεν υπάρχει. […] Αυτό το τεράστιο στοίχημα θα σήμαινε ότι ο σεξισμός δεν υπάρχει πια».
Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου έχει γίνει προσπάθεια καθιέρωσης κατηγοριών δίχως φύλα, οι υποψήφιοι και νικητές παραμένουν στην πλειονότητά τους άνδρες. Για παράδειγμα, το 1997 η Ένωση Τηλεοπτικών Κριτικών (TCA) άλλαξε τα έμφυλα βραβεία της σε «ατομικά επιτεύγματα» για τις κατηγορίες του δράματος και της κωμωδίας.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία 22 χρόνια οι άνδρες υπερέχουν με 28 νίκες ατομικών βραβείων, 15 για το δράμα και 13 για την κωμωδία. Οι άνδρες κερδίζουν συντριπτικά τα «ουδέτερα ως προς το φύλο» βραβεία, όχι επειδή παράγουν εγγενώς καλύτερη δουλειά, αλλά επειδή η ουδέτερη ως προς το φύλο κατάσταση της κουλτούρας μας είναι εξ ορισμού ανδρική.
Και μια Θετική Νότα…
Τέλος, για να τελειώσουμε με μια πιο θετική νότα, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι υπήρξαν αλλαγές επί του θέματος με την πάροδο του χρόνου. Οι γυναίκες κέρδισαν 11 περισσότερες υποψηφιότητες το 2023 από ό,τι το 1929.
Η άρση των εμποδίων που τις έχουν περιορίσει από το να εργαστούν σε όλο το Χόλιγουντ –καθώς και των προκαταλήψεων που έχουν αποτρέψει την αναγνώριση του έργου τους– είναι κρίσιμα βήματα για να διασφαλιστεί ότι τα επόμενα χρόνια και θα είναι περισσότερες γυναίκες υποψήφιες και ότι θα κερδίσουν τα βραβεία που αξίζουν. Ας ελπίσουμε ότι η φετινή χρονιά θα πάει καλύτερα για τον γυναικείο πληθυσμό. Καλή θέαση!
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ και στο μηνιαίο newsletter No Man’s Land – στο οποίο μπορείτε να κάνετε την εγγραφή σας εδώ.
10 Γυναίκες που Άλλαξαν… το 2023
Τζένη Ταντίδου | Δίνοντας «Ακοή» σε Χιλιάδες Κωφούς ή Βαρήκοους Συνανθρώπους μας
