Όσο οι ακτιβιστές επιτίθενται σε διάσημα έργα, ο κόσμος (της τέχνης, και όχι μόνο) καλείται να πάρει θέση και να αναλάβει δράση για την κλιματική αλλαγή (και όχι μόνο). Διαφωνείτε;
Την ώρα που έγραφα αυτό το κείμενο η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, που για πρώτη φορά λαμβάνει χώρα στο Σαρμ ελ-Σέιχ της Αιγύπτου, ήταν σε εξέλιξη. Η επιλογή της τοποθεσίας –η οποία προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις κυρίως λόγω της παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων– ήταν, για άλλους λόγους, ενδεικτική: ποτέ άλλοτε δεν έχει συμβεί παρόμοια σύνοδος κορυφής σε έναν τόπο τόσο στενά συνδεδεμένο με τον αρχαίο πολιτισμό.
Ποιες είναι, όμως, οι προοπτικές για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρύτερα εν μέσω κλιματικής αλλαγής; Και ποιες οι δράσεις του πολιτισμού έναντι στην κλιματική κρίση; Όσο εμείς διερωτόμαστε αυτά, τα κρούσματα βανδαλισμού από διαδηλωτές συνεχίζουν να σαρώνουν μουσεία και ορόσημα τέχνης σε όλη την υφήλιο.
Η Στοχοποίηση των Έργων Τέχνης
Όλα ξεκίνησαν με το «τουρτάρισμα» της «Μόνα Λίζα» τον περασμένο Μάιο. Σίγουρα θα είχε πάρει κάτι το μάτι σας – η είδηση είχε κάνει πάταγο. Σύμφωνα με τον γαλλικό τύπο, ο διαδηλωτής, που είχε μεταμφιεστεί σε ηλικιωμένη σε αναπηρικό καροτσάκι για να πετύχει τον σκοπό του, εξήγησε πως ήθελε με την πράξη του να ευαισθητοποιήσει την ανθρωπότητα για την κλιματική αλλαγή.
Κάποιες μέρες αργότερα, τον Ιούνιο, ακτιβιστές της οργάνωσης Just Stop Oil κόλλησαν τον εαυτό τους στο κάδρο του έργου «My Heart’s in the Highlands» του Horatio McCulloch (1860) στην Πινακοθήκη Kelvingrove της Γλασκώβης.
Παρόμοιο παράδειγμα ακολούθησαν περίπου μία ακόμα ντουζίνα μέλη της ίδιας ομάδας, ενώ το μιμήθηκαν και άλλοι ακτιβιστές σε Ιταλία και Γερμανία, στοχοποιώντας έργα από γνωστούς καλλιτέχνες, όπως o Botticelli και ο Picasso.
Πράγματι, οι ακτιβιστικές οργανώσεις που εκτελούν αυτές τις guerrilla δράσεις έχουν καταφέρει να τραβήξουν την προσοχή και, πιο σημαντικό, να στρέψουν τα βλέμματα προς τον ιερό τους σκοπό.
Πιο πρόσφατα, στα μέσα του Οκτωβρίου, υποστηρικτές της Just Stop Oil εμπλούτισαν την τακτική της διαδήλωσης ρίχνοντας ντοματόσουπα στα «Ηλιοτρόπια» του Van Gogh (1888) στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, προχωρώντας ύστερα στην προσκόλλησή τους στο έργο ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την απόφαση της πρώην πρωθυπουργού Liz Truss να προβεί σε ανίχνευση πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα, παρά την απαγόρευση που είχε τεθεί το 2019.
Έκτοτε το φαινόμενο φούντωσε και πάλι: ο περασμένος μήνας έκλεισε με διαδηλωτές της Last Generation, γερμανικής αδελφικής οργάνωσης της Just Stop Oil, να στολίζουν τον πίνακα «Grainstacks»του Claude Monet (1890) στο Museo Barberini της Γερμανίας με πουρέ πατάτας, ενώ ο Νοέμβριος ξεκίνησε με ακτιβίστριες της οργάνωσης Futuro Vegetal να προσκολλώνται σε κάδρα του Goya στο Prado της Μαδρίτης και εκπροσώπους της Just Stop Oil Belgium στο «Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι» του Vermeer στη Χάγη, αντίστοιχα.
Να σημειώσω εδώ πως, ευτυχώς, σε καμία από τις περιπτώσεις που αναφέρω δεν προκλήθηκε ζημιά στα ίδια τα έργα τέχνης, η πλειονότητα των οποίων προστατεύεται με ειδικές προθήκες.
Προς τι Τέτοια Βιαιότητα;
Ποια είναι λοιπόν η κοινή λογική πίσω από αυτές τις φαινομενικά αλλοπρόσαλλες διαμαρτυρίες; Για να λέμε και του στραβού το δίκιο, η «Μόνα Λίζα» και άλλα αριστουργήματα της ιστορίας της τέχνης αποτελούν σίγουρα «σημεία» αναφοράς, μέσω των οποίων μπορεί εύκολα κανείς να έρθει σε επαφή με μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας.
Πράγματι, οι ακτιβιστικές οργανώσεις που εκτελούν αυτές τις guerrilla δράσεις έχουν καταφέρει να τραβήξουν την προσοχή και, πιο σημαντικό, να στρέψουν τα βλέμματα προς τον ιερό τους σκοπό. Που θα έπρεπε να είναι ήδη κοινός – θαρρώ πως αυτή είναι μάλλον και η δικαιολόγηση πίσω από την εκ πρώτης όψεως απερίσκεπτη τακτική της προσκόλλησης ή της εκτόξευσης φαγητών σε έργα τέχνης.
Φυσικά, αυτή η αιτιολόγηση δεν απαντά στην πληθώρα ερωτημάτων που προκύπτουν. Αυτά περιλαμβάνουν ως επί το πλείστον ζητήματα στρατηγικής: αν ο σκοπός είναι να σταματήσουμε τη χρήση πετρελαίου (Stop Oil), οι μέθοδοι που ακολουθούνται είναι τακτικά ορθές;
«Άνθρωποι λιμοκτονούν, άνθρωποι παγώνουν, άνθρωποι πεθαίνουν. Βιώνουμε μια κλιματική καταστροφή και το μόνο για το οποίο φοβάστε είναι η ντοματόσουπα και ο πουρές πάνω σε έναν πίνακα», δήλωσε η Mirjam Herrmann της Last Generation.
Τι αντίκτυπο έχουν τέτοιου είδους δράσεις σε σύγκριση με άλλες παρεμβατικές μορφές διαμαρτυρίας που αποσκοπούν στην επίτευξη παρόμοιων στόχων; Βοηθάει πράγματι αυτός ο τύπος δημοσιότητας ή αντιστρέφει την πορεία προς το επιθυμητό αποτέλεσμα, λόγω της αποστροφής που μπορεί να δημιουργεί στο κοινό; Επίσης, θίγεται και το θέμα της καταλληλότητας του στόχου.
Χρειάζεται μια Περιβαλλοντική Δράση από Πολιτιστικούς Φορείς
Ναι, ο σύγχρονος κόσμος της τέχνης είναι και αυτός αδιαμφισβήτητα διαπλεκόμενος στην κλιματική καταστροφή. Πώς σχετίζονται όμως με τη βιομηχανία ορυκτών ή τις σημερινές κυβερνήσεις οι καλλιτεχνικές διάνοιες προπερασμένων αιώνων;
Κάποιοι άνθρωποι ίσως να ζούσαν πιο ανάλαφρα αν αφαιρούσαν την ομορφιά ενός ζωγραφισμένου τοπίου από έναν κόσμο που φαίνεται να αφανίζει όλα του τα τοπία με ραγδαίους ρυθμούς.
«Άνθρωποι λιμοκτονούν, άνθρωποι παγώνουν, άνθρωποι πεθαίνουν. Βιώνουμε μια κλιματική καταστροφή και το μόνο για το οποίο φοβάστε είναι η ντοματόσουπα και ο πουρές πάνω σε έναν πίνακα», δήλωσε η Mirjam Herrmann της Last Generation. Σίγουρα ο σκοπός να αγιάζει τα μέσα, αλλά μέχρι να επιτευχθεί δεν είναι δυνατό να εξευγενίσει μία πράξη ξεκάθαρα βαρβαρική. Όχι;
Στην COP27, οι εθνικοί εκπρόσωποι επανεξετάζουν παράλληλα, μεταξύ άλλων ζητημάτων, και τη θέση «κλιματικής ουδετερότητας» που έχουν διατηρήσει έως τώρα τα μουσεία και οι συναφείς θεσμοί. Μάλλον όλα τα παραπάνω συμβαίνουν ταυτόχρονα για να μας θυμίσουν ότι έφτασε η ώρα –για να μην πούμε ότι πέρασε κιόλας– για τον προσδιορισμό και τη λειτουργία μιας συστημικής και συστηματικής περιβαλλοντικής δράσης από τους πολιτιστικούς φορείς. Μένει μόνο να δούμε ποια θα είναι αυτή.
Διαβάστε επίσης στην αθηΝΕΑ:
Greenwashing: Το «Επικοινωνιακό Τέχνασμα» της Περιβαλλοντικής Ευθύνης
